Yıldırım çarpanlara ne oluyor?

Yıldırım çarptığında saniyede 100 bin kilometre hızla ilerleyen 200 milyon volta yakın elektrik akımı oluşur.

Jamie Santana, Nisan 2016'da ABD'nin Arizona eyaletinde arkadaşlarıyla kırlarda at binerken birden kara bulutlar toplanmış ve tam eve varmak üzereyken yıldırım çarpmıştı.

Kendisine geldiğinde yerde yüz üstü yatıyordu. Atı ölmüş, kaskatı kesilmişti. Arkadaşları Jamie'nin göğsünden çıkan alevleri elleriyle söndürmeye çalışmış, ama yeniden alev aldığını görmüşlerdi. Komşuların telefonu üzerine ambulans olay yerine geldiğinde anlamışlardı Jamie'ye yıldırım çarptığını.

Yine Arizona'da yaşayan Justin Gauger'a, üç yıl önce yıldırım çarpmış. Ağustos ayında balık tutarken birden fırtına kopmuş, ceviz büyüklüğünde dolu yağmaya başlamış. Sonra da yıldırım çarpmış.

"Çok büyük bir acıydı; bütün vücudum durdu, kımıldayamadım. Bedenimi beyaz bir ışık sarmıştı, sanki bir köpük baloncuğu içindeydim. Her şeyi ağır çekimde görüyordum" diye anlatıyor Justin.

Yardımına koşanlar olmuş. Vücudundan dumanlar çıkıyormuş. Kendine geldiğinde belden aşağısının tutmadığını fark etmiş.

Justin, yanıkların vücudunun üçte birini kapladığını anlatıyor. Sağ omuzundan başlayan yanık izi gövdesini çaprazlama geçerek iki bacağının dış yüzüne doğru yayılıyor.

Yaralanma sonrası sorunlar

Chicago'da acil serviste doktor olarak çalışmış emekli doktor Mary Ann Cooper yıldırım çarpması konusunda araştırmalar yapıyor. Yıldırım çarpmasından sağ kurtulanlar elektriğin vücuda girdiği ve çıktığı yerlerdeki yaralara işaret etseler de bunu belirlemenin çok da mümkün olmadığın söylüyor. Fakat yıldırımın izleri giysilere, ceplerdeki bozuk para veya takılara bağlı olarak değişiyor.

26 ülkede tutulan verilere göre, yılda 4000 kişi yıldırım çarpmasından ölüyor. Fakat orta Afrika'ya ait rakamlar henüz hesaplanmış değil.

Yıldırım çarpan kişilerin yüzde 90'ı hayatta kalıyor. Fakat bunlar kalp durması, hafıza sorunu, uykusuzluk, nöbet, baş dönmesi, kişilik değişimi, kronik ağrı gibi birçok sorunla karşı karşıya kalıyor.

Cooper, yıldırım çarpması sonrasında kişilik değişikliği ve depresyonun yaygın olduğunu söylüyor.

1969'da yıldırım çarpan Steve Marshburn 1990'larda elektrik akımına kapılanlara yardımcı olmaya çalışan bir dernek kurdu Kuzey Carolina'da. Derneğin ki bini aşkın üyesi var. Marshburn bugüne dek 22 intihar girişimini engellemiş.

Cooper da onların çalışmalarını takip ediyor. Fakat hastaların neden sorun yaşadıklarının cevabını bulmanın güçlüğünden söz ediyor. Örneğin neden bazıları nöbet geçirirken diğerlerinin kalp sorunları yaşadığı bilinmiyor.

Justin yıldırım çarptıktan birkaç saat sonra felç durumunun geçtiğini söylüyor. Ama travma sonrası stere bağlı kafa karışıklığından, kelimelerin kafasında nasıl uçuştuğundan şikayet ediyor.

Elektrik akımı

Yıldırım çarpması sırasında çok kısa bir anda vücuttan elektrik geçişi olur. Ama bu yüzeysel bir geçiştir. Yüksek voltajlı elektriğe kapılma anında ise bu akıma maruz kalma daha uzun süreli olduğu için derin yanıkların oluşması ve iç organlara zarar verme riski daha yüksektir. Böyle bir olayın ardından dokuların pişmesi durumunda bazı uzuvların ampute edilmesi gerekebilir.

Cooper yüzeysel yanıklara sıvıların neden olduğunu söylüyor. Deri üzerindeki ter ya da yağmur elektrikle temas anında buharlaşır ve az bir miktar bile 'buhar patlamasına' neden olabilir. Bu durumda giysiler, hatta ayakkabılar bile parçalanabilir.

Jamie Santana'nın giysilerinde bu yanık izleri belirgindi. Cebinde taşıdığı telefonu erimiş, külotuna yapışmıştı.

Peki, atı öldüğü halde Jamie nasıl hayatta kalmıştı? 700 kiloya yakın at, elektriğin önemli bir kısmını çekmişti. Ayrıca olaya hemen müdahale eden komşuları, ambulans gelene kadar Jamie'ye kalp masajı uygulamıştı.

Yıldırım çarpması ihtimali

Genel kanı bu ihtimalin milyonda bir olduğu yönünde olsa da veriler bu oranın daha yüksek olduğunu gösteriyor. Örneğin ABD'de 80 yaşına kadar yaşayan biri için bu ihtimal 13 binde birdir.

Yıldırım çarpması konusunu araştıranlar doğrudan çarpmanın çok nadir olduğunu söylüyor. Yıldırımdan etkilenip yaralananlar arasında bu oranın yüzde 3-5 civarında olduğu sanılıyor. Diğer olaylarda ise çoğunlukla yıldırım yakındaki ağaç ya da telefon direği gibi başka bir şeye çarpmış ve ona en yakın kişileri ikincil dereceden etkilemiş oluyor. Yıldırımdan yaralanma ve ölümlerin yüzde 20-30 bu şekilde gerçekleşiyor.

Fakat yaralanmaların en büyük nedeni yerdeki elektrik akımına bağlı oluyor. Yüzeyde yayılan elektrik bir inek sürüsünü, çadırda uyuyan insanları etkisine alıyor.

Zengin ülkelerde genel olarak iş ya da hobi amacıyla dışarıda olanlar bu tür olaylara maruz kalıyor. Jamie de bunlardan biriydi.

Ona ilk tedaviyi uygulayan cerrah Sydney Vail, Jamie'nin kalp atışları düzensiz, beyinde kanama, akciğerlerde ezilme ve karaciğeri de dahil diğer iç organlarında hasar almış, vücudunun beşte birinin ikinci ve üçüncü derece yanıklarla dolu halde hastaneye getirildiğini söylüyor. İyileşmesi beklenirken iki hafta boyunca uyutulmuş ve cihazlara bağlanarak nefes alması sağlanmış.

Beş aylık bir tedaviden sonra evine gönderilen Jamie, rehabilitasyona devam ediyor. Hala yürüyemiyor, ama bazı sinirleri canlı kaldığı için umutsuz değil.

Kaynak: BBC Türkçe