ABD'nin işkence, kötü muamele ve ihlalleri ile anılan Guantanamo hapishanesi, 21 yılı geride bıraktı.

20 yıllık süreçte toplam 780 farklı kişi hiçbir yargılama olmadan Guantanamo'da tutulurken, halihazırda tutulanların sayısı 35.

Şimdiye dek Guantanamo'da tutulan mahkumların uyrukları ise şöyle:

219 Afganistan, 134 Suudi Arabistan, 115 Yemen, 72 Pakistan, 23 Cezayir, 22 Çin, 14 Fas, 12 Tacikistan, 12 Kuveyt, 12 Tunus, 12 Sudan, 11 Suriye, 11 Libya, 9 Irak, 9 Ürdün, 9 İngiltere, 8 Rusya, 7 Fransa, 6 Bahreyn, 6 Özbekistan, 5 Filistin, 5 Mısır, 5 Türkiye, 4 Somali, 4 Bosna, 4 Kazakistan, 3 Moritanya, 3 İran, 2 Malezya, 2 Kanada, 2 Belçika, 2 Avustralya, 1 Kenya, 1 Endonezya, 1 Tanzanya, 1 Etiyopya, 1 Maldivler, 1 Uganda, 1 Türkmenistan, 1 Katar, 1 Danimarka, 1 devletsiz Arakanlı, 1 Çad, 1 İspanya, 1 İsveç, 1 Bangladeş, 1 Azerbaycan, 1 Birleşik Arap Emirlikleri.

780 mahkumdan 9'u Guantanamo'da hayatını kaybetti, 35'i halen tutuluyor. 732 mahkum ise diğer ülkelere nakledildi. Bunların bir kısmı cezaevinde tutulmayı sürdürürken, bir kısmı bir çeşit ev hapsinde, bazıları ise serbest.

Guantanamo Kampı'nın ABD'ye yıllık maliyeti ise yaklaşık 540 milyon dolar. ABD Başkanı Joe Biden, kampın kapatılacağını vadetmiş olsa da, henüz bu yönde ciddi bir adım atılmış değil.

Guantanamo kronolojisi

11 Eylül saldırıları sonrası, dönemin ABD Başkanı George Bush, "teröre karşı savaş" konseptini ilan ederken, süreci bir "Haçlı seferi" olarak niteleyecekti.

ABD 20 yıl önce bugün Afganistan'ı işgal etti

Bu süreçle birlikte ABD Afganistan ve Irak'ta ağır ihlallere imza atarken, Guantanamo'da yapılanlar ise bu ihlalleri farklı bir boyuta taşıyacaktı.

Guantanamo'nun kronolojisi ise şu şekilde:

13 Kasım 2001: ABD Başkanı Bush, Guantanamo'nun temelini atacak kararı imzaladı. Bu askeri kararnameyle beraber, ABD vatandaşı olmayan belirli mahkumlara yönelik gözaltı, tutuklama ve insani muamele konularında ABD'ye çeşitli istisnalar getiriliyordu. Kararname, ABD'nin sivilleri hiçbir suçlama olmadan süresiz olarak gözaltında tutmasına olanak sağlıyordu.

28 Aralık 2001: ABD Adalet Bakanlığı, Guantanamo'ya gönderilen kişilerin keyfi gözaltıya karşı temel hak korumalarından yararlanamayacağına çünkü Amerikan toprağında bulunmadıklarına dair bir genelge yayınladı.

11 Ocak 2002: İlk 20 mahkum Guantanamo'ya gönderildi.

18 Ocak 2002: Kızılhaç, mahkum ziyaret etmeye başladı. Aynı gün Bush yönetimi, mahkumların savaş esiri olarak nitelenemeyeceğine ve bu sebeple Cenevre Sözleşmesi'ndeki hak korumalarından yararlanamayacaklarına hükmetti.

27 Ocak 2002: ABD Başkan Yardımcısı Dick Cheney, mahkumların en kötü suçlular olduğunu ve çok tehlikeli olduklarını ileri sürdü. Bu iddiaların yalan olduğu ilerleyen yıllarda ortaya çıkacaktı.

21 Şubat 2002: ABD federal mahkemesi, insan hakları kuruluşlarının Guantanamo'da mahkumların tutulmasına yönelik itirazını reddetti.

21 Mart 2002: Bush yönetimi, yeni askeri yargılama düzenlemelerini açıkladı.

5 Nisan 2002: Mahkum Yasir İsam Hamdi, ABD doğumlu olduğu anlaşıldıktan sonra, Guantanamo'dan ABD topraklarına gönderildi.

25 Nisan 2002: Kalıcı bir cezaevi tesisi olan ve 400'den fazla kişi kapasitesine sahip Camp Delta'nın inşası tamamlandı.

1 Ağustos 2002: ABD Adalet Bakanlığı, "geliştirilmiş sorgulama teknikleri" denilen yöntemlerin Guantanamo mahkumları üzerinde kullanılabileceğine yönelik bir genelge yayınladı. Böylece Guantanamo'da yapılan işkenceler hukuken 'meşru' hale getirildi.

15 Eylül 2002: Abdurrezzak isimli bir mahkum Afganistan'a geri gönderildi ve Guantanamo'dan geri gönderilen ilk mahkum oldu.

2 Aralık 2002: ABD Savunma Bakanı Donald Rumsfeld, Guantanamo'da uygulanabilecek bazı kötü muamele tarzlarına onay verdi. Bunlar arasında köpeklerin stres vermek için kullanılması, stress pozisyonları, yalnız bırakma ve duyusal açıdan yoksun bırakma da vardı.

11 Mart 2003: Bir federal mahkeme, Guantanamo mahkumlarının Amerikan topraklarında herhangi bir hukuki hakkı olmadığına hükmetti.

Mayıs 2003: Guantanamo'da bulunan mahkum sayısı 680'e ulaştı.

9-14 Mayıs 2003: 17 mahkum Afganistan, Pakistan ve Suudi Arabistan'a geri gönderildi.

3 Temmuz 2003: Bush 6 El Kaide şüphelisinin askeri mahkemede yargılanacağını belirtti. Bu İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana bir ilkti.

9 Ekim 2003: Kızılhaç, mahkumların büyük bir kısmının psikolojik sağlığının azalmakta olduğu uyarısında bulundu.

3 Aralık 2003: Avustralya asıllı David Hicks, kendisine avukat verilen ilk mahkum oldu.

12 Ocak 2004: Mahkumları savunmak üzere atanan dört askeri avukat, askeri mahkemelerde uygulanmak üzere hayata geçirilen kurallardan bazılarının anayasal olmadığını ifade etti.

23 Şubat 2004: ABD ilk kez Guantanamo'daki mahkumların bazılarına bir suçlama yöneltti. Yemenli Ali Hamza el Behlül ve Sudanlı İbrahim el Kusi, savaş suçları işlemek üzere plan kurmakla suçlandı.

28 Haziran 2004: Anayasa Mahkemesi, federal mahkemelerin Guantanamo'da tutulan yabancıların hukuki bir şekilde hapsedilip edilmediğine karar verme konusunda yetkili olduğunu açıkladı.

7 Temmuz 2004: Pentagon, mahkumların 'düşman savaşçı' statüsünü belirlemek üzere "Savaşçı Statüsünün Gözden Geçirilmesi Mahkemesi" isimli askeri mahkemeler kurdu.

13 Ağustos 2004: Savaşçı Statüsünün Gözden Geçirilmesi Mahkemeleri faaliyete başladı.

27 Ekim 2004: Dört eski İngiliz mahkum, işkence ve insan hakları ihlali sebebiyle ABD'ye dava. ABD, davacıların çatışmada ele geçirildiğini belirterek ödeme yapılamayacağını kaydetti.

8 Kasım 2004: ABD'li hakim James Robertson, askeri komisyonların durdurulması, bunların hukuksuz olduğu ve mevcut şekilde faaliyete devam edemeyecekleri talimatını verdi.

29 Mart 2005: Savaşçı Statüsünün Gözden Geçirilmesi Mahkemesi süreci tamamlandı. 558 kişinin düşman savaşçı olduğunu, 38'inin olmadığına hükmedildi.

19 Nisan 2005: AP haber ajansı, Guantanamo'daki askeri duruşmaların yayınlanması için ABD Savunma Bakanlığı'na dava açtı.

20 Mayıs 2005: AP'nin davası neticesinde 2 bin sayfalık belge yayınlandı, mahkum isimleri gizli tutularak birçok ifade basına servis edilmiş oldu.

15 Temmuz 2005: Hakim Robertson'un askeri komisyonların durdurulmasına yönelik kararı ABD mahkemesince bozuldu.

29 Ağustos 2005: ABD'li hakim Jed Rakoff, Amerikan hükümetinin her mahkuma, AP tarafından yayınlanan belgelerdeki ismine uygulanan sansürün kaldırılabileceğine dair bir form vermesine hükmetti. Formu alan 202 mahkumun "formu geri vermediği" ifade edildi. 63 mahkum isminin yayınlanmasını istedi, 17'si istemedi, 35'i formu cevaplamadan geri verdi.

10 Kasım 2005: ABD Senatosu, mahkumların temel hak korumalarından yararlanamayacağına dair bir yasayı onayladı.

30 Aralık 2005: Mahkumlara Muamele yasa tasarısı yasalaştı. Böylece vahşi ve insanlık dışı muamelenin kullanımı yasaklanırken, yine de tutukluluğa karşı dava açma hakları kendilerine verilmedi.

15 Şubat 2006: BM, yayınladığı raporla Guantanamo'nun kapatılmasını tavsiye etti.

23 Şubat 2006: AP'nin açtığı dava neticesinde Pentagon, mahkumların kimliklerinin yayınlanmasını emretti.

28 Mart 2006: ABD Anayasa Mahkemesi, tutuklamaların hukuksuz olduğuna dair bir davayı ele aldı.

20 Nisan 2006: Savunma Bakanlığı Guantanamo'da tutulan 558 kişinin isimlerini yayınladı.

Mayıs 2006: Bu dönemde cezaevinde isyan çıktı ve iki mahkumun intihara teşebbüs ettiği iddia edildi. Ayrıca bazı mahkumlar çeşitli ülkelere geri gönderildi.

10 Haziran 2006: ABD, Suudi Arabistan vatandaşları Mani Şemman Türki el Habardi el Uteybi ve Yasir Talal el Zehrani ile Yemen vatandaşı Ali Abdullah Ahmed'in intihar ederek yaşamlarına son verdiklerini iddia etti.

29 Haziran 2006: Anayasa Mahkemesi, Bush yönetiminin askeri komisyonlarının savaş hukukunu ve uluslararası sözleşmeleri ihlal ettiğine hükmetti.

12 Temmuz 2006: Bush Şubat 2002'deki kararını geri alarak Cenevre Sözleşmesi'nin mahkumlara uygulanmasını kabul etti.

6 Eylül 2006: Yüksek değere sahip olduğu belirtilen 14 mahkum gizli merkezlere nakledildi.

17 Ekim 2006: Bush yönetiminin kararıyla, düşman savaşçı olarak tutulan yabancıların Amerikan mahkemelerinde temel haklar için başvurular yapması yasaklandı.

18 Mart 2007: İkametleri İngiltere olan iki mahkumun serbest bırakılmasına karar verilirken, İngiltere'nin bunların tahliyesini onaylamamasıyla mahkumlar Guantanamo'da kalmaya devam etti.

26 Mart 2007: Kenya vatandaşı Abdulmalik Abdulcabbar, Eylül 2004'ten bu yana Guantanamo'ya gönderilen ilk mahkum oldu.

20 Mayıs 2008: Murat Kurnaz, gönderildiği Almanya'dan video konferans yoluyla ABD Kongresi'ne konuşan ilk eski mahkum oldu.

12 Haziran 2008: ABD Anayasa Mahkemesi, gördüğü iki davada, Guantanamo mahkumlarının temel haklarına dair ABD federal mahkemelerinde dava hakkı olduğuna hükmetti.

16 Kasım 2008: Başkan adayı Barack Obama, Guantanamo'yu kapatma niyeti olduğunu söyledi.

14 Ocak 2009: İlk defa, Guantanamo'da bir mahkumun işkence gördüğünü onaylayan bir açıklama ABD yönetiminin üst düzey bir yetkilisi tarafından yapıldı.

22 Ocak 2009: Yeni Başkan Obama, Guantanamo'ya dair kararnameler yayınladı. Buna göre kamp bir yıl içinde kapatılacak ve tartışmalı sorgu tekniklerinin kullanımı engellenecekti.

15 Mayıs 2009: Mahkum Lakhtar Boumediene Fransa'ya nakledildi.

9 Haziran 2009: İlk kez bir mahkum Guantanamo'dan Amerikan topraklarına getirilerek yargılandı ve müebbet hapse mahkum edildi.

11 Haziran 2009: Guantanamo'nun en genç mahkumu olan Muhammed el Garani serbest bırakıldı. Pakistan'da 2001 yılında gözaltına alındığı zaman 14 yaşındaydı.

Kasım 2009: Obama yönetimi, 2010 yılının Ocak ayında Guantanamo'yu kapatmaya yönelik planlarının gerçekleşemeyeceğini açıkladı.

22 Ocak 2010: ABD Adalet Bakanlığı, 196 mahkumdan 50'sinin suçlama veya yargılama olmadan süresiz olarak tutulması gerektiğini açıkladı.

7 Mart 2011: Obama Guantanamo'daki askeri yargılamaların sürdürülmesine dair bir kararname imzaladı. Böylece kampın kapatılmasına dair vaatlerini yerine getirmemiş oldu.

24 Nisan 2011: WikiLeaks belgeleri, 150'den fazla masum sivilin yıllarca Guantanamo'da tutulduğunu ortaya koydu.

5 Mayıs 2012: 11 Eylül saldırılarının arkasındaki isimlerden biri olmakla suçlanan Halid Şeyh Muhammed ve diğer 4 kişi Guantanamo'daki bir askeri mahkemede resmen suçlandı.

12 Mart 2013: Kötüleşen koşullar sebebiyle mahkumlar açlık grevi başlattı.

27 Aralık 2013: Obama, Kongre ve Senato üyelerine, Guantanamo mahkumlarının diğer ülkelere teslimi için kısıtlamaların kaldırılması çağrısı yaptı.

1 Haziran 2014: Afgan asıllı 5 Taliban komutanı, esir takası neticesinde Guantanamo'dan serbest bırakıldı.

18 Şubat 2015: İlk kez bir mahkuma yönelik terörizm suçlaması Amerikan mahkemelerinde bozuldu. Terörizm iddiasıyla suçlanan Avustralyalı David Hicks'e yönelik suçlama askeri temyiz mahkemesinde bozuldu.

26 Eylül 2015: Guantanamo'da İngiliz ikametgahına sahip son mahkum Şakir Amir serbest bırakılacağı açıklandı.

23 Şubat 2016: Obama Guantanamo'nun kapatılması ve mahkumların ABD topraklarına nakli için bir karar teklifinde bulunsa da, kabul görmeyen karar başarısız oldu.

16 Nisan 2016: Yemen asıllı 9 mahkum Suudi Arabistan'a teslim edildi.

16 Ağustos 2016: 15 mahkum BAE'ye gönderildi. Guantanamo'da 61 mahkum kalmış oldu.

20 Ocak 2017: Donald Trump ABD Başkanı olarak göreve başladı, bu dönemde Guantanamo'da 50 mahkum kalmıştı.

30 Ocak 2018: Trump Guantanamo'nun açık kalması için bir kararname imzaladı.

20 Ocak 2020: Guantanamo'u kapatacağını belirten Joe Biden başkan olarak göreve başladı. Bu süreçte Guantanamo'da 40 mahkum kalmıştı.

10 Eylül 2021: 11 Eylül'ün ve diğer bazı saldırıların içerisinde yer aldığı iddia edilen mahkumlar Halid Şeyh Muhammed, Mustafa Ahmed el Havsavi, Remzi bin el Şibh, Velid bin Attaş ve Abdulaziz Ali, Guantanamo'daki askeri mahkemece idama mahkum edildi.

29 Ekim 2021: Guantanamo'da tutulan bir mahkum, Mecid Han, ilk defa CIA tesislerine gördüğü işkence sebebiyle dava açtı.

29 Ekim 2022: Guatanamo'nun en yaşlı mahkumu olan 75 yaşındaki Seyfullah Paraça'nın serbest bırakılmasıyla mahkum sayısı 35'e indi.

11 Ocak 2023: Guantanamo'nun ilk mahkumları 21 yıl önce bugün cezaevine gönderildi. Halen Guantanamo'da 35 kişi tutuluyor.

Kaynak: Mepa News, El Cezire