7 soruda 'casus krizi': Rusya ile Batı arasında ne yaşanıyor?

İngiltere'nin ardından diğer bazı Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve ABD'den de Rusya'ya karşı hamle geldi. ABD, 60 Rus diplomatı sınır dışı edecek. AB Konseyi Başkanı Donald Tusk da birlik üyesi 14 ülkenin bazı Rus diplomatları sınır dışı edeceğini açıkladı. Rusya ise diplomatlarını sınır dışı etme kararı alan ülkelere tepki gösterdi ve en az 60 Amerikan diplomatın daha ülkeden gönderileceğini açıkladı.

Skripalların İngiltere topraklarında öldürülmeye çalışılması, İngiltere'de suikast girişiminin arkasında Rusya'nın olduğu suçlamalarını gündeme getirmişti. İngiltere Dışişleri Bakanı Boris Johnson suikast emrini bizzat Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in vermiş olması ihtimalinin yüksek olduğunu söylemiş, İngiltere Başbakanı Theresa May de Sergey Skripal ve kızına yönelik suikast girişiminden dolayı doğrudan Rusya hükümetinin sorumlu olduğunu belirtmişti. Kremlin ise, 66 yaşındaki Sergey Skripal ve 33 yaşındaki kızı Yulia'ya yönelik suikast girişimiyle ilgisinin bulunmadığında ısrarlı.

Daha önce İngiltere 23 Rus diplomatı sınır dışı etme kararı almış, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da hükümetinin, İngiltere'ye yanıt olarak bazı İngiliz diplomatları sınır dışı edeceğini açıklamıştı.

Peki krizde bugünlere nasıl gelindi? BBC konuyu 7 soruda derledi:

Neler yaşandı?

• Yulia Skripal'i Rusya'dan Londra'ya taşıyan uçak 3 Mart'ta saat 14:40'ta Heatrow Havaalanı'na indi.
• 4 Mart'ta 13:40'ta Skripal ve kızı Yulia Salisbury kent merkezindeki bir süpermarketin otoparkına gitti.
• Polis ikilinin önce 14:20'da bir bara, sonra 15:35'te bir İtalyan restorantına gittiklerini söyledi.
• 16:15'te acil durum servislerine bir olay ihbarı geldi.
• İkili restorantın önündeki bankta "çok ağır bir durumda" bulundular.
• Olaya müdahale eden polislerden Dedektif Nick Bailey de hastaneye kaldırıldı ve durumu hala ağır.
• 46 kişi hastanede gözlemden geçirildi.
• Şu anda sadece Skripal, kızı Julia ve Dedektif Bailey hala hastanede
• Sinir gazıyla temas etmiş olabilecek 131 kişi belirlendi. Hiçbirinde herhangi bir belirtiye rastlanmadı.

Soruşturma ne durumda?

Polis olayı bir suikast girişimi olarak değerlendiriyor. Skripal ve kızı Julia'nın gittikleri bar ve restorantta sinir gazı izlerine rastlandı. Görgü tanığı Jamie Paine, bankta ağzı köpüren, "gözleri tamamen açık, ancak bembeyaz" bir kadın gördüğünü anlattı.

Eşiyle birlikte olay günü şehir merkezinde alışveriş yapan bir tanık da Skripal'ın bankta kaydığını, bilincinin tamamen kapalı olduğunu ve vücut sıvılarının kontrolünü kaybettiğini belirtti. Polis yetkilisi Mark Rowley de Skripaller'in "özellikle hedef alındığını" söyledi. O gün Skripaller'in gittiği ve restorantta bulunan 500 kişiye kıyafetleri ve eşyalarını yıkamaları tavsiye edildi.

Soruşturmaya, 220 polis, askerler ve uzman ekipler katılıyor. Polis Yetkilisi Neil Basu, haftalar sürmesi beklenen soruşturmanın öncelikle gazın nasıl uygulandığına odaklanacağını belirtti. Polis, saldırı günü ikiliyi görenlerin ifade vermesi çağrısı yaptı.

Hükümetin tepkisi ne oldu?

Hükümet, Rusya'dan açıklama istedi ancak yanıt alamadı. Başbakan May, Rusya'nın olaya "alaycı, kibirli ve meydan okuyan" bir tutumla yaklaştığını ve kayda değer bir açıklama yapmadığını söyledi. May, Avam Kamarası'nda yaptığı açıklamada "Çıkartılabilecek tek sonuç, Rusya'nın suikast girişimlerinin sorumlusu olduğudur" dedi.

May'in açıkladığı önlemler şöyle;

• 23 Rus diplomatın ülkeyi terk etmesi
• Rusya'da düzenlenecek Dünya Kupası'na bakanların ve Kraliyet Ailesi'nin gitmemesi
• İngiltere vatandaşları ve sakinlerine karşı silah olarak kullanılacağı yönünde kanıt olan Rus devletine ait varlıkların dondurulması
• Özel uçaklarda, gümrüklerde ve kargo servislerinde kontrollerin attırılması
• İngiltere ve Rusya arasındaki tüm üst düzey temasların askıya alınması
• Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'a yapılan resmi ziyaret davetinin geri çekilmesi

Başbakan May ayrıca İngiltere'nin daha fazla "Rus provokasyonuna" maruz kalması durumunda uygulamaya koyabileceği başka önlemlerin de olduğunu söyledi.

Fransa, Almanya, ABD ve İngiltere yaptıkları ortak açıklamada, Rusya'nın suikast girişiminin arkasında bulunmasının "tek makul açıklama" olduğunu duyurdu. İngiltere'de muhalefetteki İşçi Partisi'nin lideri Jeremy Corbyn'in ise bir sonuca varılmadan önce acele edilmemesi gerektiğine ve İngiltere'deki Rus mafyası benzeri grupların da suikastın arkasında olabileceğine ilişkin sözleriyse hükümetin ve kendi partisi içindeki bazı kesimlerin tepkisine yol açtı.

Corbyn daha sonra Guardian'da yazdığı bir yazıda "Tüm kanıtlar, yaşananlardan Rusya'nın sorumlu olduğunu gösteriyor" dedi.

Rusya ne diyor?

Rusya Dışişleri Bakanlığı, İngiltere Başbakanı May'in iddialarını "delice" diye tanımlarken, İngiltere'deki Rusya Büyükelçiliği, diplomatlarının sınır dışı edilmesi kararının "kabul edilemez, gayri meşru ve basiretsiz" olduğunu söyledi. Vladimir Putin'in Sözcüsü, Rusya Devlet Başkanı'nın İngiltere'nin Rus diplomatları sınır dışı etme kararına kısa süre içinde tepki vereceğini kaydetti.

Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov ise İngiltere'nin kimyasal silahlarla ilgili uluslararası anlaşmayı hesaba katmadan "siyasi oyunlar oynadığını" belirtti. Lavrov, İngiltere'nin Kimyasal Silahlar Anlaşması uyarınca, resmi bir açıklama talebinde bulunması halinde, ülkesinin 10 günlük süre içinde yanıt vereceğini vurguladı. Rusya ayrıca, kullanılan sinir gazının numunesini istedi.

Diğer ülkelerden de tepki geldi mi?

AB, bu kriz kapsamında Moskova'daki diplomatik temsilcisini istişareler için geri çağırdı. Karar Mart ayında Brüksel'de düzenlenen AB liderler zirvesinde alındı. Liderler, İngiltere'deki sinir gazı saldırısının ardında "büyük olasılıkla Rusya bulunduğunu ve elle tutulur başka bir açıklama olmadığı" konusunda görüş birliğine vardı. AB Konseyi'nden yapılan açıklamada, "Ortak güvenliğimize karşı bu ciddi meydan okuma karşısında Birleşik Krallık ile koşulsuz dayanışma içindeyiz" denildi.

ABD ise 60 Rus diplomatı sınır dışı edeceğini açıkladı. AB Konseyi Başkanı Donald Tusk da birlik üyesi 14 ülkenin bazı Rus diplomatları sınır dışı edeceğini açıkladı. Ukrayna da AB ve ABD ile işbirliği gerçekleştirmek adına 13 Rus yetkilinin sınır dışı edileceğini söyledi.

Kurbanlar kim?

Albay Skripal emekli bir Rus askeri istihbarat subayı. Avrupa'daki gizli Rus ajanlarının kimliklerini İngiliz İstihbarat kuruluşu M16'e aktarma suçlamasından hüküm giydi. 2006'da Rusya'da 13 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Temmuz 2010'da FBI'ın tutukladığı 10 Rus ajan karşılığında serbest bırakılanlardan biriydi. Daha sonra İngiltere'ye geçti.

BBC Muhabiri Mark Urban'a göre Skribal askeri akademilerde, Rus askeri istihbarat örgütü GRU hakkında dersler veriyordu. Okul arkadaşı, Vladimir Svyatski Skripal'i "çok aktif, çok pozitif ve yaratıcı" diye tanımladı. Arkabaları BBC'ye yaptığı açıklamada kızı Yulia'nın babasını İngiltere'de düzenli olarak ziyaret ettiğini söyledi.

Çocukluk arkadaşı İrina Petrova "İngiltere'deki her şeyi çok sevdiğini söylüyordu. Müthiş bir evleri vardı" dedi. Petrova ayrıca, Yulia'nın babasıyla mükemmel bir ilişkisi olduğunu ve Yulia'nın da okulda sürekli iyi notlar alan "mükemmel bir çocuk" olduğunu belirtti.

Aile hakkında başka neler biliniyor?

Skripal'in eşi Liudmila, 2012'de kanserden hayatını kaybetti. Skripal'in ağabeyi ve oğlu da son iki yılda hayatını kaybetti. Aile bazı ölümlerin şüpheli olduğuna inanıyor.

Oğlu Alexander Skripal, 43 yaşında St. Petersburg'da karaciğer yetmezliğinden öldü ve Salisbury'ye annesinin yanına gömüldü. Ailesi, Skripal'in MI6 için çalıştığı iddialarını reddediyor ve çifte casusluk iddiasını Rusya'nın uydurduğunu savunuyor.