7 yıl önceki çatışmalarda yerle bir olan Filipinler'in Marawi kentinde son durum ne?

Maisara Dandamun-Latiph'in ofisi, Filipinler'in güneyinde yer alan ve 2017'de IŞİD'le bağlantılı silahlı gruplar beş ay süren çatışmalar sırasında yerle bir olan Marawi kentinin kalıntılarına bakan bir tepede yer alıyor.

Dandamun-Latiph, kentin yeniden inşası için yıllarca verilen sözlerin boşa çıkmasının ardından 2023 yılında Marawi Tazmin Kurulu Başkanı seçildi.

Şimdi, Marawi sakinleri, yıpranmış ve hassas bir güven ortamını da yönetmek zorunda olan bir tazminat sürecinde nihayet ödemelerini almaya başlıyor.

"Al Jazeera'ye konuşan Dandamun-Latiph, ‘İnsanların bizimle aynı safta yer almasını istiyoruz’ dedi ve ekledi: “Yaşananlardan sonra insanlar çok iyi bir hizmetten daha azını hak etmiyorlar."

Evlerini terkeden Marawili çocukların yaşam mücadelesi

Marawi, Maute ve Ebu Seyyaf gruplarının 2017 yılında başlattıkları saldırının ardından yaşanan çatışmalar ve ordunun orantısız saldırıları nedeniyle tamamen yerle bir olmuş ve Filipin ordusu şehri geri almadan önce beş aylık bir kuşatma boyunca çatışmalar devam etmişti.

Bir zamanlar kentte yaşayan 1,1 milyondan fazla insanın çoğu geri dönmedi.

Eski Başkan Rodrigo Duterte yönetimi Marawi'nin yeniden inşası için 200 milyon dolardan fazla fon ayırdı. Ancak bu para yeni evlerden ziyade, göl kenarındaki yeni stadyum ve kongre merkezi gibi, şu anda yıkıntılar arasında tek başına duran kamu altyapı projelerine gitti.

Dandamun-Latiph, “[bölge sakinlerinin] özellikle de yaşananlardan sonra hükümete bu kadar güvenmemeleri normal.” dedi.

Marawi Tazmin Kurulu, haksız ölüm ve zarar gören ya da tahrip edilen mülklerle ilgili talepleri ele almak üzere 2022 yılında bir meclis kararıyla oluşturuldu. Geçen yıl Başkan Ferdinand Marcos, tanınmış bir avukat ve sivil toplum lideri olan Dandamun-Latiph'i kurulun başkanı olarak atadı.

Kurul şu ana kadar 14,495 talep aldı ve 596'sını onaylayarak yıkılan yapılar ve sivil ölümleri için toplam 16.8 milyon dolar ödenmesine karar verdi. Kuşatmada 87 sivil hayatını kaybederken, Uluslararası Af Örgütü IŞİD'e bağlı gruplarla Filipin ordusunu insan hakları ihlalleriyle suçladı.

"IŞİD, Marawi için yıllardır hazırlık yapıyordu"

Dandamun-Latiph, tüm taleplerin alınma sırasına göre gruplar halinde işleme konulduğunu söyledi ve hem tazminatın belirlenmesinde hem de ofis için personel alımında adil olunması gerektiğini vurguladı.

“Liyakate dayalı olmak zorunda” dedi ve ekledi: “Aksi takdirde bu ofis başarısız olacaktır.”

Umutlu bir süreç

Dandamun-Latiph'in ofisi her gün, birçoğunu ismen tanıdığı talep sahipleriyle dolu. Ofisine giden koridorda yürürken yaşlı bir kadınla sohbet ediyor, sonra dönüp bir çocuğu karşılamak için eğiliyor.

“Burada herkes herkesi tanıyor” diyor.

Marawi doğumlu Faisah Dima-Ampao, 36 yıl Suudi Arabistan'da çalıştıktan sonra 2017'de şehre yeni dönmüş.

Çatışmalar başladığında, annesi -o zamanlar pek çok kişinin yaptığı gibi- sadece birkaç gün süreceğine inanarak tahliye etmemiş. Annesi hiçbir zaman bulunamadı ve ailesinin evi tamamen yerle bir oldu.

ABD Filipinler'e 500 milyon dolarlık askeri destek sağlayacak

Kuşatmadan sonra Dima-Ampao'nun ailesine, hükümetin özel görev gücünden yaklaşık 1.400 dolar ve “küçük bir aileye sadece bir ay yetecek” pirinç, tavuk ve yiyecek çuvalları verildiğini söyledi.

Dima-Ampao kendi durumunu, hükümetlerin bir ya da iki yıl içinde konutları yeniden inşa ettiğini söylediği Suriye ve Lübnan'daki çatışmalardan sağ kurtulanlarla karşılaştırıyor. “Ama Marawi'de böyle bir şey olmadı” diyor ve ekliyor: “Bize hiçbir şey vermediler.”

Şimdi ise, sorunsuz geçtiğini söylediği tazminat süreciyle bir nebze olsun haklı çıktığını hissediyor. Annesinin ölümü için 6.100 dolar tazminat aldı ve ailesinin kayıp mal talebinin işleme konulmasını bekliyor.

Tazminat kurulu veri odaklı bir yaklaşım benimseyerek hasar gören ve yıkılan mülkleri 3 boyutlu bir harita üzerinde işaretliyor ve bunları taleplerle eşleştiriyor.

Ayrıca, kuşatma sırasında belgeleri kaybolan bölge sakinlerinin, tanık çağırmak gibi başka yollarla mülk sahipliğini kanıtlamalarına da olanak tanıyor.

Dandaman-Latiph, “Onlar sadece kendilerini, ailelerini ve giysilerini yanlarında götürdüler.” dedi ve ekledi: “Onlara fazla yük yüklemek istemiyoruz.”

Ölü bir şehir

Ancak bölge sakinleri tazminat almaya başlasa bile, ödemeler büyük ölçüde harabe halinde kalan Marawi şehrini yeniden inşa etmeyecek.

Marawi'nin eski ticaret merkezi bomboş duruyor. Yabani otlar ve kır çiçekleri boş alanları ele geçirmiş ve binaların gövdelerini sarmış durumda.

Kuşatmanın ardından hızla yeniden inşa edilen kentin en büyük camisinin yakınında bir aile evini yeniden inşa ediyordu. Üç blok ötede bir adam sokak arabasından pirinçten yapılma bir tür atıştırmalık olan dodol satıyordu.

Ancak bir zamanlar Marawi'yi bir ticaret merkezi ve lezzet durağı olarak popüler kılan mağazalar ve restoranlar geri dönmedi.

Görüş | Filipinler ABD için neden önemli?

Yeni inşa edilen stadyum ve kongre merkezi, Duterte yönetiminin yeniden inşa projesinin en değerli parçaları olarak Lanao Gölü kıyısında duruyor. Ancak bunlar neredeyse hiç kullanılmadı ve paranın konut ve istihdam sağlamaya harcanmasını isteyenlerin hedefi haline geldi.

“Tenis oynamak, koşmak, koşu yapmak, atletizm yapmak ya da futbol oynamak için herhangi bir geçim kaynağı olmayan insanların önceliğinin bu olduğunu mu düşünüyorsunuz? İhtiyaçları olan şey bir geçim kaynağına sahip olmak.” diyor Mindanao Devlet Üniversitesi'nde profesör olan Acram Latiph.

Latiph, “Çok fazla kaynak israf edildi” dedi ve ekledi: “Tek yaptıkları insanların ıstırabını uzatmak oldu.”

Geçtiğimiz Aralık ayında Mindanao Devlet Üniversitesi'ndeki bir Katolik ayini sırasında düzenlenen bombalı saldırı, bölgede halen sürmekte olan tehditleri hatırlattı.

IŞİD tarafından üstlenilen saldırıda dört kişi ölmüş ve en az 50 kişi yaralanmıştı.

ABD ile Çin Filipinler'i 'bölüşemiyor'

"Mesele herhangi bir saldırının olup olmayacağı değil. Asıl mesele ne zaman olacağıdır” dedi Latiph ve ekledi: “Onlar hamam böceği gibiler.”

Yine de pek çok bölge sakini Marawi'ye olanlar için yetkilileri suçluyor ve kuşatmanın ilk başta gerçekleşmesi gerekip gerekmediğini sorguluyor.

Latiph, “Marawi'yi feda edelim ve insanların zararlarını daha sonra öderiz dediler” dedi.

Latiph tazmin kurulunun kent sakinlerine gecikmiş bir rahatlama sağlayacağı konusunda umutlu, ancak Marawi'nin yeniden inşa edilip edilemeyeceği konusunda şüpheleri var.

“Burası zaten ölü bir şehir.” diyor ve ekliyor: “Şehrin eski haline dönmesini beklemiyorum.”

Kaynak: Mepa News