9 Ağustos 1995: Krayina Sırp Cumhuriyeti yıkıldı

Bundan 26 yıl önce bugün 9 Ağustos 1995'te Hırvatistan sınırları içerisinde yer alan Krayina Sırp Cumhuriyeti, Hırvat güçlerince yıkılarak tarihe karıştı.

Bu gelişme 1991-1995 Yugoslavya Savaşları'nın kilidinin çözülmesinde ve bu savaşları bitiren 12 Kasım 1995 Erdut ve 21 Kasım 1995 Dayton Anlaşmalarının imzalanmasında başat rol oynadı.

Krayina Sırp Cumhuriyeti ve Sırp-Hırvat Savaşı

Hırvatistan içerisinde yer alan Knin merkezli Krayina bölgesi tarihten bu yana Sırpların çoğunlukta olduğu bir bölge olarak dikkat çekmekte ve Hırvatlar tarafından tehdit olarak görülmekteydi. 1990'dan itibaren Yugoslavya'nın dağılma sürecine girmesiyle Hırvatistan'ın Hırvat milliyetçisi yeni yönetimi Yugoslavya'dan ayrılma niyetinde olduğunu belli edince Krayinalı Sırplar Hırvatistan'dan ayrılma talebinde bulundular. Hırvatistan yönetimi bu talebi reddederek Krayina'ya özerklik de vermeyeceklerini açıkladı.

İlk çatışmalar patlak verdi

1990'da Yugoslavya Ordusu'na Sırpların hakim olmasından yararlanan Krayinalı Sırplar örgütlenmeye ve fiilen özerk bir bölge oluşturmaya başladılar. 1991'in ilk aylarında Krayina'da Hırvatlarla Sırplar arasında ilk çatışmalar patlak verdi. Yugoslavya ordusunun desteğiyle Krayinalı Sırplar Krayina'dan Hırvatları çıkarmayı başardı.

Haziran 1991'de Hırvatistan'ın Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etmesiyle Yugoslavya-Hırvatistan Savaşı başladı.

Krayina Sırpları da aynı tarihte Krayina Sırp Cumhuriyeti'ni kurduklarını ilan ettiler. Krayina Sırp Cumhuriyeti hiçbir devlet tarafından tanınmasa da yaklaşık 17 bin kilometrekare araziye ve 600 bin nüfusa sahipti.

Hırvatistan ve Krayina Sırp Cumhuriyeti (kırmızı) 

1991-1995 döneminde Hırvatistan ile Krayina Sırp Cumhuriyeti arasındaki cephe savaşı aralıklarla sürdü. Bu savaşta toplamda yaklaşık 40 bin kişinin öldüğü tahmin edilmektedir.

1992'de Bosna-Hersek'in Yugoslavya'dan bağımsızlık ilanıyla savaş bu bölgeye sıçradı. Bosna-Hersek'in yüzde 60'ının Sırp işgaline girmesiyle Sırbistan ile doğrudan kara bağlantısı bulunmayan Krayina Sırp Cumhuriyeti, Bosna Sırpları üzerinden Sırbistan ile temas kurdu.

Sırbistan'ın başkenti Belgrad ile Krayina'nın merkezi Knin şehirleri arasında doğrudan kara bağlantısı kuruldu.

Fakat Knin'e giden demiryolu ve ana kara yolunun geçtiği Bosna-Hersek'in Bihaç şehrinin Boşnakların kontrolünde olması Krayina'nın Sırbistan tarafından ikmalini zorlaştırarak Sırplarının konumunu Hırvatlara karşı zayıflattı.

Yugoslavya Savaşları'nın 1994 başından itibaren Sırpların aleyhine dönmesiyle Krayina Sırplarının güçleri Hırvat güçlerine karşı zayıflamaya başladı.

Krayina Sırp Cumhuriyeti'nin yıkılışı (9 Ağustos 1995)

Almanya başta olmak üzere Batılı ülkelerden yoğun destek alan Hırvatistan, 1995 yılının başından itibaren Krayina Sırplarına nihai bir darbe vurmaya yönelik büyük bir operasyon hazırlığına girişti. 

4 Ağustos 1995'te Hırvatistan 130 bin asker ve yüzlerce tankla Krayina'ya yönelik Oluya (Fırtına) Harekatı'nı başlattı.

Krayina Sırp Cumhuriyeti'nin 35 bin askerden oluşan ve Hırvatlardan geri silahlara sahip olan  ordusu etkili bir savunma gösteremeyip yenilerek geri çekilmeye başladı. 7 Ağustos 1995'te Krayina Sırp Cumhuriyeti'nin başkenti Knin şehrine ulaşan Hırvat güçleri 9 Ağustos 1995'te Knin'i ve tüm Krayina'yı ele geçirmeyi tamamlayarak Krayina Sırp Cumhuriyeti'ni yıktılar.

Böylece Balkanlarda bir devlet 6 gün içerisinde ortadan kalkmış oldu. 6 gün süren bu savaş esnasında çoğu Sırp binlerce asker ve sivil hayatını kaybetti.

Hırvat güçlerinin katliamından endişe eden Krayina'da yaşayan yüzbinlerce Sırp büyük bir telaş içerisinde Bosna'nın Sırp işgalindeki kesimi üzerinden Sırbistan'a kaçtı.

Krayinalı Sırp mülteciler Bosna'nın Sırp işgalindeki Banya Luka şehrinde (Ağustos 1995)

Sırpların bu yenilgisi Bosna'da sürmekte olan savaşta da dengeleri Sırplar aleyhine değiştirdi. Bosna'da Boşnak ve Hırvat güçleri Sırplar karşısında hızla ilerlemeye başladılar. Boşnak ordusunun Bosna Sırplarının en büyük şehri Banya Luka'nın kapılarına dayandığı bir sırada Ekim 1995'te ABD duruma müdahil olarak Sırpların isteği doğrultusunda savaşın bitirilmesini istedi, taarruza kalkan tarafı ABD uçaklarının vuracağını açıkladı.

14 Ekim 1995'te Yugoslavya çapında başlayan ateşkesin ardından 12 Kasım 1995 Erdut ve 21 Kasım 1995 Dayton Anlaşmalarıyla Sırbistan Hırvatistan'ın bağımsızlığını tanırken Krayina Sırpları herhangi bir statü elde edemediler. Krayinalı Sırp mültecilerin bir kısmı Krayina'ya dönmekle beraber Krayina'da Sırplar çoğunluğu kaybettiler.

1991 Yugoslavya nüfus sayımına göre Hırvatistan'da 582 bin Sırp yaşamakta iken 2011 Hırvatistan nüfus sayımına göre Hırvatistan'da yaşayan Sırp sayısı 186 bine düşmüştür. 2021 itibariyle Hırvatistan'da yaşayan Sırp sayısının daha da gerilediği tahmin edilmektedir. 1995'te Hırvat ordusu önünden kaçan Krayinalı Sırpların çoğu halen Sırbistan'da yaşamaktadır.

Kaynak: Mepa News