ABD, Rusya ve İsrail’den 'İran'a baskı' toplantısı

ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton, İsrail Ulusal Güvenlik Danışmanı Meir Ben-Shabbat ve Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patruşev’in birkaç gün sonra Kudüs’te gerçekleştirecekleri üçlü toplantı, Suriye dosyasıyla ilgilenen üç ülkenin temsilcilerinin, “İran’ın Suriye’den çıkarılması için gerekli düzenlemeleri” görüşmek amacıyla bir araya geleceği ilk toplantı olma özelliğini taşıyor.

Batılı diplomatik kaynaklar, toplantının genel gündem maddesinin Ortadoğu’da “bölgesel güvenlik tartışması” başlığı altında “İran’ın Suriye’deki varlığının geleceği” olacağını söylediler. Kaynaklar ayrıca toplantının ABD Başkanı Donald Trump ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında geçtiğimiz yıl Temmuz ayında gerçekleşen Helsinki Zirvesi’nde ele alınan “İsrail'in güvenliğini sağlama önceliği” konusundaki bir “anlayışa” dayandığına işaret ettiler.

Zirveden bu yana ABD ve Rusya arasında Esed rejimi güçlerinin güneye ve Birleşmiş Milletler (BM) Barış Gücü’nün (UNDOF) Golan Tepeleri’ndeki tampon bölgeye geri dönmesi karşılığında muhalif gruplar ve İran’a bağlı örgütlerin Suriye'nin güneyinden çıkarılması için müzakereler yapılıyor.

Rusya Savunma Bakanlığı’ndan bir yetkili geçtiğimiz Ağustos ayında yaptığı açıklamada, Rusya’nın bölgedeki durumu körüklediğini düşünmeyen ve İsrail’e karşı saldırı niyeti olmadığını söyleyen İran’la istişarelerde bulunduğunu ve bu istişarelerin sonunda, Rusya’nın katkısıyla, İran yanlısı oluşumların, Golan Tepeleri'nden ağır silahlarıyla birlikte çekildiklerini belirtti.

UNDOF, Golan tepelerine geri döndü

Diğer yandan BM, UNDOF’un Golan’ın kuzeyi ile güneyini birbirinden ayıran silahsız bölgede kademeli olarak konuşlandırıldığını duyurdu. Moskova ise dün UNDOF’un “tampon bölgedeki” çalışmalarına “tam olarak geri döndüğünü” doğruladı. Ancak diplomatik kaynaklar, İran'a bağlı Suriyeli grupların varlığının Dera, Süveyda ve Kuneytra kırsallarında devam ettiğini ve aynı şekilde İsrail’in Suriye’de İran yanlısı grupların bulunduğu noktalara ve özellikle Tel Aviv’in Tahran’ın askeri üssü olduğunu düşündüğü el-Kisva’yı hedef alan hava saldırıları düzenlemeyi sürdürdüğüne işaret ettiler.

Netanyahu-Putin görüşmesi

Öte yandan Moskova, daha önceleri olduğu gibi İsrail’in Suriye'deki bombardımanlarıyla ilgili çekincelerine ilişkin herhangi bir açıklama yapmadı. Çünkü İsrail’in geçtiğimiz yıl Eylül ayında bir Rus savaş uçağını düşürmesiyle Moskova ve Tel Aviv arasında yükselen tansiyon, İsrail Başbakanı Netanyahu'nun geçtiğimiz Mart ayının sonunda Rusya’ya giderek Putin’le yaptığı görüşme sonrası düşmüştü. Ancak görüşmeden çıkan asıl sürpriz, taraflar arasındaki “askeri koordinasyonun” sürdürülmesinin yanı sıra Netanyahu'nun tüm yabancı birliklerin Suriye'den çekilmesi üzerine çalışacak ortak bir ekip oluşturma önerisiydi.

Bununla birlikte ABD’nin nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından İran’a uyguladığı yaptırımlar ve askeri takviyeleri sonrası bölgede tansiyonun yükselmesi, Rus-Amerikan gündemine yeni maddelerin eklenmesine neden oldu. Bu da ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo'nun iki hafta önce Soçi'de Putin ile yaptığı görüşmenin ardından gerçekleşti. Washington, Moskova ve Tel Aviv, üç ülkenin Ulusal Güvenlik Konseyi danışmanları arasında bir toplantı yapılması konusunda anlaştılar.

Diplomatik kaynaklara göre Washington, “İran’ın Suriye’deki varlığını sonlandırmak ve bölgedeki nüfuzunu zayıflatmak” için Tel Aviv’le anlaşarak Moskova ile müzakerelerde bulunmanın “baskı araçları” olduğuna inanıyor. Öte yandan söz konusu baskı araçları arasında Başkan Trump’ın Fırat’ın doğusundaki ABD güçlerinin varlığını devam ettirme kararı ve Suriye’nin doğusundaki Uluslararası Koalisyon’a Fransa, İngiltere ve Almanya gibi Avrupa ülkelerinin katılmasının yanı sıra İran’ın Suriye’deki rolünü azaltacak somut adımlar atmadan önce Şam’la normalleşme, Suriye’nin yeniden yapılandırılması ve Esed rejiminin siyasi meşruiyetini yeniden elde etmesinin engellenmesi bulunuyor.

Kaynaklar, üç ülkenin, ABD ve müttefiklerinin Suriye’de İran’ın rolüyle ilgili “somut önlemler” alınması, Anayasa Komisyonu’nun kurulması ve BM Güvenlik Konseyi (BMGK) 2254 sayılı kararın uygulanması gibi askeri rolü azaltıp ve siyasi sürecin başlatılması karşılığında yeniden yapılandırma, meşruiyet, yaptırımların kaldırılması gibi “teşviklerini” Moskova’ya bağlayan “bir yol haritası” arayışında olduğunu belirttiler.

Kaynaklar ayrıca, ABD tarafının, siyasi sürecin tamamlanmasının ardından tüm yabancı güçlerin Suriye’den çıkarılmasının yanı sıra her şeyin 2011 öncesindeki haline dönmesinin gerektiğine ve bunun “baskı araçları” sayesinde başarılabileceğine inandığını kaydettiler.