Analiz | İran'ın yeni cumhurbaşkanı kim olacak?

Middle East Eye | Tercüme: Mepa News

İranlı siyasetçiler tam da 2025 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerine odaklanmışken, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ani ölümü İran'ın siyasi tablosunu değiştirdi ve kimsenin beklemediği bir yarışın fitilini ateşledi.

Anayasaya göre, cumhurbaşkanı birinci yardımcısı Muhammed Muhbir şu anda İran'ın cumhurbaşkanı vekili. Yasalara göre Muhbir, parlamento ve yargı başkanlarıyla birlikte 50 gün içinde bir cumhurbaşkanlığı seçimi için hazırlık yapmak ve seçimi gerçekleştirmek zorunda.

İran'da çeşitli siyasi figürlerin isimleri Reisi'nin potansiyel halefleri olarak dolaşıyor.

Ancak son seçimler, müesses nizamın, en önde gelen isimlerden bazılarının aday olmasını engelleyebileceğini gösteriyor.

Adayların öncelikle üyeleri doğrudan ya da dolaylı olarak Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından atanan Anayasayı Koruma Konseyi'ni aşmaları gerekiyor.

Örneğin 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Anayasayı Koruma Konseyi, Hamaney ve Devrim Muhafızları tarafından desteklenen Reisi'nin önünü açmak için önde gelen birçok adayın yeterliliklerini reddetmişti.

Aralarında Hamaney'in danışmanlarından Ali Laricani'nin de bulunduğu ılımlılar ve Hasan Ruhani'nin 2013-2021 döneminde cumhurbaşkanı birinci yardımcısı olan İshak Cihangiri gibi reformistler yarıştan men edilmişti.

Reisi'nin yerine geçmesi muhtemel adaylardan bazıları şöyle:

Muhammed Muhbir

Şu anda İran Cumhurbaşkanı vekili olan ılımlı bir muhafazakâr.

Hükümetten bir kaynağa göre Muhbir, Reisi'nin çevresi arasında popüler değildi.

Kaynak, damadı Mikdad Nili de dahil olmak üzere Reisi'nin yakın çevresinin, cumhurbaşkanının zamansız ölümünden önce Muhbir'i görevden alıp yerine eski Devrim Muhafızları komutanı Perviz Fettah'ı getirmeye çalıştığını söyledi.

Ancak aynı kaynak Muhbir'in Hamaney'in tavsiyesi üzerine cumhurbaşkanı yardımcılığına atandığını ve dini liderin aday olmasını istemesi halinde bunu yapacağını da söyledi.

Said Celili

Genellikle sertlik yanlıları olarak bilinen muhafazakar kampın bir üyesi olan Celili, 2007'den itibaren birkaç yıl boyunca baş nükleer müzakereci olarak görev yaptı.

Celili, ABD ile her türlü etkileşime ve Washington ile yapılan anlaşmalara karşı çıkan muhafazakar bir figür. Celili 2013 ve 2021'de cumhurbaşkanı olmak için iki başarısız girişimde bulundu.

Muhafazakâr bir kaynağa göre Reisi'nin damadı ve etrafındaki müdürler de dâhil olmak üzere yakın çevresi Celili'ye yakın ve onun arkasında toplanacaklar.

Mihrdad Bezrpaş

Halen Karayolları ve Kentsel Gelişim Bakanı olan Bezrpaş'ın çok hırslı olduğu biliniyor. Bezrpaş daha önce Mahmud Ahmedinejad'ın 2005-2013 hükümetinde üst düzey görevlerde bulunmuştu.

Aynı muhafazakâr kaynağa göre Bezrpaş, Reisi yönetiminin içindeki ve dışındaki güçlü ve varlıklı muhafazakarlar tarafından destekleniyor. Reisi'nin ekibinin yarısı Bezrpaş'ı desteklerken diğer yarısının Celili'yi tercih etmesi bekleniyor.

Muhammed Bakır Kalibaf

Eski bir Devrim Muhafızları hava kuvvetleri komutanı ve eski Tahran belediye başkanı olan mevcut meclis başkanı birkaç kez cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılma girişiminde bulundu.

Reisi'nin ölümünden önce cumhurbaşkanının en büyük rakibi olarak görülüyordu ve Reisi'nin ekibi onun meclis başkanı seçilmesini engellemeye çalıştı.

Şimdi ise en büyük rakibi öldüğü için ve Celili karşıtı muhafazakârları ve bazı ılımlı seçmenleri yanına çekebileceği için cumhurbaşkanı olma hayaline her zamankinden daha yakın.

Ali Laricani

Dış politika konusunda liberal görüşlere sahip ılımlı bir isim ve Ruhani'nin müttefiki. 2008-2020 yılları arasında meclis başkanlığı yapan Laricani, şiddetli eleştirilere rağmen nükleer anlaşmanın kabul edilmesinde kilit rol oynadı.

Hamaney'e sadık olmasına rağmen 2021 seçimlerinde Laricani yarıştan men edildi. Laricani'ye yakın bir kaynak MEE'ye, müesses nizamdan olumlu bir sinyal alması halinde aday olacağını söyledi.

Cevad Zarif

İran'daki en popüler siyasetçilerden biri. ABD ile bir anlaşmaya duyulan ihtiyaç da dahil olmak üzere dış politika konusundaki görüşleri ve 2015'te anlaşmaya varılmasındaki müzakere becerileri popülaritesine katkıda bulundu.

Ancak Donald Trump'ın 2018'de anlaşmadan tek taraflı olarak çıkmasıyla Zarif'in popülaritesi bir miktar azaldı.

Muhafazakarlar Zarif'i en büyük tehdit olarak görse de pek çok kişi onun Anayasayı Koruma Konseyi'nden onay alamayacağına inanıyor zira müesses nizam Hamaney müdahale etmedikçe aday olmasına izin verecek kadar ona güvenmiyor.

2021'de birçok reformist lider Zarif'i aday olmaya çağırdı ama Zarif bunu reddetti. Sızdırılan bir ses kaydında Devrim Muhafızları hakkında tartışmalı sözler sarf ettiği ortaya çıkınca işler daha da zorlaştı. Sızıntının Zarif'in aday olmasını engellemeye yönelik olduğu anlaşıldı.

Ali Ekber Salihi

75 yaşındaki Salihi'nin yaşına rağmen geleneksel muhafazakârlar, reformistler ve ılımlılar arasında hatırı sayılır bir desteğe sahip olduğuna inanılıyor. İran'ın nükleer programının fikir babası olan Salihi, 2015'te imzalanan nükleer anlaşmanın başarısında kilit rol oynamıştı.

Salihi 2021'de aday olmayı düşünüyordu ancak çekilmeye karar verdi.

Abdunnasır Himmeti

Eski bir ılımlı merkez bankası başkanı ve ekonomist olan ve 2021 seçimlerinde aday olmasına izin verilen Himmeti'nin performansı, siyasi bir figür olmamasına rağmen umut verici ve beklenmedikti.

Himmati dış politika ve ekonomi konularında liberal görüşlere sahip ve 2021'de kazanması halinde Zarif'i cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atamak istiyordu.

Eski bir İranlı yetkili MEE'ye yaptığı açıklamada siyasi ortam bu kadar belirsizken herhangi bir karar alınmadığını ancak tablo netleştiğinde aday olmaya karar verebileceğini söyledi.

Ali Şemhani

İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'nin eski başkanı olan Şemhani, geçtiğimiz yıl Suudi Arabistan ile ilişkilerin yeniden başlatılması için Çin'in arabuluculuğunda bir anlaşma imzalayarak dikkatleri üzerine çekti.

Kendisi aynı zamanda eski bir Devrim Muhafızları komutanı ve eski savunma bakanı.

Reformistlere yakın bir kaynak MEE'ye Şemhani'nin petrol kaçakçılığı yaparak ve ABD yaptırımlarını atlatarak hatırı sayılır bir servet biriktirdiği için şu anda iyi bir konumda olduğunu söyledi.

Ancak Şemhani Ruhani'nin ikinci döneminde nükleer anlaşmayı canlandırma çabalarına karşı çıktığı için reformistler ve ılımlılar ona olumsuz bakma eğiliminde.

Hamaney'in onun adaylığına yeşil ışık yakması pek olası görünmüyor.

Diğer potansiyel adaylar şöyle:

Muhammed Cevad Ezari Cehrumi: Konsey tarafından onaylanması halinde kazanma şansı yüksek olabilecek popüler bir eski iletişim bakanı.

Alirıza Zekani: Tahran'ın tartışmalı belediye başkanı.

Said Muhammed: Görevinden uzaklaştırılan genç bir Devrim Muhafızları komutanı.

Kaynak: Mepa News