Analiz | Nijer darbesinin satır araları

Nijer'deki darbenin nasıl gerçekleştiği ve ülkenin geleceğinin ne olduğu konusu gündemdeki yerini koruyor.

Nijer cuntasının Rusya ile yakınlaşma ihtimali Batılı ülkelerin endişesini artırıyor.

Elian Peltier ve Omar Hama Saley, New York Times'ta yayınlanan analizlerinde, Nijer darbesinin satır aralarını inceledi. Analiz Mepa News okurları için Türkçeleştirildi.

Nijer Cumhurbaşkanlığı Muhafızları Komutanı, askeri birliğinin demokratik yollarla seçilmiş cumhurbaşkanını gözaltına almasından ve Batı'nın bölgedeki kilit müttefikinin geleceğini belirsizliğe sürüklemesinden iki gün sonra, Cuma günü televizyonda yaptığı konuşmayla Batı Afrika ülkesinin liderliğini üstlendi.

İlk adı Omar olan General Abdourahmane Tchiani devlet televizyonunda yaptığı açıklamada "Müdahale etmeye ve sorumluluklarımızı üstlenmeye karar verdik" dedi ve ekledi: "Aynı yaklaşımlarla devam edemezdik."

Uranyum zengini ancak yoksul bir ülke olan Nijer, Sahel bölgesinde yer alıyor. Sahel iklim değişikliği, siyasi istikrarsızlık ve silahlı isyanların kötüleşen etkileri nedeniyle artan güvensizlikle karşı karşıya kalan, Sahra'nın güneyindeki bir bölge. Amerika Birleşik Devletleri'nin Nijer'de 1100 askeri ve iki insansız hava aracı üssü bulunuyor. Eski sömürgeci güç Fransa'nın ise 1500'den fazla askeri var.

Batı Afrika'daki altıncı darbe

Burkina Faso, Gine ve Mali'nin ardından Nijer'de ordunun yönetime el koyması, Batı Afrika'da üç yıldan kısa bir süre içinde gerçekleşen altıncı darbe oldu. Darbe, El Kaide ve IŞİD ile bağlantılı grupların isyanlarıyla mücadeleye yönelik bölgesel çabaları alt üst etme tehdidi yarattı.

1960'ta Fransa'dan bağımsızlığını kazanmasından bu yana Nijer'in beşinci darbesi olan bu darbe, ülkenin yeni gelişmekte olan demokrasisine ölümcül bir darbe indirebilir. Nijer'de ilk barışçıl ve demokratik iktidar geçişi sadece birkaç yıl önce Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum'un seçilmiş bir başka cumhurbaşkanından görevi devralmasıyla gerçekleşmişti.

Bazum'un bir yardımcısı ve analistler son iki gün içinde verdikleri mülakatlarda cumhurbaşkanının darbeden önce General Tchiani'yi cumhurbaşkanlığı muhafızlarının lideri olarak görevden almayı planladığını söyledi.

Ancak General Tchiani, askerlerinin darbeyi ekonominin kötü yönetimi ve militanlarla mücadele nedeniyle gerçekleştirdiğini ve Bazum'u görevden aldığını ifade etti.

"Dış ortaklarının desteğini takdir ettiğini" söylerken -ABD ve Avrupa ülkelerinden bahsediyor- Nijer yönetimini, son yıllarda Rusya'ya yakınlaşan komşu Burkina Faso ve Mali'deki askeri cuntalarla ortaklık kurmamakla da suçladı. "Mevcut güvenlik yaklaşımı ülkemizi güvence altına almamızı sağlamadı" dedi.

Daha sonra bir askeri yetkili, Cuma günü, Nijer Anayasası'nın askıya alındığını ve yeni bir geçiş kurulunun yürütme ve yasama yetkilerini üstlendiğini açıkladı. Yetkili, General Tchiani'nin yeni kurulun başkanı olacağını söyledi.

Generalin kendisi de kısa bir süre ulusal televizyonda, arka planda neşeli bir müzik eşliğinde yeni geçiş konseyindeki bir grup subayın arasında yerini aldı.

Adının açıklanmaması kaydıyla konuşan Bazum'a yakın bir kaynak, Bazum'un gözaltında geçirdiği üç güne rağmen sağlık durumunun iyi olduğunu ve telefonuna hala erişebildiğini söyledi.

İngiltere merkezli bir risk analiz firması olan Oxford Analytica'da Afrika analisti olan Nathaniel Powell, "Bzum ve ailesi şu anda bir pazarlık kozu" ifadesini kullandı.

Batı'nın tutumu

Birleşmiş Milletler'e göre dünyanın en yoksul üçüncü ülkesi olan 26 milyon nüfuslu Nijer, bölgede sivil bir lider tarafından yönetilen son demokrasilerden biriydi. Bu sıfatıyla Nijer, insani yardım ve Batı fonlarının da gözde alıcılarından biri olageldi.

Bu çabaların geleceği ise artık şüpheli görünüyor. Çok sayıda madalyaya sahip ve nüfuz sahibi bir subay olan 59 yaşındaki General Tchiani, 2011 yılında Bazum'un selefi Mahamadou Issoufou tarafından Cumhurbaşkanlığı Muhafız Birliği'nin başına getirilmişti.

General Tchiani, Nijer ordusuna 1985 yılında katıldı ve Birleşmiş Milletler'in Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Nijerya ve Sudan'daki barışı koruma operasyonlarında görev yaptı. Tchiani, 2015 yılında bir darbe girişimine katılmakla suçlanmış, ancak herhangi bir dahli olduğunu reddetmiş ve nihayetinde 2018 yılında kendisini general olarak atayan ve Bazum'un göreve geldiği 2021 yılına kadar iktidarda kalan Issoufou'ya yakın kalmıştı.

Nijeryalı ve Batılı güvenlik analistlerine göre Cumhurbaşkanlığı Muhafız Birliği yüzlerce iyi donanımlı ve eğitimli askerden oluşuyor.

Amerika Birleşik Devletleri, Birleşmiş Milletler ve ECOWAS olarak bilinen Batı Afrika ekonomik bloğu, askeri darbeyi kınadı ve Fransa Dışişleri Bakanlığı Cuma günü öğleden sonra yaptığı açıklamada Nijer'in yeni liderlerini tanımadığını açıkladı.

Beyaz Saray'ın üst düzey sözcülerinden John Kirby Cuma günü yaptığı açıklamada, diplomatik girişimlerin Afrika ülkesinde ordunun yönetime el koymasını tersine çevirememesi halinde ABD'nin Nijer'e yönelik mali destek ve güvenlik iş birliğini sona erdirebileceği uyarısında bulundu. Sözcü, ABD ve müttefiklerinin Bazum'un Nijer'in lideri olarak kalmasını sağlamak için "ellerinden gelen her şeyi yaptıklarını" söyledi.

Sokağın nabzı

General Tchiani'nin televizyon konuşmasının ardından başkent Niamey sokakları çoğunlukla sakin kalırken, bankalar kapalıydı ancak pek çok iş yeri açıktı. Darbeyi destekleyen generaller ülke sınırlarını kapatmış, siyasi faaliyetlerin askıya alınmasını emretmiş ve gece sokağa çıkma yasağı getirmişti.

Bölge sakinleri yönetimi ele geçirme konusunda bölünmüş görünüyordu. Bir giysi satıcısı olan Salifou Mahamdou, darbeyi memnuniyetle karşıladığını çünkü güvensizliğin uzun süredir gelişmeyi yavaşlattığını söyledi: "Ordu sonsuza kadar iktidarda kalsa bile, bize güvenlik sağladıkları sürece kimin umurunda?"

20 yaşındaki hemşire Aïcha Habibou ise çok az şeyin değişeceğini düşündüğünü söyledi. "Ne zaman bir darbe olsa subaylar bize değişim hakkında aynı konuşmayı yapıyorlar, ama aynı zamanda halkın parasını çalmaya geliyorlar."

Perşembe günü Niamey'de yüzlerce gösterici orduyu desteklemek için toplandı. Bazıları "Bazum devrildi, özgürüz" diye bağırdı. Diğerleri ise Burkina Faso ve Mali'deki son darbeleri anımsatan bir şekilde Rus bayrakları salladı.

Mali'deki askeri yetkililer İslamcı isyancılarla savaşmak için Rusya'nın Wagner paralı askerlik şirketiyle ortaklık kurdu ve Burkina Faso başbakanı askeri darbeden birkaç ay sonra Moskova'ya gitti.

İttifaklarda yaşanacak bir değişim Batılı ülkeler ve uluslararası kuruluşlar için önemli sonuçlar doğurabilir. Birleşmiş Milletler, Mali'deki 13 bin kişilik barışı koruma operasyonunun geri çekilmesi için Nijer'i lojistik bir merkez olarak kullanmayı planlıyor ki bu birliklerin yıl sonunda ayrılması planlanıyor.

Öte yandan Fransa, nükleer enerji santrallerine yakıt sağlayan kaynakların yaklaşık yüzde 15'i için Nijer'in uranyum madenlerine bağımlı.

Analist Nathaniel Powell, Bazum'un liderliğini bölgedeki en iyi yönetimlerden biri olarak niteliyor. Ona göre bu yönetim güvenlik krizlerine karşı güçlü bir askeri yanıtı, kalkınma projeleri ve Batılı ülkelerle ortaklıklarla harmanlıyordu.

Powell, Nijer'in Burkina Faso ve Mali'de sivil düzenin çökmesinden yararlanarak Batı ile bağlarını güçlendirdiğini söyledi. Ancak Nijer'le çalışan Batılı ülkelerin, ülkenin ordusu içinde uzun süredir devam eden işlev bozukluklarını görmezden geldiğini de sözlerine ekledi.