Analiz | Somali'de yeni anayasa, siyasi kriz ve Eş Şebab

Somali'de Mogadişu yönetiminin Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, yeni anayasa için girişimlerine bir süredir devam ediyordu.

30 Mart günü Mogadişu yönetimi yeni anayasanın önemli bir kısmını kabul etti.

The Somali Digest'te oylama öncesinde yayınlanan bir analizde, yeni anayasa sürecinin yol açacağı sorunlar değerlendirildi.

Analiz Mepa News okurları için Türkçeleştirildi.

Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'in tartışmalı anayasa değişikliğini Parlamento'dan zorla geçirmesi bekleniyor. Şeyh'in oylamayı el kaldırma usulüyle yapmayı planlaması, sürecin meşruiyetini daha da zayıflatan, uygun bir hesap verebilirlikten yoksun bir yöntem. Usulsüzlükler bu anayasa taslağına giden sürece gölge düşürmüş ve hem süreci hem de nihai oylamayı yasa dışı hale getirmiştir.

Eski cumhurbaşkanları konuştu

Eski Cumhurbaşkanları Muhammed Abdullahi Fermacu ve Şerif Şeyh Ahmed, Anayasa'da yapılması planlanan yasa dışı değişikliği kınayan ortak bir açıklama yayınladılar. İki Meclisin 30 Mart 2024 Cumartesi günü yapılması planlanan toplantısının önceden belirlenmiş sonucunun, Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud'un Somali ulusunun birliği ve refahıyla ilgilenmediğinin, aksine yalnızca kendi çıkarları için çalıştığının bir başka kanıtı olduğunu ileri sürüyorlar.

Eski cumhurbaşkanları, Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'in Parlamento ve Her İki Meclis Komitesi'nin yetkilerini ele geçirerek hükümetin hesap verebilirliğini, Başbakan'ın liderlik rolünü ve özellikle hükümet ve eyalet düzeylerinde seçim sürecinin bütünlüğünü etkin bir şekilde ortadan kaldırmaya yönelik mevcut planının altını çiziyor. Seçim Komisyonu'nun seçiminin, Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud'un nasıl bir anayasa ve seçim istediğinin açık bir göstergesi olduğunu savunuyorlar. Eski liderler, Cumhurbaşkanı Hasan'ın anayasal gözden geçirme sürecinin düzeltilmesi ve ülkenin uzlaşmaya dayalı bir anayasaya sahip olmasını sağlayacak kritik noktalar üzerinde siyasi bir anlaşmaya varılması yönündeki öneri ve çabaları dinlemek istememesinden duydukları hayal kırıklığını dile getiriyorlar.

Milletvekili Abdirahman Abdishakur, X (eski adıyla Twitter) üzerinden yaptığı açıklamada Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'i anayasayı tek taraflı olarak değiştirerek ülkeyi mevcut hibrit parlamenter demokrasiden cumhurbaşkanına geniş yetkiler veren bir sisteme geçirme niyetinde olmakla suçluyor. Abdishakur, tek adam yönetimine doğru atılan bu adımın anayasa değişikliği açısından kapsayıcılıktan yoksun olduğu, zira değişikliklerin şeffaflık olmadan ve cumhurbaşkanının kontrolü altında hazırlandığı uyarısında bulunuyor. Abdishakur, bu bölücü eylemin sadece terör saldırıları, yaygın işsizlik, yolsuzluk ve ekonomik kriz gibi ülkenin mevcut sorunlarını daha da kötüleştirmekle kalmayacağı, aynı zamanda ulus arasındaki güvensizlik uçurumunu da genişleteceği uyarısında bulunuyor.

Yolsuzluk ve medya manipülasyonu

Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'in tartışmalı anayasa değişikliklerine destek vermelerini sağlamak amacıyla milletvekillerine rüşvet verdiği iddiaları ortaya atıldı. Kaynaklara göre bu rüşvetler, milletvekilinin Parlamento içindeki nüfuzuna ve konumuna bağlı olarak 5 bin ila 20 bin dolar arasında değişiyor. Bu küstah yolsuzluk eylemi, Cumhurbaşkanı'nın, yasama sürecinin bütünlüğünü baltalamak ve Somali halkının iradesini altüst etmek anlamına gelse bile, yasa dışı değişiklikleri ne pahasına olursa olsun zorla kabul ettirme kararlılığının altını çiziyor.

Ayrıca, Cumhurbaşkanı ve müttefiklerinin kamuoyunu değişiklikler lehine yönlendirmek için bir medya manipülasyonu ve propaganda kampanyası başlattıkları iddia ediliyor. Gazetecilere ve sosyal medya fenomenlerine tartışmalı değişiklikleri desteklemeleri ve bunlara karşı çıkanlara saldırmaları için mali teşvikler sunulduğu bildiriliyor. Anlatıyı kontrol etmeye ve muhalefeti bastırmaya yönelik bu sinsi girişim, Cumhurbaşkanı'nın her demokratik toplumun temel direkleri olan ifade özgürlüğü ve açık tartışma ilkelerini hiçe saydığının açık bir göstergesi.

Bu rüşvet ve medya manipülasyonu taktikleri, Başkan'ın iktidarını pekiştirme ve muhalefeti susturma çabalarında son derece rahatsız edici bir tırmanışı temsil etmektedir. Hasan Şeyh bu tür el altından yöntemlere başvurarak sadece halkın devlet kurumlarına olan güvenini aşındırmakla kalmıyor, aynı zamanda Somali siyasetinin geleceği için de tehlikeli bir emsal teşkil ediyor. Kontrol edilmediği takdirde, bu uygulamalar yerleşik hale gelebilir ve kırılması giderek zorlaşacak bir yolsuzluk ve otoriterlik kısır döngüsüne yol açabilir.

Çıkarımlar

Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'in eylemlerinin sonuçları yakın siyasi alanın çok ötesine uzanıyor. Cumhurbaşkanı, yasa dışı ve tartışmalı bir anayasa değişikliğini zorla kabul ettirmeye çalışarak, Somali'nin geleceği açısından yıkıcı sonuçlar doğurabilecek uzun süreli bir istikrarsızlık ve anlaşmazlık dönemine zemin hazırlıyor.

Sorunun temelinde, derin bir şekilde bölünmüş bir toplumda uzlaşı oluşturmanın temel ilkesi yaıyor. Somali'nin karmaşık aşiret yapısı ve çatışma tarihi, kapsayıcı, şeffaf ve halkının farklı çıkar ve isteklerini yansıtan bir anayasal çerçeve gerektiriyor. Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh bu yaklaşımı bir kenara bırakarak tek taraflı bir güç devşirmeye yönelmekle sadece anayasanın meşruiyetine zarar vermekle kalmıyor, aynı zamanda gelecekteki huzursuzlukların tohumlarını da ekiyor.

Federal Üye Devletler ve muhalefet partileri gibi kilit paydaşların anayasal gözden geçirme sürecinden dışlanması özellikle endişe verici. Bu kuruluşlar Somali'deki önemli seçmen gruplarını temsil ediyor ve herhangi bir anayasal reform çabasının başarısı için onların katılımı şart. Cumhurbaşkanı bu sesleri marjinalleştirerek, nüfusun geniş kesimlerinin haklarından mahrum bırakıldıklarını ve siyasi sürece yabancılaştıklarını hissettikleri bir durum yaratıyor.

Anayasa değişikliklerinin Somali ulusunun geniş kesimleri pahasına Cumhurbaşkanı ve müttefiklerine fayda sağlamak üzere tasarlandığı algısının bu yabancılaşma hissini daha da şiddetlendirmesi muhtemel. Gücün Cumhurbaşkanı'nın elinde merkezileşmesi, parlamento denetimi ve Başbakan'ın rolü gibi denge ve denetleme mekanizmalarının erozyona uğraması ile birleştiğinde, yetkinin kötüye kullanılması ve Somali'nin kazanan her şeyi alır siyasi kültürünün daha da kökleşmesi potansiyeli konusunda ciddi endişeler doğuruyor.

Dahası, Cumhurbaşkanı'nın eylemlerinin zamanlaması daha uygunsuz olamazdı. Somali şu anda Eş Şebab'ın devam eden tehdidi, yaygın işsizlik, yolsuzluk ve ciddi bir ekonomik kriz de dahil olmak üzere bir dizi acil sorunla boğuşuyor. Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh, kendi siyasi hırslarına ulusun acil ihtiyaçlarından daha fazla öncelik vererek, halkın devlet kurumlarına olan güvenini daha da aşındırma ve ele aldığını iddia ettiği sorunları daha da kötüleştirme riski taşıyor.

Eş Şebab faktörü

Belki de en endişe verici olanı, Başkan'ın bölücü eylemlerinin Eş Şebab ve diğer aşırılık yanlısı gruplar tarafından istismar edilebilecek bir siyasi boşluk yaratma tehdidi. Eş Şebab, etkisini ve kontrolünü genişletmek için siyasi istikrarsızlık ve zayıf yönetim durumlarından yararlanma yeteneğini sürekli olarak göstermiş durumda.

Hükümetin anayasa değişikliğini zorla kabul ettirdiği ve halkın geniş kesimlerinin bu değişikliğin meşruiyetini reddettiği bir senaryoda, Eş Şebab muhtemelen kendisini yolsuz ve gayrimeşru olarak tanımladığı hükümete karşı uygulanabilir bir alternatif olarak konumlandırmaya çalışacaktır. Grubun propaganda makinesi, ötekileştirilmiş toplulukların adaletsizliklerini ve şikayetlerini kazanarak radikalleşme ve üye kazanma çabalarını daha da artıracaktır.

Ayrıca, anayasa değişikliğinin ardından ortaya çıkması muhtemel siyasi kaos ve çatışmalar, kritik kaynakları ve dikkati Eş Şebab'la mücadeleden uzaklaştıracaktır. Hâlihazırda çok sayıda zorlukla karşı karşıya olan güvenlik güçleri, hem terör tehdidiyle hem de yaygın sivil huzursuzluk potansiyeliyle mücadele etmek zorunda kalacak, bu da onları saldırılara ve sızmalara karşı savunmasız hale getirecektir.

Bu tehlikeli senaryonun önüne geçmek için Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'in yasa dışı anayasa değişikliğini zorla kabul ettirme çabalarını derhal durdurması ve bunun yerine gerçek, kapsayıcı ve şeffaf bir anayasal gözden geçirme sürecine girmesi şarttır.

Bu sürece Federal Üye Devletler, muhalefet partileri, sivil toplum örgütleri ve daha geniş Somali halkı dahil olmak üzere tüm kilit paydaşlar dahil edilmelidir. Amaç, Somali'yi geleceğe taşıyacak temel ilkeler ve yönetişim yapıları üzerinde geniş tabanlı bir mutabakat oluşturmak olmalıdır.

Uluslararası toplumun da bu konuda oynayacağı kritik bir rol vardır. Somali'nin ortakları, hükümete demokratik normlara uyması, hukukun üstünlüğüne saygı göstermesi ve kısa vadeli siyasi kazanımlar yerine Somali halkının uzun vadeli istikrar ve refahına öncelik vermesi için baskı yapmak üzere nüfuzlarını kullanmalıdır.

Bu baskı, anayasal düzeni yıkmaya yönelik her türlü girişimin, yardım ve desteğin kesilmesi de dahil olmak üzere ciddi sonuçlarla karşılaşacağı yönünde net bir mesaj içermelidir. Aynı zamanda uluslararası toplum, gerçek ve kapsayıcı bir anayasal reform sürecini desteklemek için teknik yardım ve kaynak sağlamaya da hazır olmalıdır.

Sonuç

Somali, tarihinin kritik bir dönemecinde bulunuyor. Önümüzdeki günlerde ve haftalarda alınacak kararlar ülkenin gelecekteki istikrarı, birliği ve refahı üzerinde geniş kapsamlı etkilere sahip olacaktır.

Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh, yasa dışı ve tartışmalı bir anayasa değişikliğini zorla kabul ettirmeye çalışarak Somali'yi mevcut gerilimleri arttırma, istikrarsızlığı körükleme ve Eş Şebab gibi aşırılık yanlısı grupların gelişmesi için fırsatlar yaratma riski taşıyan tehlikeli bir yola sürüklüyor.

Bu değerlendirmede yer alan ifadeler Somali Digest'in kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.