Analiz | Sudan ordusu çöküşün eşiğinde mi?

Elfadil Ibrahim | The New Arab | Tercüme: Mepa News

Sudan'da başkent Hartum'da başlayan savaş, Hızlı Destek Kuvvetleri'nin (HDK) sekiz eyalet başkentindeki Sudan ordusu garnizonlarını ele geçirmesiyle Sudan'ın 18 eyaletinden 10'una yayılmış durumda.

HDK ayrıca şu anda Kuzey Darfur'daki El Faşir'i kuşatarak ordunun ülkenin batı bölgesi Darfur'daki son kalesini ele geçirme girişiminde bulunuyor. Bu tırmanış uluslararası alanda önemli ölçüde kınandı.

Kısa süre önce Batı Kordofan eyaletinin başkenti El-Fula'nın ve Sennar eyaletinin büyük bölümünün HDK tarafından ele geçirilmesi de ülkenin tamamını ele geçirebileceklerine dair korkuları canlandırdı.

HDK'nin Vad Medeni'yi ele geçirmesinin ardından Sudan Silahlı Kuvvetleri (SSK) lideri General Abdulfettah el Burhan'ın istifası için çağrılar yaygınlaştı. Kent, HDK Aralık ayında gelene kadar Hartum'daki çatışmalar nedeniyle yerinden edilen kişiler için güvenli bir sığınak olarak görülüyordu.

HDK genişlemeye devam ettikçe ve savaş Sudan'ın kalan çatışmasız bölgelerini tehdit ettikçe Burhan'ın istifa etmesi yönündeki talepler yoğunlaştı.

Ancak liderlikteki bir değişiklik Sudan ordusunu kurtarmak için tek başına yeterli olmayabilir. Eski Maliye ve Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Ticani İbrahim'e göre ordunun içinde bulunduğu sorunlar yapısal.

The New Arab'a konuşan İbrahim, "Ordu, devleti değil rejimi korumak üzere yapılandırıldı" dedi.

İbrahim, Sudan'ın seçilmiş son başbakanı Sadık el Mehdi'nin kabinesinde bakanlık görevinde bulunmuştu. Mehdi'nin hükümeti, 1989'dan 2019'da ülke çapındaki protestoların ardından iktidardan uzaklaştırılana kadar Sudan'ı yöneten Ömer el Beşir tarafından devrildi.

Başarılı bir darbe gerçekleştirdikten sonra Beşir, SSK içinde İslamcı eğilimli subayların yükselişini kolaylaştıran "temkin" (güçlendirme) olarak bilinen bir süreç başlattı. Bu süreç aynı zamanda yeni rejime muhalif olarak algılanan subayların görevden alınmasıyla sonuçlandı.

Ordu, daha politize bir güç haline gelmenin yanı sıra, ordu ve üst rütbeli subaylarla bağlantılı şirketlerin yükselişiyle birlikte iş dünyasına giderek daha fazla daldı. Bu şirketler devlet denetimi olmaksızın faaliyet gösterdi ve son otuz yılda ekonominin büyük bölümünü kontrol eder hale geldi.

İbrahim, "Orduda albay ve üstü rütbeye sahip olanlar yolsuzluktan en çok yararlananlar oldu. Ordu piyadelere ve onların savaşma yeteneklerine fazla para harcamadı." diye ekledi.

Ordunun kabiliyetlerine on yıllardır yapılan yetersiz yatırım, HDK'nin büyümesine ve güvenlik sektörünün fiili gücü haline gelmesine olanak sağladı. Beşir 2013 yılında HDK'yi bir kararname ile resmileştirdi ve mevcut savaş sırasında güçleri neredeyse Sudan ordusunun büyüklüğüne paralel hale geldi.

Savaştan önce bile HDK'nin Darfur'daki isyanlarla mücadele ve 2018'de Beşir yönetimine karşı kitlesel protestoların patlak vermesinin ardından Hartum sokaklarını kontrol etme konusunda daha yetenekli olduğu düşünülüyordu. HDK askerleri ayrıca Yemen'de Husi isyancılarla savaşan Suudi liderliğindeki koalisyonun bir parçası olarak konuşlandırılan Sudan kuvvetlerinin büyük bir kısmını oluşturdu.

SSK'ın kırılganlıkları savaşın başlarında, HDK'yi kontrol altına alma umuduyla kitlesel zorunlu askerliğe yöneldiğinde ortaya çıktı.

Sudan'da 15 ayı geride bırakan savaşta son durum ne?

Bilindiği üzere "halk direnişi", on binlerce kişinin askere alınmasıyla halk tarafından iyi karşılandı, ancak birçokları için bu, ordunun şu anda savaştığı paramiliter güçler karşısında zayıf bir konumda olduğunun işaretiydi.

Dahası, gönüllü askerleri HDK ile savaşmak üzere seferber etmenin etkinliği lojistik zorluklar nedeniyle kısa sürede hüsrana uğradı ve vatandaşlar düzenli olarak ordunun halk direnişini örgütleme ve eğitimi tamamlayanlara silah teslim etme konusunda ayak sürüdüğüne dair şikayetlerini dile getirdiler.

"Singa'da çok motive olmuş acemiler vardı ama silahlı olmadıkları için pek bir şey yapamadılar. Eğer silahlı olsalardı, ordunun geri çekilme emirlerine uymazlardı." diyor Hatim The New Arab'a.

22 yaşındaki Hatim, kısa süre önce HDK'nin saldırısının ardından Sennar Eyaleti'ndeki Singa şehrinden kaçtı. Hatim'e göre SSK'ın kayıplarının çoğu, genellikle çatışmaya girmeye en hevesli olan gönüllü askerlerin uygun şekilde silahlandırılmamasından kaynaklanıyor.

Hatim, Singa'da şahsen tanıdığı acemi askerlerin "her an ölmeye hazır olduklarını, çünkü memleketlerini savunduklarını" söyledi.

Halkın orduya olan güveninin düşük olması ve HDK'nin cephe eyaletlerinde olası zulüm riskinin artması nedeniyle vatandaşlar Burhan'a kendilerini bir an önce silahlandırması için doğrudan çağrıda bile bulundu.

El Cezire eyaletinde ordunun son kalesi olan Menakil'de kısa süre önce yayınlanan bir videoda, kalabalıktan bir adamın Burhan'a "Senden adam istemiyoruz, bize araç ve ağır silahlar lazım." dediği duyuluyor.

Daha iyi donanımlı, daha iyi eğitimli ve daha deneyimli savaşçılara sahip olmanın yanı sıra, HDK daha fazla bölgeyi ele geçirdikçe daha da güçlendiğini gösterdi. Bunu yapmak, SSK'ın düşen garnizonlarından büyük miktarda silah stoku elde etmesine ve ayrıca savaşçıların ve daha fazla silahın HDK'nin eline geçebileceği önemli sınır bölgelerini kontrol etmesine izin verdi.

HDK'nin 2023 yılının Ekim ayı sonu ve Kasım ayı başında neredeyse tüm bölgenin kontrolünü ele geçirmesini sağlayan Darfur'daki saldırısı, BM Sudan Uzmanlar Paneli tarafından rapor edildiği üzere, "Çad, Libya ve Güney Sudan üzerinden geçen yeni askeri ikmal hatları" da dahil olmak üzere çeşitli faktörler tarafından kolaylaştırıldı.

Orta Afrika Cumhuriyeti (OAC) ile ilgili daha yakın tarihli bir BM Uzmanlar Paneli Raporu da OAC'deki muhalif grupların "kendi gruplarının üyelerini HDK altında Sudan'da savaşmaya gönderdiğini" tespit etti.

Bu avantajlar, HDK'nin geçen yılın Haziran ayında Sudan'daki en büyük silah üretim tesisi olan ve büyük miktarda bomba, top, tüfek ve zırhlı araç stoku barındıran Yermuk Mühimmat Kompleksi'ni ele geçirmesiyle desteklendi.

Görüş | Sudan açlıktan ölüyor

Bu hamle SSK'ı çok ihtiyaç duyduğu ateş gücünden mahrum bıraktı ve onu Rusya ve İran gibi dış ortaklardan silah almaya itti.

Ancak bir yılı aşkın süredir devam eden savaşın ardından SSK, çok geç olmadan rotasını düzeltebileceğine dair çok az işaret verdi.

Columbia Üniversitesi'nde Kıdemli Araştırma Görevlis Harry Verhoeven, "SSK kendisine karşı daha eleştirel olamamaktan muzdarip." diyor.

Verhoeven, "Tüm koşuşturmayı yapan, hamleler yapan ve sahada gerçekler yaratan HDK ve ordu ilk günden beri inisiyatif almak yerine yanıt vermiyor, basit gerçek bu." diye ekliyor.

UNOCHA Operasyonlar ve Savunma Direktörü Edem Wosornu tarafından "yakın geçmişteki en kötü insani felaketlerden biri" olarak tanımlanan Sudan'daki korkunç insani krize rağmen, ordunun generalleri savaş alanındaki zayıf konumlarına rağmen savaşmaya devam etmekte kararlı.

Sudan ordusu başkomutan yardımcısı Yasir el-Atta kısa süre önce yaptığı bir açıklamada "savaş 100 yıl sürse bile müzakere ya da ateşkes olmayacağını" ilan etti.

Görünürde bir ateşkes ya da strateji değişikliği umudu olmaksızın, çatışmanın mevcut gidişatı SSK'nın patlamasına ve bununla birlikte devletin tamamen parçalanmasına yol açabilir.

Sudan'ın şu anda dünyadaki en kötü yerinden edilme krizi, öncelikle HDK'nin genişlemesi nedeniyle gelişti. HDK erişim alanını genişlettikçe, güçleri ayrım gözetmeksizin öldürme ve sivillerin zorla yerinden edilmesinin yanı sıra pazarları, tohumları, gübreleri ve tarım ekipmanlarını yağmalamaya başladı.

Bu eylemler kritik gıda üretiminde önemli aksamalara yol açarak bu yılın Eylül ayına kadar 2.5 milyon Sudanlının hayatına mal olabilecek bir kıtlığa katkıda bulundu.

Clingendael Enstitüsü tarafından Mayıs ayında yayınlanan bir raporda bu korkunç tahminde bulunulmasından bu yana, HDK Sudan'ın verimli bölgelerine doğru genişleyerek krizin boyutlarını daha da kötüleştirdi.

Verhoeven, "Bu çok zor bir durum çünkü SSK'ın pek çok sorunu var, ancak bir şekilde kazanmalarını ummak zorundasınız çünkü alternatif senaryo daha da kötü. dedi.