Batı Asya'nın unutulan coğrafyası: Belucistan

İran'ın 31 'ostan'ından (eyalet) biri olan Sistan ve Belucistan, daha çok kısaca Belucistan olarak biliniyor.

İran'ın en yoksul bölgesi sayılan Belucistan Eyaleti 180 bin kilometrekareyi aşan alanına rağmen ülke genelindeki 2016 tarihli nüfus sayımına göre yalnızca yaklaşık 2.775.000 nüfus barındırıyor.

Eyalet nüfusunda çoğunluk Belucilerde iken 'Sistaniler' olarak bilinen Farslar da azınlıkta bulunuyor. Irak'taki Şii Necef Havzası'na liderlik eden Ali Sistani de İran'ın Meşhed şehrinde doğmakla beraber, ailesinin kökeni bu eyaletteki Sistani Farslara dayanıyor.

Belucilerin ezici çoğunluğunu Sünniler, Sistani Farsların çoğunluğunu ise Şiiler oluşturmaktadır. Bu sebeple Sistan ve Belucistan Eyaleti'nin nüfusunun çoğunluğunu Sünniler oluşturur.

Belucistan coğrafyası ve Beluciler

Pembe renkli alan Belucistan Coğrafyası Belucilerin yaşadığı bölgeler

Belucistan İran, Pakistan ve Afganistan arasında bölünmüş bir coğrafyadır. En büyük parçası Pakistan'da bulunmaktadır. Kuetta şehri merkezli Belucistan Eyaleti, yaklaşık 348 bin kilometrekare arazisiyle Pakistan'ın en büyük eyaletidir. Bununla birlikte 2021 itibariyle 225 milyonu aşan Pakistan nüfusunun yalnızca yaklaşık 14 milyonu bu eyalette yaşamaktadır. Belucistan ve Beluciler bugünkü Afganistan sınırlarının güneyine de taşmaktadır.

Belucistan Coğrafyası yer üstü kaynaklarının çok zengin olmaması ve mevcut potansiyelinin de değerlendirilmemesi dolayısıyla üç ülkede de nispeten seyrek nüfusludur.

Pakistan'da 8-10 milyon, İran'da 2,5-3 milyon, Afganistan'da 500 bin-800 bin Belucinin yaşadığı tahmin edilmektedir.

Küçük Şii, Hindu, Sih azınlıkların dışında Belucilerin tamamına yakını Sünnidir.

Belucistan tarihi

7. yüzyılda İslam orduları Belucistan'ı fethetti ve Belucilerin İslamlaşması başladı. İlerleyen dönemde Belucistan'da idare Hint Altkıtası'ndaki gelişmelere göre şekillendi.

16. yüzyılda İran'ı yöneten Safeviler Belucistan'a ele geçirmek üzere saldırdılar. 16. yüzyıldan 18. yüzyıla bölge İran'ı yöneten Safeviler ile Hindistan'ı yöneten Türk-Moğol İmparatorluğu arasında bir çatışma ve rekabet bölgesine dönüştü. 17. yüzyılda Hindistan daha çok bölgeye hakimken 18. yüzyılda İran Şahı Nadir Şah Avşar'ın Hind Seferiyle üstünlük İran'a geçti.

19. yüzyılda Hindistan'ın İngiltere tarafından ele geçirilmesinin ardından İngiltere İran'ı Belucistan'da olabildiğince geri attı. 1877'de İngiltere ve İran, Belucistan üzerinde bugünkü sınırda anlaştılar. Bu sınırı 1947'de bağımsızlığını kazanan Pakistan devraldı.

İran Belucistanı'nda dini sorunlar

İran Belucistanı'nda yaşayan Sünniler, Şahlık dönemlerinden beri üzerlerindeki dini baskıdan şikayetçi. Bu baskının İran Devrimi'yle daha da arttığını belirten Beluciler hem teşvik hem zorlamayla Şiileştirilmeye çalışıldıklarını belirtiyorlar.

Göz atın: Diyobend hareketini anlamak

Belucistan Eyaleti'nin merkezi olan Zahedan şehrinde yer alan, Hind Altkıtası'ndaki Diyobendi Ekolü'nden Zahedan Darul Ulum'u (İlimler Merkezi, Ana Medrese) bölgedeki Sünnilerin dini merkezi olmasının yanı sıra, sadece Belucilerin değil diğer İranlı Sünnilerin de itibar ettiği İran'daki en büyük Sünni kurum.

Şahlık döneminde kurulan bu dini eğitim merkezinin başında uzun yıllardır Sünni Beluci din adamı Abdulhamid İsmailzahi (1946-) bulunuyor. İsmailzahi sık sık Sünnilerin İran'da uğradığı baskılardan şikayet ediyor. Sünnilerin her türden ayrımcılığa uğradığını belirten İsmailzahi, Sünni dini kurumlarına Şii mollalar atanmasına da tepki gösteriyor.

Abdülhamid İsmailzahi'nin Zahedan'da cuma hutbesi (26 Şubat 2021)

Abdülhamid İsmailzahi'nin İran'da Sünnilere yönelik baskılardan şikayet ettiği bir konuşması

Sünni Beluciler, İran Devleti'nin ve güvenlik güçlerinin her Sünniye suçlu gibi davrandığını, Sünnileri rastgele tutukladıklarını, öldürdüklerini ve Sünnilere işkence ettiklerini belirtiyorlar. 

İran Belucistanı'nda ekonomik sorunlar

Belucistan'ın İran'ın en geri kalmış bölgesi olduğu tartışmasız bir gerçek olarak kabul ediliyor.

Beluciler İran'ın bölgeye sömürge gibi davranmasından, yatırım yapmamasından şikayetçi olduklarını belirtiyorlar.

Şehirleşmeden gelire, belediye hizmetlerinden devlet yatırımlarına İran'ın kuzeyi, merkezi ve batısıyla Belucistan arasında uçurum bulunduğu bildiriliyor. Çok zengin yer üstü kaynakları bulunmayan Belucistan'ın mevcut potansiyelinin de değerlendirilmediği vurgulanıyor.

Belucistan'da silahlı eylemler

Belucistan'daki ekonomik ve dini şikayetler, aynı zamanda Beluci diline baskılar geçmişten bu yana bu bölgede rejim muhalifliğinin ve bağımsızlık yanlılığının yaygın bir kesimde var olmasına yol açıyor.

1979'da İran Devrimi esnasında bölgede doğan otorite boşluğunu değerlendirmek isteyen Beluci örgütlenmeleri isyan ederek Belucistan'ı bağımsızlaştırmak istemiş ama yeni rejimin askeri müdahelesiyle yenilmişlerdi.

1980'li yıllarda İran-Irak Savaşı esnasında Irak bu örgütlerle iletişime geçip yardımda bulunmuş fakat bu örgütler Belucistan'da etkili bir varlık gösterememişti.

Göz atın: Ruhullah Humeyni kimdir?

Bununla beraber Belucistan'da bitmek bilmeyen şikayetler sonucu yaşanan sosyal patlamalarla sık sık örgütsüz olarak halk ve rejim güçleri çatışmıştı. 

2003'te kurulan 'Cundullah' (Allah'ın Ordusu) adındaki Beluci-İslami örgüt bölgenin İran'dan bağımsızlığı için İran güçlerine saldırılar gerçekleştirmeye başladı. Git gide yoğunlaşan saldırılar sonucunda İran resmi makamlarının açıklamasına göre yüzlerce İran askeri öldü. Gerçek rakamların daha da yüksek olduğu iddia edilmektedir.

Fakat Cundullah lideri Abdulmelik Rigi'nin (1979-2010) İran güçlerince yakalanması ve idam edilmesiyle Cundullah'ın eylemleri azalmıştır.

Pakistan, kendi Belucistan eyaletinde de ayrılıkçı talepler ve çatışmalar yaşandığından İran'ın Belucistan Eyaleti'ndeki ayrılıkçı talepleri desteklememekte, bilakis İran ile Belucistan konusunda iş birliği yapmaktadır.

Halihazırda bölgede en aktif silahlı grup Sünni Beluci Ceyş el Adl grubudur. Ayrıca Ensar el Furkan grubu da daha az aktif olmakla beraber bölgede faaliyet göstermektedir.

2021 Belucistan gösterileri

İran Belucistanı'nda talepler bölgenin bağımsızlığından ibaret olmayıp pek çok Beluci haklarında iyileştirmeyi, dini ve ekonomik baskıların sona erdirilmesini talep etmektedir.

Son olarak 2021 Şubat ayında İranlı güçlerin sınır ticareti yapan Belucilere ateş açarak onlarca kişiyi öldürmesi gösterilere sebebiyet vermiştir.

Eyalette sürmekte olan gösteriler pek çok kez yaşandığı gibi örgütlü olmaktan ziyade halkın sosyal patlamasının bir örneğini teşkil etmektedir.

İran rejim güçlerinin göstericilere gerçek mermilerle ateş açıp onları katletmesi olayları daha da büyütmektedir. Belucistan'ın içinde bulunduğu şartlar değişmediği sürece benzer patlamaların tekrar ve tekrar yaşanması beklenmektedir.

Kaynak: Mepa News Akademi

İlginizi çekebilir:

Belucistan'da halk İran rejimine karşı ayaklandı

Belucistan'da çatışma: 3 İranlı istihbaratçı öldürüldü