El Kaide'nin desteklediği Ensaru'nun Nijerya'da geri dönüşü
"Ensaru gerektiğinde yerel halklar içinde sessizce güç kazanarak sürprizler yapabilecek seviyede bir oluşumdur."
"Boko Haram ile ilişkisini kesen Ensaru grubunun yeniden yükselişi ve arkasındaki El Kaide desteği, ulusal ve bölgesel güvenliği tehdit etmektedir."
Ensaru, geçtiğimiz son on yılın büyük bir bölümünde, terörizm tehdidi listesinin genellikle altlarında yer aldı. Fakat grup Nijerya’da tekrar sahalara dönmeye başladı ve artık hiç olmadığı kadar tehlikeli.
"Müslümanların çıkarlarını savunuyor"
Ensaru, örgüt varlığının büyük oranda kontrol altında tutulduğu bölgelerdeki Müslüman toplulukların çıkarlarını savunduğunu iddia etmektedir. Grup, 2012 yılında ‘ılımlılar’ ile ‘tutucular’ arasındaki bir fikir ayrılığı sonrasında Boko Haram’dan ayrılarak kendi yolunu çizdi.
Yakın dönemde Ensaru’nun yeniden harekete geçtiğine işaret eden üç endişe edici gelişme yaşandı: Örgütün adam kaçırma ve çetecilik faaliyetleri ile olan bağları arttı, diğer şiddet yanlısı aşırıcı gruplar ile kurduğu bağlantılar canlandı ve ‘kalpler ve zihinleri’ kazanma faaliyetleri çerçevesinde yerel halktan daha fazla destek almaya başladı. Tüm bu hareketlilik bölgedeki istikrarsızlığın artmasına neden oldu. Yerel yönetimler eğer bu gruba karşı başarılı olmak istiyorlarsa yerel topluluklara bir an önce daha iyi güvenlik ve hizmetler sağlamalıdır.
Ensaru özellikle çetecilik ve adam kaçırma olaylarının son yıllarda rekorlar kırdığı Nijerya’nın kuzeybatısı ile kuzeyinde aktiftir. Grubun, ülkenin kuzeybatısındaki saldırıların arkasındaki çetecilere silah temin ettiği ve başka şekillerde de yardım ulaştırdığına inanılmaktadır. Bu iddia, yakın zamanda, Kaduna Eyaletindeki Kuduru Ormanında bulunan Ensaru ile bağlantılı bir çete kampına yönelik polis baskınlarının raporları ile desteklenmektedir. Adam kaçırma da grubun kendini idame ettirmek ve faaliyetlerini genişletmek için kullandığı hayati araçlardan bir tanesidir.
"El Kaide'ye biatlı"
Ensaru’nun şiddet yanlısı aşırıcı gruplara olan sembolik sadakati Nijerya’nın da ötesinde tüm Sahel bölgesini risk altında bırakmaktadır. Ensaru uzun yıllardır İslami Mağrib El Kaide’sine biatlıdır. Böylelikle El Kaide, kendi eğittiği ve Ensaru’nun milis kanadını oluşturan örgüt mensupları üzerinden uzun yıllar önce Nijerya’ya da yayılmış oldu. Mesela, 2013 yılının ocak ayında, Mali’deki bir barış gücü üssüne doğru hareket eden Nijeryalı askeri konvoya yönelik saldırının sorumluluğunu Ensaru üstlenmişti.
Bölgedeki silah kaçakçılığı Ensaru’nun silahlara olan erişimini son derece kolaylaştırmaktadır. Kaynakların verdiği bilgilere göre Ensaru, silahlarının büyük çoğunluğunu Nijerya’daki çeteciler benzeri suçlular ile Boko Haram gibi şiddet yanlısı aşırıcılardan satın almaktadır.
Silahlanma oranının artması Nijerya’da daha şimdiden sıkıntılara yol açmaya başladı. Eski Başkan Abdülselami Ebubekir, 2021 yılında Abuja’da düzenlenen Ulusal Barış Komitesi toplantısında yaptığı konuşmada geçtiğimiz yıl itibariyle Nijerya’da dolaşımdaki silahların sayısının altı milyonu aştığını ifade etti.
"Kalpler ve zihinler"
Ensaru’nun yerel halk topluluklarını kendi safına çekmek için uyguladığı ‘kalpler ve zihinler’ yaklaşımı belki de silahlardan da tehlikelidir. IŞİD’in Batı Afrika Vilayeti isimli alt örgütü de insanlara gıda, giyecek ve para dağıtarak benzer bir strateji izlemişti. Bu grupların herhangi birinden gelen ‘insani yardım’ kendilerine sürekli bir insan kaynağı ve sadakat olarak geri dönmektedir. Bu yaklaşım uzun vadeli olduğu için Ensaru bu topluluklarla ilişki kurmak ve bölgede devam ettirilebilir bir varlık inşa etmek amacıyla ne kadar zaman gerekiyorsa harcayacaktır.
"Yerel halkı çetelerden koruyorlar"
Ensaru’nun başarısının anahtarı, devletin ihmal ettiği kırsal kesimlerde yaşayan insanlara temel hizmetler ulaştırmasıdır. Mesela grup, bu insanları çetelere karşı korumaktadır. Kaduna Vilayetindeki Gwandu köyünde Ensaru’yu desteklediğini söyleyen bir kişi grubun sadece köyün insanlarını koruduğunu ve bunun karşılığında bir hediye veya ödül beklemediğini anlatmaktadır. Bölgedeki birçok insan Ensaru’nun, sorun çıkarmayan, kendilerine destek olan ve yerel halkı çetelere karşı korumayı kendisine görev bilmiş adamlar olduğunu düşünmektedir.
Ensaru başta Kaduna, Katsina ve Zamfara’nın bir kısmında olmak üzere çiftçilere gübre, tarım ilacı ve aletleri temin etmektedir. Yapılan röportajlardan elde ettiğimiz bilgilere göre Ensaru tüm Ramazan ayı boyunca bazı takipçilerinin bulunduğu Kaduna Vilayeti’ndeki Müslümanlara gıda dağıtımı yaptı. Bu yılki Ramazan Bayramı kutlamaları çerçevesinde Birnin Gwari halkına gıda ve hediyeler dağıtıldı. Ensaru üyelerinin motosikletlerle yaptığı şova halk bayılırken birçok genç de gördüklerini överek gruba destek vereceğini ilan etti.
"Demokrasiden uzak durun"
Tabi bu yardımlar beraberinde bazı şartları da getirmektedir. Geçtiğimiz yılın aralık ayında Birnin Gwari’deki Kuyalla bölgesinde yaşayan birisi, Moulud kutlamalarına katılıp konuşma yapması için bir Ensaru emirini davet etti. Emir yaptığı konuşmada halka, laik siyasi toplantılardan ve demokrasiyi öven konuşmalardan uzak durmalarını tembihledi. IŞİD’in bölgede faaliyet gösteren kolu olan ‘Batı Afrika Vilayeti’ isimli grup da aynısını Nijerya’nın kuzeydoğusunda yaparak, itiraz edenleri cezalandırmakta ve bazen de infaz etmektedir.
Ülkedeki 2023 seçimlerinin yaklaşması nedeniyle politikacılar yerel halkları ziyaret ederek oy avına çıkmaya başladı. Bu durum bazılarını Ensaru’ya direnmeleri hususunda teşvik edebilir ancak yıllar boyunca devlet tarafından ihmal edilen herkesin güvenini kazanmak pek kolay olmayacaktır.
Ensaru’nun geri dönüşünün daha geniş çaplı sorunlara yol açmasının engellenmesi için önleyici tedbirler gereklidir. Kuzey ve kuzeybatıdaki çetecilik ve adam kaçırma faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgeler örgüt için faaliyet gösterebileceği bir zemin sağlamaktadır. Bu suç faaliyetleri Ensaru henüz ortada yokken de bir sorundu ancak son yıllarda iyice yoğunlaştı.
Aynı sorundan mustarip devletler bir an önce istihbarat hususunda iş birliği yapmalı ve hızlı şekilde harekete geçmelidir. Bu suçların işlenmesinde kullanılan silahların kaynakları ve güzergahları, güvenlik servisleri arası iş birliği ve sınırların her iki tarafını da kapsayacak şekilde kurulacak izleme sistemleri ile gözlem altına alınmalıdır. Nijerya’daki genel seçimlerin iyice yaklaştığı bugünlerde insan güvenliği oy isteyen siyasiler için bir öncelik olmalıdır.
Ensaru’nun El Kaide’nin bölgedeki alt grubu ile bağlantılı olması problemin çok uluslu olduğu ve birçok devlet ve bölgesel blok arasında iş birliği yapılması gerektiği anlamına gelmektedir. IŞİD’e karşı kurulan ‘Küresel Koalisyonun’ halihazırdaki faaliyetleri Ensaru hususunda da harekete geçilmesi için olası bir operasyon çerçevesi işlevi görebilir. Bu koalisyonun Afrika topraklarında bakanlar düzeyinde gerçekleştirilen ilk toplantısı geçtiğimiz mayıs ayında Fas’ta yapılmıştı.
Ensaru’nun kalpler ve zihinler stratejisine alternatif oluşturmak isteyen bölgedeki devletler idari kabiliyetlerini ve yerel halklara ulaştırdıkları hizmetleri geliştirmelidir. Buna ilaveten, Ensaru’nun ideolojik söylemlerine karşı söylemler üretebilecek gerekli dini birikime sahip İslam alimlerine ulaşmak için bir program hazırlanmalıdır. Bu din adamları bir yerel topluluğun harekete geçirilmesi hususunda hayati önem taşır zira dini konularda ihtiyaç duyulan rehberliğin üzerinden aktığı sayısız İslami organizasyon bu adamların elindedir.
Ensaru belki de Nijerya’daki en önemli terör tehdidi olmayabilir ancak örgütün yeniden canlanma kabiliyeti göstermektedir ki Ensaru gerektiğinde yerel halklar içinde sessizce güç kazanarak sürprizler yapabilecek seviyede bir oluşumdur.
