Fas ile Tunus arasında 'Batı Sahra' gerilimi

Fas, Tunus'un 27-28 Ağustos tarihlerinde gerçekleşecek 8. Tokyo Uluslararası Afrika Kalkınma Konferansı'nın (TCIAD) davetlisi olarak Polisario Cephesi lideri İbrahim Gali'yi ağırlaması sebebiyle Rabat'ın Tunus Büyükelçisi Hasan Tarık'ı istişare için geri çağırdı.

Fas Dışişleri Bakanlığı'ndan konuya ilişkin cuma günü yapılan açıklamada, Tunus'un Polisario Cephesi lideri Gali'yi söz konusu zirveye davet etmesi "İki ülkenin uzun zamandır sürdürdüğü dostane ilişkileri zararlı yönden etkileyecek bir adım." şeklinde yorumlandı.

Fas halkının duygularının derinden yaralandığının altının çizildiği bakanlık açıklamasında, Tunus'un ilkelere aykırı olarak tek taraflı bir karar aldığı ifade edildi.

Tunus'ta buna karşılık Fas Büyükelçisini istişare amacıyla geri çağırma kararı aldı. Tunus Dışişleri Başkanlığı cumartesi günü yayımladığı bir bildiride, "Uluslararası meşrutiyet doğrultusunda Batı Sahra konusu üzerinde tarafsız yanlısı olduğunu anımsatıyor." denildi.

Tunus Dışişleri Bakanlığı, Fas'ın iddia ettiği gibi tek taraflı bir şekilde davranmasının aksine Polisario Cephesi liderinin Afrika Birliği tarafından TCIAD'a davet edildiğini vurguladı.

Açıklamada ayrıca Afrika Komisyonu Başkanı Musa Faki Muhammed'in, Polisario Cephesi lideri Gali'ye zirveye katılması için bireysel olarak davet teklifinde bulunduğu kaydedildi.

Batı Sahra'nın tarihi arka planı

266 bin kilometrekare yüzölçümüne ve 2021 itibariyle yaklaşık 570 bin nüfusa sahip Batı Sahra'nın halkının tamamına yakını Müslüman Berberilerden oluşuyor. Tarihte Fas Krallığı'na oldukça özerk bir yapıda bağlı olan bölgede İspanya Krallığı 18. yüzyıldan itibaren nüfuzunu kurmaya başladı. Batı Sahra'nın İspanyollarca sömürgeleştirilmesi ise 20. yüzyıl başında tamamlandı.

1956'da Fas, Fransa ve İspanya'dan bağımsızlığını kazanırken Batı Sahra İspanya'nın sömürgesi olmaya devam etti. Fakat Fas'ın bağımsızlığından cesaret alan Batı Sahralıların İspanya'dan bağımsızlık talepleri arttı.

1970'te Batı Sahra'da İspanya yönetimine karşı düşük seviyede silahlı direniş başladı. Bir taraftan da Batı Sahra halkı İspanya'ya karşı protestolar düzenliyordu. İspanyol güçleri protestolara ateş açarak katliamlar gerçekleştirdiler.

1973'ten itibaren İspanya ekonomik krize girerken Batı Sahra'da silahlı direniş faaliyetleri arttı. İspanya'da yönetimde bulunan General Franco, komşuları Portekiz'in Afrika'da Mozambik ve Angola'da giriştiği bağımsızlık hareketlerini bastırma savaşlarında çok yıprandığını görerek 1974'te Batı Sahra başta olmak üzere İspanya'nın Afrika'daki tüm sömürgelerinden çekileceğini açıkladı.

Francisco Franco kimdir?

İspanya'nın bu kararından, 16. yüzyıldan bu yana İspanya'nın denetiminde olan Fas'ın Septe ve Melila şehirleri istisna edildi.

1975'te İspanya Batı Sahra'dan çekilirken Fas Krallığı Batı Sahra'nın kendilerine ait olduğunu öne sürdü. İspanya'nın çekilmesiyle eş zamanlı olarak Fas yönetimince organize edilen 350 bin sivil de Fas ordusuyla beraber Batı Sahra'ya girdi.

Fas'a karşı askeri mücadele vermek üzere bazı Batı Sahralıların kurduğu Polisario Cephesi, Cezayir ve Libya'nın desteğiyle 1976'da savaş başlattı. Fakat Fas yönetimiyle anlaşan Libya, 1984'te bu desteğine son verdi. 

Dış destek arayışında başarısız olan ve en büyük destekçisi Cezayir'in iç sorunlarıyla uğraştığı bir dönemde 1991'de Polisario Cephesi Fas tarafından yenilgiye uğratıldı. Bu tarihten sonra Polisario Cephesi halk isyanları çıkarma yoluyla Batı Sahra'dan Fas'ı çıkarmayı denedi. Bu kapsamda biri 1999-2004 döneminde süren, bir diğeri 2005'te başlayıp biten iki "İntifada" denemesi yapıldı.

2020'de başlayan çatışmalar

Kasım 2020'de Polisario Cephesi'nin 1991 öncesi yöntemlere dönmesi Batı Sahra'da çatışmaları yeniden artırdı. Aynı ayda Gergerat sınır kapısında Fas Ordusu ve Polisario Cephesi ve halk arasında ciddi bir çatışma çıktı.

Kasım 2020'den bu yana artan çatışmalarda kaç kişinin hayatını kaybettiğine dair net bir bilgi bulunmasa da Batı Sahra'da bir senedir çatışma ve can kayıplarının önceki yıllara oranla hızla arttığı belirtiliyor. Fas ise Batı Sahra'da artan gerginlikten ilişkilerinin son derece gerildiği Cezayir'i sorumlu tutuyor.

Fas yönetimi çatışmalar gerekçesiyle Batı Sahra'nın merkezi Layun'da Kasım ayından bu yana sık sık çatışmalar gerekçesiyle gün boyu sokağa çıkma yasağı ilan ediyor. 

Batı Sahra halkı ise son bir yılda Fas güvenlik güçlerinin insan hakları ihlallerini artırdığını belirtiyor. İddialar arasında rastgele gözaltına alma, karakollarda işkence, çatışma bölgelerinde sivillerin güvenlik güçlerince infazı gibi suçlamalar bulunuyor. 

Batı Sahralılar 1975'ten bu yana sürdürdükleri dünyanın ve Müslüman ülkelerin Batı Sahra sorununa sessiz kalmasına tepki göstermeye devam ediyor.

Kaynak: Mepa News