Gerilladan düzenli orduya: 'Beyaz sancaklı' Taliban

Bu yazı, bayraklardan yararlanmanın, siyasi marka bilincinin arttığına dair olası bir gösterge olarak Taliban'da kazandığı önemi tartışıyor. Makale, ilk olarak Taliban'ın farklı alanlarda kendi bayrağını gösterişli bir şekilde sergilediğini ve ardından bunun açık nedenlerini analiz ediyor.

Çeviri-Analiz / Mepa News 

1990'lı yıllarda ortaya çıkan Taliban hareketinin çekirdeği öncelikle modern siyasi örgütler tarafından kullanılan protokol kavramlarına nadiren maruz kalmış olan köy medreselerinin öğrencilerinden alındı. Ne savaşçılar ne de komutanlar üniforma takmıyor ve bağlılık sembolleri taşımıyorlardı. Giysileri, güneydeki herhangi bir başka erkeğin giysileriydi - Uruzgan gibi illerde çoğu erkek tarafından giyilen siyah yünler, ve özellikle uzun gömlekli gevşek pantolon, yine güney Peştun köylüleri için normaldi. Eski savaşçılar yazarlarla yaptığı görüşmelerde, ön cephelerde kendi bölgelerinin nerede sona erdiğini ve düşmanlarınınkinin nerede başladığını, izleyenlerinin kaybolma riski altında olacağından dolayı Kuzey İttifak kuvvetlerinin daha belirgin bir şekilde giydirildiğini ve bayraklara sahip olduğunu hatırlattılar. Taliban ayaklanması 2003 yılı civarında başladığında da aynı tutum devam etti.   Yazarın gözlemine göre 2009 yılına kadar bir yabancı için, Afgan ulusal bayrağı bir hükümet binasında dalgalanmadıkça ya da silahlı Taliban savaşçıları fiziksel olarak görünür olmadıkça kırsal bölgelerde Taliban tarafından kontrol edilen bölgeden hükumet tarafından kontrol edilen bölgeye geçtiğini söylemesi oldukça zordu. İki tarafı birbirinden ayırmak artık çok daha kolay hale geldi.

Taliban'ın ilk resmi ofisi neden kapandı?

Görüşmeler sonrasında 2013'te resmi Taliban ofisinin Katar'da açılması çarpıcı bir andı. Taliban’ın düşüşünden bu yana ilk kez Haziran 2013'te Katar’ın başkenti Doha'da resmi bir büro açtı: Bununla hareketin dünyadaki ilk halka açık yüzü olması amaçlandı. Katar Barındırma Teşkilatı ve Amerika Birleşik Devletleri onayına sahip olan ofisin açılışı Taliban için, kendilerini terörist olarak nitelendiren ve on yıldan uzun süredir savaştığı Afgan hükümeti ve yurtdışındaki destekçileri tarafından verilen bir siyasi tanınma oldu. Taliban ofisin açılışını zafere doğru giden bir adım olarak gördü ve kutladı. Bununla birlikte Afgan hükümeti, ofisinin açılış töreninin dünyaya bir çeşit "alternatif hükümet" olarak sunulma biçiminden öfkelendi. Anlaşmazlığın merkezinde Taliban'ın iktidarı kaybetmeden önceki resmi adı olan adı olan ve Afganistan İslam Emirliği'ni yazan beyaz bayrak ve büro amblemi vardı.

Afganistan İslam Emirliği'nin Katar ofisinden bir görüntü

Kabil ve Washington'un baskısı altında kalan Katar yetkilileri bayrağı indirdi ve amblemi kaldırdı. Taliban protesto olarak büroyu resmen kapattı. Ofisin fiili olarak açık kalması ve yetkililerin hareketlerini çokta gizli yürütmemesine rağmen hareketin karara verdiği şiddetli tepkisi, bunları meşruiyet iddiasıyla ne kadar yakından ilişkilendirildiğini, kendi kimlik markalarına, bayrağa ve isme değindiği önemi gösterdi. Bununla beraber sahada bayrağın çoğalması ve yaygınlaşması devam etti.

Beyaz bayrak sembol oldu

Son zamanlarda Taliban topraklarında ziyaretçilerin gözünü ilk çarpan şey beyaz bayrak. Bayraklar camilerin çatılarına, köylerin ve okulların halka açık meydanlarına ve büyük yolcu duraklarına benzer yerler üzerinde dikilmiş vaziyette. İsyancılar yeni alanları ele geçirdiğinde, ne kadar küçük olursa olsun, yaptıkları ilk şeylerden biri bayraklarını dikerek işaretlemek. Yazarın gözlemlerine ve yerel sakinlerin ve belirttiklerine göre Taliban kontrolündeki topraklardan Afgan Ulusal Güvenlik Gücü (ANSF) üslerinden sadece bir taş atım mesafede bulunan Wardak, Helmand ve Ghazni gibi şehirlerde çatışan iki tarafın bayrakları neredeyse yan yana dalgalanıyor. Özellikle uzaktan bakıldığında böyle gözüküyor.

Bugünlerde Taliban kontrolündeki bazı bölgelerde (örneğin Helmand, Kandahar, Zabul, Paktika, Ghazni ve Nangarhar) yaşayan yerel sakinlerin ifadelerine göre, Taliban birlikleri bulundukları yerlerde sadece bir motosiklet yada araçla bile bayrak taşımadan nadiren seyahat ediyorlar.  Taliban, son yıllarda polislerin Ford Ranger kamyonetleri ve ordunun Humve'leri gibi birçok ANSF aracına el koyduğundan, araçları kimin sürdüğünü ayıran en önemli tanımlayıcı unsur taşınan bayraklar. Ordunun ve polisin bu araçlarla ilgili logoları bozulmadan bırakılmış ancak resmi üç renkli rejim bayrağı beyaz olanla değiştirilmiş durumda.

Askeri eğitim ve yürüyüşlerde savaşçılar senkronize edilmiş biçimde bayrak sallıyor. Yürüyüş yaparken bayrağı taşıyor, motosikletlerde taşıtın bayrak direğine takıyor veya bir eğitim alanındaysalar yere dikiyorlar. Bu uygulamalar yalnızca kayıt ve yayın amaçlı kameranın önünde gerçekleştirilmekle kalmıyor, giderek hareketin bu alandaki rutin tatbikatlarının bir parçası haline geliyor.

Bayrağın yanı sıra modellenen beyaz kafa şeritleri kullanımı da askeri tatbikat yapan cephedeki savaşçılar arasında yaygınlaşıyor. Bazen elle yazılmış küçük pankartlar, genellikle Taliban'ın (sakinleri genellikle sempatizanlar) ziyaret ettiği evlerin duvarlarında görülüyor. 2016 yılında  yazar tarafından görülen Logar ve Ghazni'de yerli halk tarafından yazılan bu afişler, "Çok Yaşa İslam Emirliği" ve "Çok Yaşa Emir-ül Mü’minun Heybetullah Ahunzade" sloganları taşıyor.

Bayrağın kullanımı askeri alanda sınırlı değildir. Son yıllarda Taliban'ın gölgesinde sivil bir yönetim ortaya çıktığı için beyaz bayrak da 'sivil alana girdi. Bayrak, topluluk üyeleri ile yapılan toplantılarda, eğitim yetkilileri ile yapılan konferanslarda ve Taliban'ın düzenlediği diğer törenlerde açıkça görülen ve hiç atlanmayan bir özellik. Taliban'ın sivil görevlilerinin görev yaptığı sabit yada geçici tüm büroları da bayraklar süslüyor.

Yerel halkın medya hesaplarından ve AAN kanalından yayınlanan videolarda bölge halkının talebiyle toplanan paralarla yapılan ve Taliban'ın denetlediği inşaat projelerinin siteleri sergilendi. Bunlar 2016'da Kunduz, Baghlan ve Nangarhar'da alt bölge yollarının döşenmesini içeriyordu. Sabit bölgelerde sergilenmesine ek olarak bayrak çığır açan açılış törenleri için de kullanıldı. Taliban bayrağının bu rutin kullanımı, bayrakların nispeten nadiren görüldüğü ve hatta üst düzey yetkililerin bile bazen kendi masalarında bulundurmadığı hareketin yıllar arasındaki alışkınlıklarından belirgin bir sapma olduğunu gösteriyor.

Bayrak kullanımındaki artış ne anlama geliyor?

Son yıllarda bayrağın çoğalması çeşitli gerekçelerle açıklanabilir.

Birinci sebep, (muhtemelen) Taliban arasında birlik duygusunun artırılması ihtiyacından kaynaklanıyor. Taliban'ın bugün ve 1990'lı yıllarda nasıl faaliyet gösterdiğini karşılaştırırken bu ihtiyaç açıktır. Taliban, devleti ve iktidar partisini oluşturmanın ayrıcalıklı konumundayken, hem ANSF hem de yabancı kuvvetler tarafından kanun kaçıkları ve isyancılar olarak kovulduğu bir ayaklanma sırasında şimdi olduğundan daha kolay birleşti. Bayrak, çalkantılı zamanlarda duygusal birliği güçlendirmek için güçlü bir siyasi sembol ve etkili bir araç olarak ortaya çıkmıştır.

İkincisi, bayrak savaşçının moralini arttırmak için de yararlıdır. Bu, savaş alanında özellikle önemlidir. Bir bölge bayraklarla ne kadar çok donatılırsa savaşçıları etkilerine daha fazla ikna eder. Ele geçirilen bölgenin böylesine verimli bir şekilde işaretlenmesi, bugünkü Taliban için 1990'lı yıllardan daha önemlidir. Hükümet döneminde Taliban Afganistan'ın çoğunu kontrol ediyordu ve hâkimiyeti kabul edildiğinden cepheden uzaklaşıldığında nadiren zorlanılıyordu. Bugün ise toprak kontrolü çok lokalize coğrafi çizgiler boyunca dağılmış durumda. ANSF ile Taliban arasında sıklıkla ilçe düzeyinde olan alanlar tartışmalı. Belki de başka hiçbir şey hareketin genişleyen varlık duygusunu bayrakla göstermek kadar kolay bir şekilde kullanılamaz.

Üçüncüsü, bayrağı uçurmak Taliban'ın halka hükümetin değil kendilerinin Afganistan'ın meşru hükümdarı olduğunu göstermeye çalışmasının bir yoludur. Taliban kampanyalarını sadece toprakları kontrolü altında tutmak yerine, Afgan egemenliğine kavuşma mücadelesi olarak harekete geçiriyor. Mevcut hükümetin yasadışı ve yabancılar tarafından dayatıldığını düşünüyorlar. Bayraklarını geri getirmek, 'meşru' hükümet oldukları yönündeki açık bir bildiridir. Bu durum sivil alanlarda (örneğin, mahkemeler ve inşaat işleri) bayrağın yerel yönetime işaret ettiğine inandıklarını da en iyi şekilde gösterir.

Dördüncüsü, bayrak üzerindeki vurgu Taliban'ın meşruiyetini küresel bir kitleye yansıtmaya yönelik girişimlerinden kaynaklanmaktadır. Bu hareket sadece siyasi meşruiyeti ve tanınmayı yerel halk arasında değil aynı zamanda çok daha geniş bir küresel kitleye de duyurur. Katar’da ofisini açtığı zaman dışında uluslararası platformlarda bayrağını sergileme fırsatı bulunmamakla birlikte, markasını temsil eden bu temel göstergeyi vitrine çıkarmak için de medyasını kullanıyor. Taliban medya ürünleri yabancı hükümetler ve uluslar da dahil olmak üzere çeşitli izleyicilere yönlendiriliyor. Filmler, fotoğraflar veya dergi ve web sitesi makaleleri gibi yazılı materyal gibi görsel medya da bulunan beyaz bayrak her zaman belirgin bir şekilde sergilenmektedir.

Sonuç

Yönetimde olduğu yıllardakinin aksine Taliban bayrağı, hareketin siyasi markasını tanıtmak amacıyla son yıllardaki iletişimlerinde göze çarpmaktadır. Bayrak kullanımının yaygınlaşması çeşitli rasyonellere dayanır ve farklı bağlamlarda pratik amaçları takip eder. Genel olarak bu, makro düzeyde, Taliban'ın kendi siyasi kimliğine ilişkin belirgin bir siyasi güç olarak farkındalığının belirgin bir artış sergilediği bir model. Ayrıca Taliban'ın modern siyasi uygulamalarda ve tanıtım tekniklerinde daha çok mantıklı olduğunu gösterebilir. Bu, Taliban'ın "İslam Emirliği" ve "Emirlik" adlarıyla gittikçe artan bir şekilde hareketlerine atıf da dahil olmak üzere birçok başka eğilimle kendisini ifade eden bir fenomendir. Ayrıca, Taliban medyasında belirgin bir siyasal kimliğin benimsendiği de açık bir şekilde görülebilir. 

The Afghanistan Analysts Network'de Borhan Osman imzasıyla yer alan bu analiz Mepa News okurları için tercüme edildi.