İlham Aliyev kimdir?

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan, 1993’ten itibaren Aliyev ailesi tarafından yönetiliyor. Komünist dönemin Azerbaycan Sovyeti yöneticilerinden Haydar Aliyev, kimilerine göre yeni dönemde ülkenin ayakları üzerinde durmasını sağlayan bir kahraman, kimilerine göre ise ‘demir yumruklu’ bir otokrattı.

Haydar Aliyev, sağlık sorunları nedeniyle 2003 yazında görevinden ayrılmak zorunda kalırken oğlu İlham Aliyev’in 'siyasi varisi' olduğunu açıkladı. Ekim 2003 seçimlerinden zaferle çıkan İlham Aliyev, babasından boşalan liderlik koltuğuna oturdu.

Baba Aliyev, 12 Aralık 2003'te hayatını kaybederken oğul Aliyev’in iktidarında ülke, yoğun bir ekonomik büyüme yakalayıp hızla kabuk değiştirmeye başladı.

Ama ülkenin ekonomik başarısı, demokratikleşmeye yansımadı. Oğul Aliyev yönetimindeki, Azerbaycan'ın siyasi özgürlükleri gittikçe kısıtlandı.

Haydar Aliyev'in veliahtı

Sovyet dönemi sonrası Azerbaycanı'nın dördüncü cumhurbaşkanı olan İlham Aliyev, 1961 yılında başkent Bakü'de dünyaya geldi. 1977'de Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü'nde (MGIMO) yükseköğrenime başladı.

1982'de mezun olduktan sonra lisansüstü çalışmalarını sürdüren Aliyev, 1985'te tarih alanında MGIMO’dan doktora derecesi aldı. 1985-1990 döneminde MGIMO’da öğretim görevlisi olarak çalıştı.

Sovyetler Birliği'nin dağılma sürecine girdiği 1990’da üniversiteden ayrıldı ve dört yıl boyunca ithalat-ihracat şirketlerinde görev aldı.

1993 sonunda babası Haydar Aliyev'in Ebulfez Elçibey'in ardından Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçilmesiyle birlikte İlham Aliyev'in kariyeri de yeni bir yön kazandı.

SOCAR dönemi

Aliyev 1994’ten 2003’e kadar Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi'nin (SOCAR) başkan yardımcılığı görevini yürüttü. 1995 ve 2000’deki genel seçimlerde ülke parlamentosu Milli Meclis üyeliğine seçilen Aliyev, 1997 yılında Azerbaycan Milli Olimpiyat Komitesi Başkanı oldu.

Olimpiyat Komitesi’nin yönetiminde sporun gelişmesine büyük hizmetler gösterdiği gerekçesi ile Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından Şeref Madalyası ile ödüllendirildi. 

1999 yılında, Haydar Aliyev’in kurucusu ve genel başkanı olduğu Yeni Azerbaycan Partisi’nin (YAP) başkan yardımcılığına seçilen İlham Aliyev, 2001’de birinci genel başkanlığa getirildi.

SOCAR’daki görevi boyunca Haydar Aliyev'in petrol stratejisini hayata geçirmede önemli rol oynayan Aliyev, bu esnada ilerideki devlet başkanlığı görevine hazırlandı.

Baba Aliyev'in sağlık durumunun 2003 yılına gelindiğinde iyice kötüleşmesi, oğul Aliyev’e cumhurbaşkanlığı yolunun açılmasını kolaylaştırdı.

Ağustos 2003’te tedavi olmak için ABD’ye giden Haydar Aliyev, kabinenin başına İlham Aliyev’i atadı. Birkaç ay sonra da İlham Aliyev’i YAP’ın tek cumhurbaşkanı adayı ilan etti.

Azerbaycan'da 2. Aliyev dönemi

İlham Aliyev, seçim kampanyasını, “Aliyev’in çizgisinin devamı için başka alternatif yok. Ona benzeyebilmek için elimden geleni yapacağım” ifadesi üzerine oturttu.

15 Ekim 2003’te gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimini yüzde 77 oyla kazanarak babasından boşalan koltuğa oturdu.

Avrupa'dan 'seçmenlere baskı yapıldı' çıkışı

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Avrupa Birliği (AB) gözlemcileri seçimleri “seçmenlere baskı yapıldı, muhalefetin kampanya özgürlüğü kısıtlandı, medya bağımsız değildi” diye eleştirdi.

Seçimden sonra muhalefet, hileli olduğunu iddia ettikleri seçimi tanımadıklarını söyleyip protestolar düzenledi. Seçim öncesinde ve sonrasında düzenlenen gösterilere polis müdahale etti, yüzlerce protestocu gözaltına alındı. Haydar Aliyev ise 12 Aralık 2003 günü, tedavi görmekte olduğu ABD’nin Cleveland kentinde hayatını kaybetti.

İlham Aliyev, ölümünün ardından Haydar Aliyev'i ‘Yeni Azerbaycan'ın 'kurucu babası' olarak konumlandırdı. Babasının liderliğindeki zorlu geçiş döneminin hatıralarını öne çıkarmak suretiyle bir ‘Aliyev kültü’ yaratmaya ve bu sayede iktidarını pekiştirmeye çalıştı.

Kamu binalarının duvarlarını, kendisiyle beraber babasının portreleriyle donattı.

Yeni seçimlerde 'usulsüzlük' iddiaları

İlham Aliyev’in koltuğunu koruduğu 15 Ekim 2008'deki cumhurbaşkanlığı seçimi, yine usulsüzlük eleştirileriyle karşılandı. Ana muhalefet partilerinin boykot ettiği seçimde Aliyev yüzde 87 oy aldı.

Mart 2009'da yapılan referandumla, cumhurbaşkanlığı görev süresini iki dönemle sınırlandıran kural kaldırılarak, Aliyev'e üçüncü dönem iktidar yolu açıldı.

2010 Kasım’ındaki parlamento seçimlerinde partisi Yeni Azerbaycan yüzde 45 oyla 125 sandalyenin 72’sini aldı. Aliyev’e yakın 48 milletvekili meclise bağımsız girdi. Azerbaycan tarihinde ilk kez ülkenin ana muhalefet partileri Müsavat ile Azerbaycan Halk Cephesi hiç milletvekili çıkaramadı.

Uluslararası gözlemciler bu seçimi de uluslararası standartlara uymamakla eleştirdi.

Wikileaks belgeleri gündemde: "Ortacağ'daki gibi feodal yöntemler izliyor"

2010’da Wikileaks’te yayımlanan ABD büyükelçiliği yazışmaları, İlham Aliyev'e yönelik ifadeler içeriyordu. Belgelerde Aliyev'den 'mafya babası' olarak bahsediliyor, ülkeyi yöneten az sayıda güçlü ailenin, Ortaçağ’daki gibi feodal yöntemler izlediği söyleniyordu.

Belgelere göre Azerbaycan lideri Amerikalı diplomatlara, Türkiye’nin enerji merkezi olmasını istemediğini ve bunun için Rusya ile gaz anlaşması yaptıklarını söylemişti.

Aliyev, Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan hükümetinden hoşlanmadığını belirtiyor, Türk hükümetinin 'ılımlı İslam' çizgisinin Türkiye’ye bir yarar sağlamadığını ifade ediyordu.

Aliyev’in sözcüsü ise belgeleri yalanladı.

9 Ekim 2013 cumhurbaşkanlığı seçimini Aliyev'in yüzde 85 oyla kazandığı ilan edildi. Aliyev, 11 Nisan 2018'deki seçimi ise yüzde 86 oyla kazandı.

Aliyev'in partisi YAP, 9 Şubat 2020 tarihindeki parlamento seçimlerini de 125 sandalyenin 70'ini alarak kazandı.

Hızlı ekonomik büyüme ve yolsuzluk iddiaları

İlham Aliyev’in göreve geldiği 2003’ten 2013’e kadar Azerbaycan’ın gayrı safi yurt içi hasılası (GSYİH) 850 dolardan 7 bin 850 dolara yükseldi. Onun döneminde Hazar petrol ve gazını Avrupa’ya taşımak için petrol ve gaz boru hatları inşa edildi.

Bunun yanında Aliyev iktidarı yolsuzluk ve kara para aklamakla da suçlanıyor.

Aliyev halen, Azerbaycan'da cumhurbaşkanı sıfatıyla ülkenin tek hakimi olma pozisyonunu sürdürüyor.

Kaynak: Al Jazeera, Mepa News