İran ve Şia'nın kıskacı arasında: Irak'ı gerçekte kim yönetiyor?
"Iraklı politikacılarca yeni Irak başbakanının kim olacağına karar verecek olanın yine Sistani merciiyyeti adına Muhammed Rıza Sistani olacağına kesin gözüyle bakılıyor."
Bağdat hükümeti Başbakanı Adil Abdulmehdi’nin istifa edip yeni başbakanın belirlenme sürecine girildiği şu günlerde Irak’ta başbakan ve hükümeti gerçekte belirleyenin Sistani merciiyeti adına Ali el Sistani adına büyük oğlu Muhammed Rıza el Sistani olduğu iddiaları tekrar gündeme geldi.
1998’den beri sadece birkaç kez evinden çıkan, karakter olarak sosyal hayattan kopukluğu sevmesiyle bilinen, gençliğinde sokaklarda yürürken tanınıp selam verilmemesi için abasını başından aşağı geçiren Ali el Sistani’nin geniş ağını 1994’ten beri yöneten Muhammed Rıza el Sistani’nin, babası adına çıkan tüm yazılı açıklamaların esas sahibi olduğu, 91 yaşına gelen Ali el Sistani’nin sadece sembolden ibaret olduğu belirtiliyor.
Muhammed Rıza Sistani nasıl bu kadar güçlendi?
8 Ağustos 1992’de hocası İranlı Azeri Türkü Şii mercii Ayetullah el Uzma Ebulkasım el Hoyi’nin (1899-1992) ölümüyle yerini alan ve merci, Ayetullah el Uzma ilan edilen İranlı Fars Ali el Sistani (1930-), devraldığı geniş ağın idari ve mali gücün yönetimini, merci olması hususunda kendisine destek olması karşılığında el Hoyi’nin oğlu Muhammed Taki el Hoyi’ye (1958-1994) bırakmıştı.
Muhammed Rıza el Sistani
21 Temmuz 1994’te Muhammed Taki el Hoyi’nin Kerbela-Necef yolunda şaibeli bir trafik kazasında hayatını kaybetmesi üzerine Ali el Sistani’nin büyük oğlu Muhammed Rıza el Sistani (1964-) babasının idari ve mali ağını yönetmeye başladı.
Aralık 1996’da Muhammed Rıza el Sistani Necef’te bir suikast girişiminden kıl payı kurtuldu. Sistani çevresi bu girişimden o dönem Sistani’nin tek önemli rakibi olan bir diğer Şii mercii Muhammed Sadık el Sadr’ı (1943-1999) sorumlu tuttular.
Muhammed Sadık el Sadr
22 Nisan 1998’de İranlı Ayetullah Murtaza Burucerdi’nin ve 18 Haziran 1998’de Kerbela-Necef yolunda İranlı Ayetullah el Uzma Ali el Garavi’nin, Necef’teki İranlılarca Muhammed Sadık el Sadr’ın çevresini sorumlu tutacakları faili meçhul suikastlerle katledilmesi üzerine Ali el Sistani’nin tamamen kendini evine kapatmasıyla Muhammed Rıza el Sistani, babasının merciiyeti üzerinde tam anlamıyla yönetici oldu.
Muhammed Sadık es Sadr kimdir?
19 Şubat 1999’da Muhammed Sadık el Sadr’ın, Saddam rejiminin İran’ı ve İran’daki Iraklı Şii muhalif örgütleri suçladığı bir suikastle öldürülmesi üzerine Şii Necef Havzası’nın liderinin kim olacağı konusundaki 6,5 yıllık ihtilaf sona ermiş oldu. Ali el Sistani Havza’nın yegane başı oldu. Gelir ve imkanları arttı.
“Irak’ın başbakanının kim olacağını Muhammed Rıza Sistani belirliyor”
ABD’nin 2003’te Irak’ı işgal etmesiyle maddi imkanları ve gücü daha da artan Sistani merciiyeti, Muhammed Rıza el Sistani’nin yönetiminde pek çok Iraklı politikacıya göre Irak’ta başbakanı, hükümeti asıl belirleyen kişi.
Babasının gücünü kullandığı belirtilen Muhammed Rıza el Sistani’nin her seferinde İran’ın da onayını alarak 30 Ocak 2005 Irak meclis seçimlerinden bu yana belirlenen Irak başbakanları İbrahim Caferi (1947-), Nuri el Maliki (1950-), Haydar el Abadi (1952-) ve Adil Abdulmehdi’yi (1942-) başbakan olarak seçip Irak Meclisi’ndeki ittifaklara dayattığı diğer Şii politikacılarca sık sık Irak’ın TV kanallarında anlatılıyor. 30 Ocak 2005 seçimleri öncesinde kısa süre başbakanlık yapan laik Şii İyad Allavi’nin seçimler sonrasında Muhammed Rıza Sistani ile anlaşamadığı için tekrar başbakan olamadığı da iddialar arasında.
Iraklı Şii molla ve politikacı Haydar el Lami, Muhammed Rıza el Sistani’nin 2003 sonrasında Iraklı başbakanları belirleyen kişi olduğunu söylüyor:
Sadr Hareketi’nin Irak politikasındaki önemli isimlerinden ve başbakan naipliği makamında da bulunan Baha el A’raci, Haydar el Abadi’yi başbakan olmak üzere belirleyenin Muhammed Rıza el Sistani olduğunu anlatıyor.
Iraklı Şii mercii Ahmed el Bağdadi, Muhammed Rıza el Sistani’nin humus paralarıyla (Humus: Şiilerin mercilerine verdiği senelik gelirlerinin beşte biri) milyoner olduğunu, fakirlerin parasıyla yabancı bankalarda milyarlarca dolar biriktirdiğini iddia ediyor:
“Yeni başbakanı da Muhammed Rıza Sistani belirleyecek”
Adil Abdulmehdi’nin ardından Irak başbakanının kim olacağı henüz bilinmezken Iraklı politikacılarca yeni Irak başbakanının kim olacağına karar verecek olanın yine Sistani merciiyyeti adına Muhammed Rıza Sistani olacağına kesin gözüyle bakılıyor
“Ali Sistani öldüğünde Necef Havzası’nın başına oğlu Muhammed Rıza Sistani geçecek”
Yakın zamanda Ayetullahlığa yükseltilen Muhammed Rıza Sistani’nin babasının ölümüyle merci, Ayetullah el Uzma ilan edileceğine kesin gözüyle bakılırken Necef Havzası’nın da başına geçeceği tahmin ediliyor.
Diğer üç tanınmış merci olan Beşir Necefi (1942-), Muhammed Said el Hakim (1934-), İshak Feyyaz’ın (1930-) çok yaşlanmış olmaları, mercilik iddiasındaki Muhammed Yakubi (1960-), Mahmud Serhi (1964-) gibi bazı adayların merciliğinin Şiiler genelinde kabul edilmemesi Muhammed Rıza Sistani’nin, fiilen halihazırda yönettiği Necef Havzası’nın gelecekte manen de başına geçmesinin önünü açıyor.
Muhammed Rıza Sistani’nin Ayetullahlığa yükseltilmesi Sistani merciiyyeti karşıtı çevrelerde liyakate dayanmayan siyasi bir karar olarak eleştiriliyor.
Sistani merciyetini en çok eleştiren Şii isimlerden Abdulhalim el Ğizzi’nin, Ali Sistani’nin ardından Muhammed Rıza Sistani’nin Necef’in başına geçeceğine dair kapsamlı yorumu:
Kaynak: Mepa News
