Küresel ısınmadan doğan yeni felaket: PyroCb yangın bulutları
Bilim insanları Avustralya'daki yangınlar sonrası değişken ve tutarsız hava koşullarının yeni bir realite haline gelebileceği uyarısını yaptı.
Bilim insanları Avustralya'daki yangınlar sonrası değişken ve tutarsız hava koşullarının yeni bir realite haline gelebileceği uyarısını yaptı.
Atmosferde yıldırım, hortum ve fırtına yaratan pyrokümülonimbus (kısa adıyla pyroCb) bulutlarının bundan sonra daha sıklıkla oluşacağı, bu bulutların köz halinde olan sönmemiş ağaçları etrafa, uzak mesafelere püskürterek yeni yangınlara sebebiyet verdiği kaydediliyor.
Bu türden bir hava fenomeni en sıcak yıl olarak kayda geçen 2016'da Kanada'da meydana gelmişti. 88 bin insanın yer değiştirmek zorunda kaldığı, 2 bin 400 ev ve iş yerinin kül olduğu doğa yangını bir süre sonra görülmedik bir hal aldı ve kendine özgü hava durumunu yaratan 'yangın bulutları' oluşturdu.
Nadir olarak görülen bu fenomen şimdi de 27 milyon hektar arazinin yandığı Avustralya'nın güneydoğusunda meydana geliyor. Buradaki 100 adet yangın yeri hala aktif. Bilim insanları iklim krizi kötüye gittikçe ve küresel ısınma arttıkça yangın sezonlarının uzadığını ve doğa yangınlarının çok daha şiddetli yaşandığını söylüyor. Bu görülmemiş büyüklükteki yangınların küresel iklimdeki etkileri de yeni yeni anlaşılmaya başlanıyor.
10 yıl öncesine kadar ihtimal verilmiyordu
Washington'daki Naval Araştırma Laboratuvarı'nda çalışan meteorolojist Mike Fromm son 20 yıldır bu 'yangın bulutları' fenomeni üzerinde çalışıyor. Fromm çalışmasının ilk yıllarında araştırmalarında vardığı öngörülerin akademik çevrelerde kuşku yarattığını ve pek kabul görmediğini anlatarak şunları söylüyor:
"Yangın bulutları dediğimiz 'pyroCb' olgusu son yıllara kadar kadar bilim dünyasına son derece yabancıydı. Son 10 yılda bu fenomen konusunda ciddi bir kuşkuculuktan yalnızca fikrin kabulüne geçilmedi, artık bugün üzerinde daha çok çalışılan ve araştırma bütçesi ayrılan bir konu oldu. Her ne kadar araştırma sayısı artsa da hala bu tür bulutların iç dinamikleri tam olarak anlaşılabilmiş değil."
Kanada Doğa Yangınları Bilimi Direktörü Mike Flannigan'ın verdiği bilgiye göre dünya genelinde her yıl ortalama toplam 980 milyon hektar alan doğal yangınlarla kül oluyor ancak bu yangınların ne kadarının pyroCb oluşumuna yol açtığı henüz bilinmiyor.
Yangın bulutları nasıl oluşuyor ve ne yapıyor?
PyroCb'ler meydana geldikleri bölgelerde son derece büyük zarara neden oluyor. Bu çok şiddetli, tehlikeli ve öngörüsü zor olan hava olayı, Flannigan'a göre, yangının başladığı noktanın 20-30 km çapındaki yerlerde yeni yangınlar çıkmasına neden oluyor. Özellikle yüksek ısı, kuru iklim ve sert rüzgar bir araya geldiğinde zincirleme bir felaket senaryosunun gerçekleşmesi kolaylaşıyor.
Bir yangın yeterli şiddete ulaştığında külleri, dumanı ve su buharını aynı anda atmosferde yükseltebilecek yukarı yönlü bir vakum oluşturuyor. Bunun oluşturduğu dev sütun atmosferin üst katmanlarına doğru ilerliyor. Sıcak hava yükseldikçe soğuyarak ve yoğunlaşarak bulut formasyonuna giriyor. Yangın aynı şiddetle devam ediyorsa bu bulut birikme nedeniyle kısa süre sonra yayılarak daha geniş bir alanı kaplamaya başlıyor. Önce bu yangın bulutu kendi yıldırımlarını ve hortumlarını meydana getiriyor. Ardından yarattığı rüzgarla çıkış noktasındaki yanan közleri etrafa saçmaya başlıyor ve yeni yangınlar başlatıyor. Başlayan yeni yangınlar da bu bulutu besleyerek daha da büyümesine neden oluyor.
Yanardağ patlaması gibi
Fromm'un İklim ve Atmosferik Bilimler Dergisi'nde 2018'de yayınlandığı bir çalışmasında pyroCb'lerin ortalama büyüklükte bir yanardağ patlamasında atmosfere karışan kül zerreciği kadar kül miktarının bu şekilde yükseldiği belirtiliyor.
Dünyanın yeni normali olabilir
Flanning küresel ısınmanın devam etmesi durumunda bu bulutların dünyanın 'yeni normali' olabileceğini anlatıyor ve geri dönüşü olmayan bir sarmala girilebileceğinden endişe ediyor.
Bir kez başladığında insanoğlunun yapabileceği bir şey kalmıyor
PyroCb'ler konusundaki en kötü haber ise bu bulutlar bir kez oluştuğunda insanoğlunun bu noktada yapabileceği neredeyse hiçbir şey olmaması. Bulutlar yakacak bir şey bırakmayana ya da kendi kendine dağılana kadar onların yolundan çekilmek dışında hiçbir çare yok.
PyroCb oluşturacak kadar şiddetli yangınların üzerine su dökmek de bazen sadece bu formasyonun oluşumunu hızlandırmaya neden oluyor. "Dökebildiğimiz su miktarı bir kamp ateşine tükürmek gibi anında buhar oluyor" diyen Flanning bazen yapılabilecek tek şeyin önlem almak ve kaçmak olduğunu belirtiyor.
Her iki bilim insanı da iklim krizi nedeniyle çok yakında olabilecekler konusunda dünyada farkındalığın artması ve harekete geçilmesi gerektiği uyarısını yapıyor.
