Kuzeyin Peştun olmayan Talibanı

Geçtiğimiz 2 yıl boyunca Taliban’ın Tacik üyelerinin ağırlıkta olduğu yeni jenerasyon Afganistan Güvenlik Güçleri karşı ciddi bir mücadele vermekte. İki önemli bölge direnişçilerin kalesi iken bazı bölgeler güvenlik güçleri ve direnişçiler arasında el değiştirmektedir. Taliban, Peştun olmayan yerlileri kilit noktası ve savaşçı olarak görmeye başladığı politikası ile başarısını sağladı. Bu saha çalışmasında da Taliban’ın yeni politikası ve hareketini nasıl güçlendirdiği analiz edecektir. 

2004’te gölge yönetim kurmak Taliban’ın hem bölgeyi hem de nüfusu kontrol etme stratejilerinden biriydi. Yıllar sonra Tacik ve Özbek ağırlıklı kuzeyde ilk meclisini yönetmek ve yargılamak adına Peştun olmayan yerlileri atadı. 

Örgütün benimsediği strateji değişikliği Bedehşan sahasında elde ettiği kazanımlarda büyük rol oynamıştır. Tarihi perspektiften baktığımızda örgütün iktidar yıllarını ve günümüz Bedehşan stratejisini karşılaştırmak yararlı olacaktır. 

1990 Taliban rejimi dönemi Bedehşan’da sadece bir avuç yüksek rütbeli Taliban üyesi bulunuyordu. Taliban liderliğinde Bedehşan’ın rolü sınırlandırılırken vilayet yüzlerce Taliban savaşçısı yetiştirdi. Peşaver ve Karaçi’de medrese okuyan dindar Bedehşanlı öğrenciler örgütün saflarına katıldı ve örgütün en büyük “Peştun olmayan” ayağını oluşturdu. Taliban emirliği zamanında Bedehşanlı savaşçılar büyük kayıplar verdi. 

Girdikleri en büyük mücadele 1998’de Bedehşan’ın Pakistan sınırındaki Tophane bölgesinde Kuzey İttifakı savaşçıları ile Taliban arasında gerçekleşti. Muallah Şerif önderliğindeki yüzlerce Taliban mensubu Kuzey İttifak’ın hakimiyetindeki kontrol noktasına saldırdı. Zayıf bir direnişle karşılaşan Taliban bölgenin kontrolünü ele geçirdi. Bedehşanlı Taliban üyelerinin meydana çıkışları Kuzey İttifak için bir uyarı niteliğindeydi. Cemiyet’ül İslam komutanı başta olmak üzere yerel komutanlar Mualllah Şerif savaşçılarını püskürtmek için harekete geçti. İki tarafında ağır kayıplar verdiği mücadelede yerel kaynaklara göre Bedehşanlılar ağırlıklı olarak yüzlerce Taliban üyesi öldürüldü. 

Birçok aileyi olumsuz etkileyen olaylar ayrıca her iki taraftaki Bedehşanlı alimler arasında tefrikaya sebep oldu. Tophane’deki çatışmalar vilayetin Kuzey İttifak’ın kalesi olduğunu ve Taliban’ın ele geçirmesinin mümkün olmadığını göstererek Taliban’ın Bedehşan’a sızma girişimlerini başarısızlıkla sonuçlandırdı. Fakat Taliban’ın benimsediği sadece sahayı değil nüfusu da etkisi altına alma stratejisi ile bölgenin dinamikleri değişti. 

Bedehşan’da yeni Taliban liderliği

2004’te tekrar yükselişe geçen Taliban, yerel halk arasında desteğini arttırmak için Pakistan medreselerindeki Peştun olmayanları silahlandırma yoluna gitti. Etnik olarak çoğunluk olduğu yerlerde bile üst düzey görev verilmeyen “Peştun olmayan” Afganlara karşı Taliban’ın yaklaşımında bir değişiklik olduğu görülebilir. Böylece Taliban sadece savaşçı olarak değil yerel Taliban yetkilisi olarak diğer etnik gruplara alan açtı. 

2001’den sonra Bedehşanlı binlerce öğrenci dini eğitimin yanında ücretsiz beslenme ve konaklama fırsatlarından yararlanmak adına Peşaver’deki medreselere akın etti. Sonuç olarak Taliban Varduç, Argo, Jurm gibi bölgelerde öğrenciler arasında önem kazanmaya başladı. 

Taliban yeni jenerasyona sunduğu liderlik fırsatları ile 1994-2001 yıllarındaki rejim politikasında keskin bir değişikliği getirdi. 

Bedehşan’daki bölünmüş siyaset Taliban’ın başarısını arttırdı. Bölgedeki politik dinamikler yerel siyasetçiler arasındaki çekişmeler ile tanımlanabilir. Bu durum Taliban’a birçok fırsat sağladı. Mesela, urm ve Kuran Wa Munjan bölgelerindeki Cemiyet komutanları kaçakçılık rotaları ve doğal kaynakların kontrolü için yarışıyorlardı. Birbirlerini tehdit etmek için Taliban olarak tanımladıkları küçük silahlı bir grubu kullandılar. 2008’de siyasiler Toker ve Kunduz’daki savaş bölgelerine ulaşmak isteyen direnişçilere güvenli bir geçiş sağladı. 

Aslında Taliban Bedehşanlı siyasetçilere tehdit oluşturacak kadar güçlü değildi. Fakat anlaşma sayesinde geçiş rotalarının güvenliğini sağlayabildi. 

Taliban’ın Bedehşan yerlilerini silah altına alma stratejisi 2004’e dayanırken 2012 yılında hız gösterdi. O tarihten itibaren genç jenerasyondan oluşan yeni kadro cepheyi yönetmek için atandı. 

2013 yılında gölge hükümet Bedehşan’daki güvenlik hakkında konuştuğu Taliban filminde ilk defa görüntülendi. Daha sonra belagat sahibi Fasehuddin cihadın önemini anlattığı ve hükümeti kukla olmakla suçladığı bir dizi video yayınladı. 

Taliban’ın Bedehşan’daki askeri gücünü tam olarak tahmin etmek zor. Fakat Taliban’a yakın bir kaynak gölge hükümetin 1000 savaşçıya öncülük ettiğini bildirdi. Bedehşan polis şefi Golam Sahi Gafuri 2000 Taliban savaşçısının olduğunu ve sayılarının son 20 yılda arttığını tahmin ediyor. 

Gölge hükümet yerel Talibanlılar tarafından yürütülen idari ve askeri yapılar inşa etti. Ayrıca bölge üzerinde güvenlik güçleri ile çarpışabilecek kapasitede birçok yerel komutanı göreve aldı. 

Sahada yerel Taliban’ın etkileri

Atamaların yerelleşmesi örgütün etkisinin artmasını sağladı. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde Bedehşan Taliban’ı güvenlik güçlerine karşı geniş çaplı birçok saldırı gerçekleştirdi. Güvenlik güçleri ise sınırlı bir şekilde saldırılara cevap verebildi. Eylül başlarında Taliban’ın Ragistan bölgesindeki altın madenlerine ulaşımının engellendiği ve iki tarafın da madeni kontrol altına alamadığı bildirildi.

Bu sırada Taliban Baharak bölgesindeki güvenlik güçlerine saldırarak merkezi ele geçirdi. 2015 kasımında da Ragistan’ı 3 gün içinde ihlal etti. Güvenlik güçleri kısa sürede Taliban’ı iki merkezden çıkarmayı başarsa da yerel halkı korumada başarısız oldu. Bu durum örgütün hedefini merkez noktalara çevirme planını hızlandırdı. 

Bu süreç sonrasında Taliban Yumgan ve Varduç ilçelerinin iki stratejik bölgesinde varlığını sürdürmeye devam ediyor. Varduç, Taliban’ın Bedehşan’da ele geçirmeye çalıştığı ilk kalelerden biri. Taliban bu noktadan Eşkaşim, Zebak, Baharak ve Jurm bölgelerini tehdit edebilmekte. Varduç 1980 Sovyet karşıtı mücadelenin ilk aşaması ve Afgan partisi Cemiyet’ül İslam’ın kalesi olmaya devam ettiği için savaşçı özelliğiyle bilinir.

Ekim 2015’te Taliban Varduç’a saldırdı ve zayıf direnişle karşılaşarak bölgeyi ele geçirdi. İlçe yönetimine göre yerel hükümet güçleri ilçe merkezini geri almak adına güç sarf etmedi ve Taliban Varduç’ta çok sayıda savaşçı yetiştirmeyi başardı. 

Örgüt bir ay sonra Yumgan bölgesine karşı taarruza geçti. Güvenlik güçleri bir kez daha merkezi korumayı başaramadı ve zayıf direnişle karşılaşan Taliban bölgeyi ele geçirdi.

Yumgan idarecisi Imran Paiman bölgenin hala Taliban’ın elinde olduğunu kabul etti. Ayrıca merkezi hükümetin burayı tekrar ele geçirmek için asker göndereceğine söz verdiğini iddia etti.

Taliban’ın Tacik ağırlıklı bölgelerde Peştun olmayan kadroları ataması sadece sahada değil siyasi olarak da başarı getirdi. Yerel savaşçıların ve komutanların silahlandırılmasıyla bir zamanlar Taliban karşıtı olan Bedehşan’ın mücadele alanı haline gelmesi sağlandı. 

Obaid Ali tarafından kaleme alınan bu analiz Mepa News okurları için tercüme edildi.