NATO nedir, Ukrayna'daki savaş birliği nasıl değiştirdi?

Matthew Mpoke Bigg | The New York Times | Tercüme: Mepa News

Türkiye Parlamentosu'nun da destek vermesinin ardından Salı günü İsveç'in NATO'ya katılmaya bir adım daha yaklaşması Ukrayna'daki savaşın yaklaşık üç yıldır askeri ittifakı nasıl yeniden şekillendirmeye devam ettiğini gözler önüne serdi.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna'yı işgal etme nedenlerinden biri olarak NATO'nun doğuya doğru yayılmasını göstermişti. Ancak NATO'nun 74 yıl önce kurulmasından bu yana Avrupa'da yaşanan en büyük kara savaşı NATO'yu frenlemek yerine yeniden canlandırdı ve bir savaş ittifakı olarak Soğuk Savaş'taki köklerine döndürdü.

NATO üyeleri azalan askeri kaynaklara ve birbiriyle rekabet halindeki krizlere rağmen Ukrayna'ya desteklerini sürdürme sözü verdiler. Ancak ABD'den gelecek askeri yardım Kongre'de tıkanmış durumda ve mevcut ve eski Avrupalı diplomatlar ikinci bir Trump başkanlığının Kiev'deki hükümetin yüzüstü bırakılması ve ittifakın içinin boşaltılması anlamına gelebileceğine dair artan endişelerini dile getiriyorlar.

Karşılıklı savunma ittifakı İkinci Dünya Savaşı'nın ardından 1949 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve 10 Avrupa ülkesi tarafından kuruldu.

İttifaka adını veren anlaşmanın tüm NATO üyelerinin uymak zorunda olduğu 14 maddesi vardır. Bunlardan en önemlisi, bir üye ülkeye yönelik saldırının hepsine yönelik bir saldırı olduğunu ilan eden 5. Maddedir.

Bu madde Batı Avrupa'yı, Orta ve Doğu Avrupa üzerindeki hakimiyetini pekiştiren ve o zamanlar sadece gücü ve hırsı artıyor gibi görünen bir Sovyetler Birliği karşısında ABD'nin koruması altına sokmuştur.

Sovyetler Birliği'nin 1990'ların başında çöküşünden sonra ittifak daha geniş bir rol üstlendi. Üye ülkelerin gönüllü birliklerinden oluşan NATO kuvvetleri 1990'larda Bosna'da barış gücü olarak görev yaptı ve 1999'da ittifakın halen birliklerinin bulunduğu Kosova'yı korumak için Sırbistan'ı bombaladı.

Hangi ülkeler üye?

Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'nın yanı sıra 1949 yılında NATO'ya üye olan ülkeler Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç ve Portekiz'dir.

O tarihten bu yana 19 Avrupa ülkesi daha NATO'ya katılmıştır: Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Karadağ, Kuzey Makedonya, Polonya, Türkiye, Romanya, Slovakya, Slovenya ve İspanya.

Finlandiya geçen yıl NATO'nun 31. üyesi oldu ve uzun süredir devam eden askeri uyumsuzluk politikasını terk etti. Bu, Batı Avrupa'nın en güçlü ordularından birini ittifaka katarken aynı zamanda NATO'nun kolektif savunma taahhüdünü Rusya ile 830 millik bir sınırı paylaşan bir ülkeye genişletti.

NATO üyeliği, Amerikan nükleer şemsiyesi ve kolektif savunma ilkesi göz önüne alındığında uzun zamandır ucuz bir avantaj olarak görülüyor. Ancak ittifakın üyelerinden sadece askeri harcama hedefleri değil, aynı zamanda her ülkeden belirli yetenekler, silahlar, asker gücü ve altyapı için özel talepleri de var.

NATO 2014 yılından bu yana Norveç'in eski başbakanlarından Jens Stoltenberg tarafından yönetiliyor.

Ukrayna'daki savaş NATO'yu nasıl değiştirdi?

2019 yılında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron NATO'nun beyin ölümü gerçekleştiği uyarısında bulunmuş ve ABD'nin ittifaka olan bağlılığını sorgulamıştı. Ancak Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı kapsamlı bir şekilde işgal etmesinden bu yana, NATO kendisini yeni bir anlam kazanmış buluyor.

İttifak Ukrayna'ya doğrudan askeri yardımda bulunmasa da, en büyük donör olan ABD'nin başını çektiği NATO ülkeleri Ukrayna'ya on milyarlarca dolar değerinde ekipman gönderdi. Tüm NATO üyesi ülkeler Almanya'nın Ramstein kentinde her ay düzenlenen toplantılarda Ukrayna'ya yapılacak askeri yardımı görüşüyor. İttifak ayrıca Ukrayna'nın insani yardım taleplerinin koordine edilmesine de yardımcı oldu.

Savaş aynı zamanda NATO'nun doğu sınırındaki ülkelere, özellikle de Baltık ülkelerine ve ittifak içinde önemli yeni bir nüfuz kazanan Polonya'ya yeni bir merkeziyet kazandırdı. Ülkenin cumhurbaşkanı Andrzej Duda, işgal başladıktan sonra Kiev'i ziyaret eden ilk yabancı liderler arasında yer aldı ve ittifakın en şahin destekçilerinden biri oldu.

Türkiye İsveç'in NATO'ya katılmasına neden karşı çıktı?

İsveç, Finlandiya ile birlikte Mayıs 2022'de Rusya'ya karşı tarafsızlık politikasını bozarak ittifaka katılmak için başvuruda bulundu. Ancak bir NATO üyesi olan Türkiye, İsveç, ABD ve Kanada'nın Türkiye'nin taleplerini karşılaması gerektiğini söyleyerek süreci defalarca erteledi.

Bu durum, Türkiye'nin konumunu iç çıkarları için kullandığını düşünen diğer ittifak üyelerini kızdırdı.

Salı günü Türkiye Büyük Parlamentosu 287'ye karşı 55 oyla (ve dört çekimser oyla) İsveç'in NATO'ya katılmasına izin vererek diplomatik çıkmazı hafifletti.

İttifakın genişlemesi için tüm NATO üyesi hükümetlerin oybirliğiyle kabul etmesi gerekiyor. Geriye kalan tek itiraz Macaristan'a ait.

İsveç ne öneriyor?

Finlandiya'nın ardından İsveç'in de NATO'ya katılması Baltık Denizi'ni NATO'nun egemen olduğu bir su yoluna dönüştürecek ve ittifakın en savunmasız üyeleri olan Baltık ülkelerini koruma kabiliyetini artıracaktır. Bu ülkeler arasında Rusya ve kilit müttefiki Belarus ile sınır komşusu olan Litvanya, Letonya ve Estonya da bulunuyor.

Türkiye'nin ayak sürümesi üzerine İsveç Savunma Bakanlığı Ekim ayında yaptığı açıklamada, Ukrayna'ya savaş uçağı göndermeye çalışan Batılı koalisyona Gripen savaş uçaklarıyla katkıda bulunabileceğini ancak bunun İskandinav ülkesinin NATO'ya kabul edilmesinden sonra gerçekleşebileceğini söyledi.

İsveç'in bazı JAS-39 Gripen'leri vermek için yaptığı şartlı teklif, NATO'nun Ukraynalı pilotları ve destek ekiplerini Batılı savaş uçaklarını uçurmak üzere eğitmek için yarıştığı bir dönemde geldi. Bu, yetkililer ve uzmanlar tarafından savaşın gidişatını değiştirebilecek birkaç silah sisteminden biri olarak tanımlanıyor. Müttefikler, pilotları hazır olduğunda Ukrayna'ya 60 kadar F-16 hibe etme taahhüdünde bulundular.

Ukrayna'nın üyeliği ne durumda?

NATO'ya katılmak yıllardır Ukrayna'nın dış politikasının ana hedeflerinden biri, Avrupa Birliği ve Batı içindeki geleceğini güvence altına alma planının bir parçasıydı. NATO, 2008 yılına kadar Ukrayna'nın eninde sonunda birliğe üye olacağını söylüyordu. Rusya'nın işgali riskleri arttırdı ve Kiev'deki yönetim geçtiğimiz Eylül ayında NATO'ya katılmak için başvuruda bulundu.

NATO, Ukrayna'nın eninde sonunda üye olabileceği sözünü verdi -bir zaman çizelgesi vermeksizin- ve bunun gerçekleşebilmesi için ülkenin yerine getirmesi gereken reformların bir listesini hazırladı. İttifakı Rusya ile doğrudan bir çatışma içine sokmamak için Kiev'in savaş sırasında NATO'ya katılması mümkün görünmüyor.

Peki ya diğer Avrupa ülkeleri?

İrlanda ve Avusturya gibi Avrupa'daki diğer ülkeler askeri tarafsızlık politikası nedeniyle NATO'ya katılmamayı tercih etti.

Rusya'nın sınırındaki bir başka ülke olan Belarus da NATO üyesi değil. Belarus Devlet Başkanı Alexander G. Lukashenko, Putin'in yakın bir müttefiki ve ülkesinin Ukrayna'nın işgali için bir hazırlık alanı olarak kullanılmasına izin verdi.

Kaynak: Mepa News