Petrol fiyatlarında kimin ne kadar payı var?

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) uzun yıllardır eleştirilen bir örgüt.

ABD Başkanı Donald Trump, Perşembe günü yaptığı açıklamada OPEC'in petrol fiyatlarını suni bir şekilde yüksek tuttuğunu ve "dünyanın geri kalanını soyduğunu" söyledi.

Peki Cuma günü petrol arzını azaltma kararı alan OPEC eskisi kadar etkili mi?

Üretimin kontrolü

OPEC'e üye olmayan Rusya gibi ülkeler de OPEC'in Cuma günü Viyana'da gerçekleştirilen toplantısına katıldı. Ekim başından itibaren düşmeye başlayan petrol fiyatlarını sabitlemek istiyorlar. Bunun için ana araç üretim seviyesini yönetmek: Fiyatları artırmak için üretimi azaltmak veya fiyatları düşürmek için üretimi artırmak.

OPEC'in pazardaki varlığı bir etki yapacak kadar güçlü: Kartel ham petrol üretiminin yüzde 40'ını gerçekleştiriyor. Bugün yüzde 40'lık pazar payı az olmasa da geri kalan yüzde 60 da önemli bir oran.

Öte yandan OPEC üyesi olmayan iki ülke de petrol üretiminde önemli etkiye sahip: Rusya ve ABD.

Rusya'nın etkisi

Son dönemde Rusya OPEC'in fiyat artırma girişimlerini destekledi. 2016'da OPEC'in günlük üretimi 1,2 milyon varil azaltma kararını destekleyen Rusya da kendi üretimini azalttı.

İran yaptırımları

ABD'nin İran'a yaptırım uygulamaya başlaması petrol fiyatlarını etkileyen bir diğer nedendi. İran petrolünün uluslararası piyasadaki varlığının ortadan kalkması veya ihracatın azalması ihtimali petrol fiyatlarını artırdı.

Fakat ABD, İran'ın en büyük petrol alıcıları olan Çin, Hindistan ve Japonya'ya geçici olarak petrol alımına devam etme hakkı verdi. Yine de fiyat artışında OPEC, Rusya ve diğer müttefiklerinin de etkisi vardı.

OPEC içinde ise kilit ülke Suudi Arabistan. Uluslararası Enerji Ajansı'nın hesaplamalarına göre Suudi Arabistan OPEC'in toplam üretiminin üçte birini ve rezervin yarısının sahibi. Rezerv büyüklüğü, üretimin şu anda ne kadar kısılmış olduğunu gösteriyor. 

En büyük üçüncü aktör ABD

Petrol piyasasında OPEC ve Rusya dışında üçüncü aktör ise en büyük üretici konumunda bulunan ABD. Diğer ülkelerin aksine orada petrol özel şirketler tarafından çıkarılıyor ve kârlılık oranına göre üretim kararı veriliyor. Rusya'da hükümete yakın şirketler, Suudi Arabistan'da ise devletin elindeki Aramco üretici konumunda.

ABD'deki üreticiler OPEC ile işbirliğine gidemiyor. Böylesi bir adım, ABD'nin tekelcilik karşıtı ve rekabet yasaları tarafından yasa dışı ilan edilmiş durumda.

ABD petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 70'ini kendi üretimiyle karşılayabiliyor. 2017 sonunda yüzde 70 civarında olan bu rakam 10 yıl önce yüzde 30'un biraz üzerindeydi. Son 10 yılda küresel endüstriyi dönüştüren bu gelişme, kaya gazıyla üretilen petrol.

Kaya gazı etkisi

Yeni bir petrol kaynağı olan kaya gazının ortaya çıkması ABD'nin uzun zamandır azalan petrol üretimi trendini tersine çevirdi. Üstelik kaya gazı üreticileri değişen pazar koşullarına daha hızlı ayak uydurabiliyor.

Geleneksel petrol üretimi kadar çok yatırım gerektirmeyen kaya gazında yatırımcılar koydukları parayı çok daha hızlı geri alabiliyor. Fiyatlar arttığı zaman üretim de hızla artırılabiliyor. 2014 sonrasında petrol fiyatlarının sert bir şekilde düşmesinin nedenlerinden biri kaya gazıydı.

OPEC'in o dönemde bugünkü gibi üretimi kısma ve fiyatları yükseltme tepkisini vermemesinin olası nedenlerinden biri ise düşük petrol fiyatlarının ABD'li yatırımcıları kaya gazına yatırım yapmamaya itme fikriydi.

OPEC hâlâ önemli bir aktör fakat küresel petrol fiyatlarını belirleme gücünden uzak. Uzun vadede küresel ısınmaya karşı mücadele ile petrole bağımlılığımız azalırsa OPEC daha da güçsüz olabilir.