'Rus ayısı' tabiri nereden geliyor?

Rusların diğer pek çok milletin aksine ayılara övgüde bulunduğu, ülkede bir insan için "ayı" tabirinin kullanılmasının övgüyle karşılandığı biliniyor.

Dahası dünya diplomatik argosunda Rusya'nın politikalarıyla ilgili 'Rus ayısı' tabiri sıklıkla kullanılıyor.

Peki Rusların ayıyı olumlu bir tabir olarak görmesi ve Ruslarla ayının bu kadar özdeşleşmesi nereden geliyor?

Coğrafi etki

Rusya'nın batı yarısının ormanlık yapısı Rus kültürünü mesken inşa malzemesinden beslenmeye, insani ilişkilerden, mitolojiye, hikayelere ve her türden edebiyata ormancılık kültürüyle yoğurmuştur. Bu bölgede bulunan bol miktarda ayı da Rus kültürünün ayılarla etkileşimini artırmış, ayıları Ruslar için normalleştirmiştir.

Dünyada, Rusya'da ve Türkiye'de ayı nüfusu

Dünya genelinde yaşayan yaklaşık 200 bin boz ayının 120 bini Rusya'da yaşamaktadır. Rusya'yı 32 bin boz ayıyla ABD ve 25 bin boz ayıyla Kanada takip etmektedir.

Türkiye'de en fazla ayının bulunduğu il Kastamonu

Türkiye'deki boz ayı nüfusunun 6-7 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir. En çok ayı bulunduğu tahmin edilen il ise geniş ormanlarının ve serin ikliminin barınak sağlamasıyla Kastamonu'dur. 376 bin insan nüfusuyla düşük ve seyrek nüfuslu illerden olan Kastamonu'daki ayı nüfusunun 2500 civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Son yıllarda ayı avcılığının yasaklanması, ayı nüfusunun çoğaltılmasına yönelik tedbirlerin artırılması ve orman köylerinin boşalması ile ayıların yaşam alanlarının genişlemesiyle Türkiye'de ayı nüfusunun arttığı gözlemlenmektedir. Fakat ayı saldırılarının hızlı yükselişiyle bu artışın tehlikeli olduğu eleştirileri de yükselmeye başlamıştır.

Türkiye'de Rusya'dakinin aksine kültürel olarak ayı tabiri güçlü olmak dışında olumlu kullanılmamaktadır.

Rus mitolojisinde ayının yeri: "Biz hikayedeki ayı gibiyiz"

Eski Rus hikayelerine göre ayı, Adem ile Havva'nın ormana kendi başına yaşaması için bıraktıkları çocuklarıdır. Bu mitolojiye göre başta insan olan bu çocuklar kendi aralarında çoğalırken efsanevi biçimde ayıya dönüşmüştür.  Bu sebeple insanoğlu ayıyı sıradan bir hayvan olarak değil öz kardeşi olarak görmelidir.

Bu mesajı işleyen mitolojik Rus efsaneleri Rusların kafasında ayıyı sadece insanoğlunun kardeşi yapmamış, Rusların kendilerini de ayıyla özdeşleştirmesini sağlamıştır. Çünkü Ruslar da kendilerinden güneyde yer alan milletlerin aksine adeta soğuk ve ormanlık bir coğrafyada yaşam savaşı vermektedirler. Onlara göre diğer insanlar olan güneyliler ılık iklimlerde, verimli topraklarda rahatça yaşarken kendileri aynı ayılar gibi soğuk Rus ormanlarda hayatta kalmaya çalışmaktadırlar.

Bu ana tema üzerine Rus hikayelerinde güçlülüğün en önemli değer olduğu, ayının da gücünden sebep galip, galip olduğundan haklı olduğu işlenmektedir. Yine bu hikayelere göre ayının gücünden gelen bir kaba sabalığı olsa da bunun hoş görülmesi gerektiği, aslında yerine göre insanlardan daha iyilik sever olduğu vurgulanmaktadır.

Tarih boyunca Rusların yaşadığı zorlu coğrafyanın ve baskıcı siyasi kültürün, güçlü olanın haklı olduğu, gücün en büyük değer olduğu, kabalığın önemsiz bir kusur olduğu inancını geliştirdiği gözlemlenmektedir.

Böylece Ruslar kendini bu özellikleri taşıyan ayılarla özdeşleşmiştir. Coğrafi ve sosyolojik sebeplerle gelişen bu kanaat Rus hikayelerine de yansımış, anlatılan bu hikayelerle ayıya dair olumlu imaj Rus kültüründe daha da pekişmiştir.

'Rus ayısı'nın siyasileşmesi (16. yüzyıl) 

Rus kültüründe eski dönemlerde bu şekilde yerleşen olumlu ayı imajı 16. yüzyılda Rus yönetimi tarafından resmileştirilmiştir.

Acımasızlığı, işkenceleri ve katliamları ile ünlü, 1533-1584 döneminde Rus tahtında bulunan  'Korkunç İvan' lakaplı Çar 4. İvan (1530-1584) ayıyı çarlık figürüne kattı. Böylece devletinin güçlü olduğu mesajını vermek istedi.

Diplomatik kullanımda 'Rus ayısı'

Ayı figürünün Rusya'da resmileşmesiyle dünyada da ayının Ruslarca olumlu anlamda kullanıldığı bilinir oldu. 18. yüzyılda Rusya büyük bir gelişme gösterdi. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın Osmanlı Devleti açısından büyük bir yenilgiyle sona ermesi ve Osmanlı Devleti'nin Kırım'ı kaybetmesiyle Rusya'nın gücü tam anlamıyla tescillenmiş oldu.

Artık Rusya, İngiltere ve Fransa'nın ardından dünyanın en güçlü devleti sayılıyordu.

Rusya'nın bu dönemde hızla artan gücü, orantısız güç kullanımı, işgal ettiği bölgelerde yaptığı katliam ve yıkımın fazlalığı nedeniyle batı diplomasisinde gayri resmi ve argo sayılan bir kullanımla Rus Çarlığı'ndan 'Rus ayısı' diye bahsedilmeye başlandı.

Bunda Rusların zaten hem halk edebiyatıyla hem de 16. yüzyıldan itibaren resmen kendilerini ayıyla özdeşleştirmeleri de etkili oldu.

Ruslar ayı benzetmesine olumlu bir anlam yüklediklerinden bu kullanımdan rahatsız olmadılar, bilakis düşmanlarını korkutacağını düşündüğünden 'Rus ayısı' kullanımının diplomaside yayılmasını faydalı buldular.

Rusya'yı ayı olarak resmeden bir Amerikan siyasi karikatürü, 1904

Rusya'yı ayı olarak resmeden bir Japon siyasi karikatürü, 1914

Bir İngiliz siyasi karikatüründe 'Rus ayısı', 'İran kedisinden' sebep kedi olarak gösterilen İran'ın üzerine oturmuş halde resmediliyor. İran'da gözü olan 'İngiliz aslanı' ise ayı nedeniyle kedi / İran üzerinde nüfuzunu kuramıyor, 1911

1917'de Rusya'da çarlığın yıkılmasıyla ayı siyasi sembol olmaktan çıktı. Fakat yeni kurulan Komünist rejime de çarlığa benzer sebeplerden Rus ayısı denilmeye devam etti. Rusya'nın yeni rejimi de bu kullanımdan rahatsız olmadı. 1991'de yeniden rejim değişikliği yaşansa da Rusya'ya yine benzer sebeplerden 'Rus ayısı' denilmeye devam etti.

Rus halkında ayıya olumlu atıf sürdüğünden, güç gösterisi ve kaba kuvvet kullanımında yeni Rus rejiminin de çarlık ve Komünist dönemle aynı özellikleri taşıdığı düşünüldüğünden özellikle Rusya'nın yeninden güçlendiği 2000'li yıllardan itibaren 'Rus ayısı' kullanımı literatüre geri döndü.

Kaynak: Mepa News