Rusya Ukrayna'ya gaz akışını kestiğinde neler yaşanacak?

Reuters | Tercüme: Mepa News

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Pazar günü Kremlin'de Slovakya Başbakanı Robert Fico ile bir araya geldi ve Rus gazının Ukrayna üzerinden geçişine izin veren anlaşmanın süresi dolmak üzereyken bir Avrupa Birliği liderinin Moskova'ya yaptığı nadir ziyaretlerden birini gerçekleştirdi.

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy Perşembe günü yaptığı açıklamada Kiev'in Rus gazının transit geçişine devam etmeyi düşünebileceğini ancak bunun Moskova'nın savaş sonrasına kadar ödeme almaması koşuluyla mümkün olabileceğini söylemişti. Putin o gün yaptığı açıklamada Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya gönderilmesi için Kiev ile yeni bir anlaşma yapılmayacağının açık olduğunu söylemişti.

Gaz hacmi ne kadar büyük?

Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya sevkiyatı nispeten küçük hacimli. Rusya 2023 yılında Ukrayna üzerinden yaklaşık 15 milyar metreküp (bcm) gaz sevkiyatı gerçekleştirecek ki bu rakam 2018-19 yıllarında çeşitli güzergahlar üzerinden Avrupa'ya yapılan en yüksek Rus gazı akışının yalnızca %8'ine tekabül ediyor.

Rusya yarım yüzyıl boyunca Avrupa gaz pazarındaki payını artırmak için çaba sarf etti ve bu pay zirve noktasında %35'e ulaştı.

Moskova, Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinden bu yana payını Norveç, ABD ve Katar gibi rakiplerine kaptırdı ve bu da AB'yi Rus gazına olan bağımlılığını azaltmaya teşvik etti.

AB gaz fiyatları 2022'de Rusya'nın arz kaybının ardından rekor seviyelere yükselmişti. AB yetkilileri ve tüccarlara göre, mütevazı hacimler ve kalan hacimler için az sayıda müşteri olması nedeniyle yükseliş tekrarlanmayacak.

Ukrayna rotası

Sovyet döneminden kalma Urengoy-Pomary-Uzhgorod boru hattı, gazı Sibirya'dan Rusya'nın Kursk bölgesindeki Sudzha kasabası -şu anda Ukrayna askeri güçlerinin kontrolü altında- üzerinden getiriyor. Gaz daha sonra Ukrayna üzerinden Slovakya'ya akıyor.

Slovakya'da gaz boru hattı Çek Cumhuriyeti ve Avusturya'ya giden kollara ayrılıyor.

Rusya'nın bu hat üzerinden yaptığı toplam gaz ihracatı, Kasım ayı ortasında Gazprom'dan Avusturya'nın OMV şirketine yapılan gaz akışının bir sözleşme anlaşmazlığı nedeniyle durdurulmasına ve diğer alıcıların bu miktarları satın almak için devreye girmesiyle yaşanan hukuki çekişmelere rağmen istikrarını korudu.

Avusturya halen gazının büyük bir kısmını Ukrayna üzerinden alırken, Macaristan'ın gaz ithalatının yaklaşık üçte ikisini Rusya oluşturuyor.

Slovakya enerji devi Gazprom'dan yılda yaklaşık 3 milyar metreküp gaz alıyor ki bu da ihtiyacının yaklaşık üçte ikisi demek.

Çek Cumhuriyeti geçen yıl doğudan gaz ithalatını neredeyse tamamen kesti, ancak 2024'te Rusya'dan gaz almaya başladı.

Belarus üzerinden Yamal-Avrupa ve Baltık altından Kuzey Akım da dahil olmak üzere Rusya'nın Avrupa'ya giden diğer gaz güzergahlarının çoğu kapalı.

Rusya'nın Avrupa'ya giden diğer tek operasyonel gaz boru hattı güzergahı Mavi Akım ve Karadeniz'in altından Türkiye'ye giden Türk Akım. Türkiye, Macaristan da dahil olmak üzere Avrupa'ya Rus gazı gönderiyor.

Ukrayna rotası neden hala çalışıyor?

Geriye kalan Rus gazı transit hacimleri küçük olsa da, bu konu AB için bir ikilem olmaya devam ediyor. Fransa ve Almanya gibi birçok AB üyesi artık Rus gazı almayacaklarını söylerken, Moskova ile daha yakın bağları olan Slovakya, Macaristan ve Avusturya'nın tutumu AB'nin ortak yaklaşımını zorluyor.

Rus gazını almaya devam eden ülkeler, bunun en ekonomik yakıt olduğunu savunuyor ve komşu AB ülkelerini alternatif tedariklere uygulanan yüksek transit ücretleri nedeniyle suçluyor.

Ukrayna halen Rus gazının transit geçişinden yılda 0.8 ila 1 milyar dolar transit ücreti kazanıyor.

Reuters'ın hesaplamalarına göre, Gazprom'un 2024 yılında tüm güzergahlar üzerinden Avrupa'ya toplam boru hattı gaz ihracatı, 1970'lerden bu yana en düşük seviyeye gerilediği 2023 yılındaki 28.3 milyar metreküpten 32 milyar metreküpe yükseldi.

Reuters'ın hesaplamalarına göre, Rus hükümetinin ortalama gaz fiyatı tahmini olan 1000 metreküp başına 339 dolar baz alındığında, Rusya bu yıl Ukrayna üzerinden yaptığı satışlardan yaklaşık 5 milyar dolar kazanabilir.

Rusya'nın gaz boru hattı ihracat tekeli Gazprom, AB gaz pazarlarını kaybetmesi nedeniyle 2023 yılında 7 milyar dolar net zarara uğrayarak 1999'dan bu yana ilk kez yıllık zarar etti.

Rusya transit anlaşmasını uzatmaya hazır olduğunu söyledi ancak Kiev defalarca bunu yapmayacağını söyledi.

Bir diğer seçenek de Gazprom'un gazın bir kısmını başka bir güzergahtan, örneğin Türk Akım, Bulgaristan, Sırbistan ya da Macaristan üzerinden tedarik etmesi. Ancak bu güzergahlardaki kapasite sınırlı.

Macaristan Ukrayna güzergahını açık tutma konusunda istekli ancak Rus gazını güneyden, Karadeniz'deki Türk Akım boru hattı üzerinden almaya devam edeceğini belirtti.

AB ve Ukrayna da Azerbaycan'dan gaz transit anlaşması konusunda Rusya ile görüşmeleri kolaylaştırmasını istedi.

Azeri enerji şirketi SOCAR'dan üst düzey bir kaynak Cuma günü Reuters'a yaptığı açıklamada Moskova ve Kiev'in, Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya ihracatını sürdürmek için Azerbaycan'ın aracılık ettiği anlaşma üzerinde anlaşmaya varamadığını ifade etti.