Rusya’nın Suriye’deki paralı askerleri
Şam rejiminin yanında Suriye iç savaşında aktif bir şekilde yer alan Rusya’nın düzenli ordusu dışında paralı askerleri de Suriye sathında görev yapmaktadır.
Şam Rejiminin yanında Suriye iç savaşında aktif bir şekilde yer alan Rusya’nın düzenli ordusu dışında paralı askerleri de Suriye sathında görev yapmaktadır. Rus paralı askerlerinin Suriye’deki faaliyetlerine, 2015 Suriye müdahalesinden önce de rastlanmaktadır. Ancak Rusya günümüze kadar söz konusu paralı askerlerin varlığını resmî olarak kabul etmemiş ve bu konuyu gizli tutmaya çalışmıştır. Genel olarak paralı askerler, özel askerî şirketlerin bünyesinde görev yaptıkları ve resmî olarak devletin silahlı kuvvetlerinin komuta-kontrol sisteminin dışında kaldıkları için çatışmalarda ölmeleri durumunda, silahlı kuvvetlerin listesinde yer almayan bireylerden oluşmaktadır. Diğer bir değişle söz konusu paralı askerler kanunen yok hükmündedirler.
Paralı askerlerin bağlı bulunduğu şirketlerin görevi, sıcak çatışma noktalarında danışmanlık hizmeti sunmak, doktrin, stratejik belge ve konsept gibi belgeler hazırlamak, genç askerî personele askerî eğitim vermek ve çatışma noktalarına silah ve askerî araçların sevkiyatı gibi lojistik ve komünikasyon faaliyetlerinde bulunmaktır. Bu şirketler aynı zamanda çatışma noktalarında bulunan ve enerji şirketleri tarafından işletilen enerji yataklarının güvenliğini sağlamak gibi faaliyetler de yürütmektedir. Özel askerî şirketler bazı durumlarda devletin açıktan yapamadığı ya da yapmayı tercih etmediği konularda devreye girerek devletin silahlı kuvvetleriyle hedef arasında bir nevi araç işlevi görmektedir. Düzenli ordudan farklı olarak bu şirketlerin kendi askerî personelinin maaşlarını devletten bağımsız olarak ödediği varsayılmaktadır. Bu nedenle paralı askerler çatışma alanlarında savaşı yürüten devletin değil, hizmet ettiği şirketin çıkarlarını korumaktadır. Dolayısıyla özel askerî şirketlerde genel kabul gören durum, sıcak çatışmalarda yer almamaktır. Ancak Rusya’nın yürüttüğü savaşlarda görüldüğü gibi bu kesin bir kural değildir.
Rusya’nın Suriye’de özel askerî şirketlere bağlı olarak görev yapan paralı askerleri ilk defa 2013 yılında gündeme gelmiştir. Hong Kong kayıtlı “Slav Kolordusu” (Slavonic Corps Limited) olarak bilinen özel askerî şirket, ilk aşamada 250-270 kişiyi Suriye’nin Deyrizor bölgesindeki petrol yataklarını ve depoları korumak için görevlendirmişti. Ancak bu görevle bölgeye gönderilen askerlere Humus’taki çatışmalara katılma emri verilince yeterli teçhizat ve mühimmata sahip olmayan bu unsurlar, çatışmalarda büyük kayıplar vererek Suriye’yi terk etmek zorunda kalmıştı. Rusya’da, herhangi bir yasal zemini olmayan bu şirketlerin “yasa dışı silahlı yapılanma” statüsünde yer almaları nedeniyle paralı askerler, kanun nazarında yasa dışı örgüt üyeleri olarak görülmüş ve 2014 yılında Suriye’den geri dönen özel askerî şirket yöneticileri tutuklanarak yasal kovuşturmaya uğramışlardır.
Ancak bu tutuklamalar büyük olasılıkla söz konusu şirketlerle Rus hükümeti arasında yaşanan anlaşmazlıktan kaynaklanmış olmalıdır. Çünkü daha sonra Kırım’ın ilhakında ve Ukrayna’nın doğu bölgelerindeki ayaklanmalarda ve Kiev yönetimine karşı çatışmalarda, Moskova tarafından başarılı bir şekilde kullanılan paralı askerler, Rusya’nın önemli bir dış politika aracı hâline gelmişlerdir. 2014 yılında Rusya Askerî İstihbarat Teşkilatı (GRU) eski görevlisi “Vagner” lakaplı Dmitri Utkin tarafından kurulan “Vagner” özel askerî şirketi, kendisine bağlı askerlerin eğitim ve tatbikatlarını GRU özel kuvvetlerinin karargâh ve üslerinde gerçekleştirmeye başlamıştır.
Ukrayna’da önemli rol üstlenen Vagner şirketi, 2015 yılından itibaren de Suriye sahasında görev yapmaya başlamıştır. 2015-2017 yılları arasında Suriye’de 4 bin düzenli ordu personeli bulunduran Rusya’nın paralı askerlerinin sayısı ise 3 bine yaklaşmıştır. Ukrayna kaynaklarına göre ise Rusya’nın Suriye’deki paralı asker sayısı 5 bine yakındır. Kremlin’le yakın ilişki içerisinde çalışan Vagner şirketinin Suriye’de iki amaca hizmet etmesi öngörülmüştür; Rus enerji şirketlerinin Suriye’deki çıkarlarını korumak ve devletin kârını maksimize etmesi için Kremlin’in gayriresmî olarak bu gölgelerde varlığının sağlanmak.
İşlevi petrol ve doğalgaz yataklarını korumakla sınırlı kalmayan Vagner şirketi aynı zamanda Suriye’deki iç savaş ortamında Şam rejiminin kontrolünde olmayan petrol ve doğalgaz yataklarını rejim adına ele geçirmekle görevlendirilmiş ve bunu başarması durumunda elde edilen kaynakların ¼’üne ortak olması öngörülmüştür. Dolayısıyla daha sonra istihbarı ve operasyonel amaçlarla kullanılmaya başlanan paralı askerler, Akerbat, Deyrizor ve Palmira kuşatmasında Şam Rejiminin destek gücü olarak yer almış ve bazı operasyonlarda Rus özel kuvvetleri ve Şam Rejimi birliklerinin önünde yer alarak büyük kayıplar vermiştir. Rus paralı askerlerinin katıldığı çatışmalarda %30 kayıp verdiği belirtilmektedir. Rusya Savunma Bakanlığı ve istihbarat birimlerine dayandırılan bazı haberlerde, bu kayıpların %50 civarında olduğu ve şirketin kurulduğunda 7 bin civarında olan paralı asker sayısının ayrılmalar ve can kayıpları nedeniyle günümüzde 3600’e kadar düştüğü savunulmaktadır.
Aralık 2017’ye gelindiğinde, Rusya’nın Suriye’deki düzenli ordu personelinin sayısı 2,5 bin civarındaydı. Rusya’nın Suriye’den çekilme kararıyla bu sayı daha da azalmıştır. Resmî askerî personel sayısını azaltma kararı alan Moskova’nın, Suriye iç savaşında elinin zayıflamaması için kara kuvvetleri görevini yürüten paralı asker sayısını artırabileceği öngörülmüştür.
Rusya’nın Suriye’deki paralı askerlerinin nerelerde konuşlandıkları veya nerelerde faaliyet gösterdikleriyle ilgili herhangi bir bilgi mevcut değildir. Ancak özel askerî şirketlerin Kremlin’le olan yakın ama özerk ilişkisi, Şam Rejimiyle irtibatı, kendi varlık sebepleri ve daha önceki faaliyetlerine bakılacak olursa bu unsurların ağırlıklı olarak Şam Rejiminin kontrol ettiği veya kontrol etmek istediği, özellikle de petrol ve doğalgaz yataklarının bulunduğu bölgelere yakın yerlere konuşlanarak çatışmalara girdiği ve Rusya-Şam-İran ittifakının ortak çatışmalarına dâhil olduğu söylenebilir. Dolayısıyla Rus paralı askerinin bulunduğu ve faaliyet gösterdiği yerler sabit değildir.
Varlığı gizli tutulan paralı askerler, Rusya’nın Suriye’deki etkisini sürdürmesi açısından önem arz etse de bir yandan da Kremlin açısından bir ikilem doğurmaktadır. Özel askerî şirketlerin yarı bağımsız ve özerk bir işleve sahip olmalarından dolayı Şam Rejimiyle yaptıkları iş birliği sayesinde Kremlin üzerindeki maddi yükü azaltmaktadır. İkincisi paralı askerlerin çatışmalarda vereceği kayıplar Rusya’nın resmî kayıpları sayılmayacağı için hem Rus kamuoyu önünde hem de uluslararası toplum nezdinde Rusya’nın saygınlığını olumsuz etkilenmeyecektir. Aynı zamanda Rus paralı askerlerinin çatışmaya girmesi ve kaybetmesi, Rusya’nın kaybı sayılmayacağı gibi Rusya tarafından savaş sebebi sayılmayacak ve üçüncü bir devletle doğrudan çatışma riskini ortadan kaldıracaktır. 7 Şubat 2018 olaylarında Deyrizor’da Amerikan Hava Kuvvetleri tarafından yapılan saldırı sonucunda paralı askerlerin 200-300 civarı kayıp vermesine karşın Moskova çatışmalarda herhangi bir Rus askerinin bulunmadığını açıklamıştır.
Diğer yandan yarı bağımsız statüdeki bu unsurların Suriye’deki faaliyetleriyle ilgili alacağı kararların Kremlin’in çıkarlarıyla ne derecede örtüşüp örtüşmediğine dair soru işaretleri gündeme gelmektedir. Rus silahlı kuvvetlerinden sayılmayan Rus paralı askerlerinin askerî güvenceden yoksun olması onları, çatıştıkları unsurların açık hedefi hâline getirmektedir. Bu da Rusya’nın sahadaki kayıplarının resmî olarak kabul edilmese de artması anlamına gelmektedir. Buna, devlet güvencesinden yoksun olmanın savaşma motivasyonunu düşürmesi de eklenmelidir.
Sonuç olarak Rusya, Ukrayna’da olduğu gibi Suriye’de de paralı askerleri dış politika aracı olarak kullanmaya devam edecektir. Hatta Suriye iç savaşının daha çok vekalet savaşına dönüşmesinden dolayı Rusya paralı askerlere daha çok ihtiyaç duyacaktır. Resmî olarak Suriye’de sadece hava kuvvetlerini bulunduran Rusya’nın, kara operasyonlarında etkin olabilmesi için Şam Rejimi ve İran milisleri dışında kendisine bağlı kara birliklerine ihtiyacı vardır ve Rusya bu ihtiyacı da büyük olasılıkla paralı askerler üzerinden karşılamaya çalışacaktır.