Şam'da dönen dolaplar: İran darbe yapmak istedi, Rusya önledi

23 Ocak ve 27 Ocak tarihleri arasında, Suriye rejimi lideri Beşar el Esed'in felç geçirdiği ve hastaneye kaldırıldığı haberleri ortalıkta dolaşıyordu. Genellikle Esed yanlısı yayın yapan İngiliz gazetesi Independent, rejim liderinin ciddi psikolojik problemler yaşadığını yazdı. 

Rusya'nın uydu devletinde devlet başkanının sağlık problemleri çektiği iddiaları ekstra önem taşıyor. Soğuk Savaş döneminde Sovyetler, ne zaman askeri bir işgal -esasen devralma- gerçekleştirecek olsa önce müttefik devlet başkanı liderin tıbbi ve psikolojik problemler yaşadığı iddiasını ileri sürerdi.

Suriye'de de aynı şey mi gerçekleşti?

"İran, Beşar'ın yerine Mahir'i getirmek istiyor"

28 Ocak'ta İran Devrim Muhafızları'na bağlı milislerin Beşar El Esed'i iktidardan devirerek yerine kardeşi Mahir'i getirmek istediği rapor edildi. Rus güçleri, İranlı temsilcileri Şam'a bağlı 11 ilçede ve stratejik El Meze hava üssünde engelleyerek bu darbe girişiminin önüne geçti.

Dönen dolaplar, Suriye yönetiminin içindeki Rus ve İran yanlısı unsurlar arasındaki ayrışmadan kaynaklanıyordu.

Geçen iki günün ardından krizin sona erdiği görüldü. Rejim, 30 Ocak'ta "Başkan Esed son derece sağlıklı" açıklaması yaptı.

Rusya ve İran: Çatışan menfaatler

2015 yılının Ağustos ve Eylül aylarında Suriye'ye gelen Rus yetkililer, tamamen dağınık ve kendi başına savaşı yürütemeyecek bir ordu ile karşılaştılar.

Esed rejimi çöküşten kurtulmaya çalışırken, Rus yetkililer devlet kurumlarıyla uğraşmayı tercih ettiler. Fakat rejim o kadar güçsüzdü ki Ruslar'ın Esed'in müttefiki olan Hizbullah ve Liva el Kuds gibi milis gruplarla yakın çalışmak dışında bir seçeneği yoktu. 

Rus danışmanlar Liva el Kuds üyeleri ile birlikte, Handerat, Kuzey Halep, Eylül 2016

Şaşırtıcı olmayan bir şekilde bazı üst düzey Rus komutanlar Esed'den hoşlanmadıklarını ve tahmini 70 bin kişilik rejim ordusunun yeniden yapılandırılması gerektiğini dillendirdiler.

2015 yılının güzünde Ruslar hayatta kalan bazı Suriyeli ordu güçlerini Lazkiye'de biraraya getirerek, Rus birlikleriyle birleşik bir 4. Hücum Müfreze'sini kurdular.

2016 yılında Halep'te de benzer bir birliğin kurulması ile reformlar devam etti.

Moskova'dan gelen danışmanlar, Suriyeli milis savaşçıları yeniden eğittiler ve onları Rus silahları ve ekipmanları ile donattılar.

Rusya'nın Suriye'deki gücünü sağlamlaştırması elbetteki İranlı temsilcileri şaşkınlığa uğrattı.

İran Devrim Muhafızları, Suriye'deki Rus müdahalesinin büyük ölçüde lehinde olmasına rağmen, tarafların metodları tamamen uyumlu değil. Rusya'nın ülkedeki başarısı İran'ın kaybı olabilir. 

Suriye'deki Ruslar ve İran Devrim Muhafızları, Rusların ülkedeki gücünün kabaca 10 bine ulaşmasının ardından anlaşmazlık yaşamaya başladılar.

İran Suriye'de Hizbullah benzeri bir yapı istiyor

Moskova'nın amacı, bu eski Suriye'nin bir parçasını teslim etmekle sonuçlansa dahi Esed hükümetinin bir şekilde devamını temin etmektir. Buna karşılık İran bütün Suriye'yi muhaliflerden ve cihat yanlısı güçlerden "özgürleştirmek" ve güçlü bir -İran yanlısı- rejimi yeniden tesis etmek istiyor.

Moskova rejimin konvensiyonel askeri gücünü mümkün olduğunca güçlendirmek isterken İran, Hizbullah örgütünün Suriye versiyonunu kurmak ve -kendisine minimum maliyet getiren- Iraklı Şii milisleri bölgeye yerleştirmek istiyor. İran, Suriye'de yaklaşık 40 bin savaşçıyı kontrol ediyor.

Finansal olarak çöken Esed rejimi nakit olarak Tahran'ın boşluğunu dolduracak durumda değil. Ayrıca Şam yönetimi, gayrimenkuller vererek İran'a ödemelerde bulunuyor. İranlılar ne kadar çok toprak sahibi olurlarsa, savaşa kendi yollarına göre nizam vermede o kadar kararlı olurlar.

Mahir el Esed İran'dan yana tavır koydu

Görünen o ki, Suriye rejim ordusu çinde Rusya-İran rekabeti karşılık bulmadı. (Rejimin) Cumhuriyet Muhafızları Birimi, Beşar el Esed'e bağlılığını sürdürürken, Rusya'nın yeniden yapılanma çabalarına katkıda bulunuyor. 

Fakat Şam'da Mahir el Esed kumandasındaki 4. Zırhlı Tugayı pek de öyle görünmüyor.  4. Zırhlı Tugayı, Ocak ayının sonlarındaki darbe girişimi sırasında yüksek alarm seviyesine geçti.

Daha önceden de her biri bir başka Esed'in (Beşar ve Mahir) emrinde olan iki tümenin birbirlerine ateş açtığı bildirilmişti.

Şimdilik Suriye'de statüko devam ediyor. Eğer gerçekten İran Ocak ayı sonlarında Beşar el Esed'i devirme girişiminde bulunduysa, bu açıkça başarısız oldu. Fakat bu rejimin güvende olduğu ve şu anki halinin güvencede olduğu manasına gelmiyor. 

Suriye rejimi iki müttefikine güveniyor. Fakat bu müttefikler hala birbiri ile geçinemiyor.

War is Boring'ten Tom Cooper'ın kaleme aldığı bu analiz Mepa News okurları için tercüme edildi.