Soğuk Savaş'ın başındaki Sovyet tehdidine karşı ortak bir savunma örgütü olarak kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), yakın siyasi tarihin en önemli uluslararası kuruluşlarının belki de başında geliyor. Peki NATO tam olarak neyi amaçlıyor ve nasıl çalışıyor?
Nasıl kuruldu?
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, 4 Nisan 1949'da 12 ülke tarafından imzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması'na dayanarak Washington’da kuruldu. Belçika, İngiltere, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg tarafından 17 Mart 1948'de imzalanan Brüksel Antlaşması, NATO'nun kuruluşunun temeli olarak biliniyor. 1950 yılında Kore Savaşı'na katılan Türkiye, 1952 yılında NATO'ya kabul edildi.
Neyi hedefliyor?
Örgütün kurulmasındaki temel hedef, "üye ülkelerin herhangi bir dış güçten gelebilecek saldırıya karşı ortak savunma yapmaları" olarak tanımlanıyor. Üye ülkeler, herhangi bir üyeye karşı yapılan bir silahlı saldırıyı tüm üyelere yapılmış kabul ediyor. Dolayısıyla bir silahlı saldırı olması durumunda her bir üye, bireysel veya kolektif savunma hakkının kullanılmasında saldırıya uğrayan üyeye yardım etme sorumluluğu taşıyor. Ayrıca üyelere, gerekli görüldüğünde Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğini sağlamak ve sürdürmek için silahlı güce başvurabilme seçeneği tanınıyor.
Soğuk savaş sonrası ne oldu?
Soğuk savaş döneminde Sovyetler Birliği, ittifakın en önemli varlık nedeni oldu. Sovyetler Birliği’nin yıkılması ve Varşova Paktı'nın 1991'de dağılmasını ardından ve NATO'nun amacında, doğasında, görevlerinde ve Avrupa kıtasına odaklanışında stratejik bir yeniden değerlendirme ihtiyacı doğdu. Bu değişim, 1990'da Paris'te NATO ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan, belirli askeri azaltmaları zorunlu kılan ve Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında da devam eden Avrupa'da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması ile hız kazandı.
NATO ayrıca yeni özerk olan Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayacak aşamalı bir büyümeyi başlattı ve etkinliklerini daha önce ilgilenmediği politik ve insancıl durumlara genişletti. NATO daha sonra, siber güvenlik, terör, göç konularına da üyelerinin güvenliğini tehdit ettiği gerekçesiyle el attı.
Operasyon yaptığı bölgeler neresi?
Soğuk Savaş sırasında NATO tarafından hiçbir askerî operasyon gerçekleştirilmedi. Soğuk Savaş sona erdikten sonra ilk operasyonlar 1990 ve 1991'de, Irak'ın Kuveyt'i işgali nedeniyle yapıldı. Havadan erken uyarı özellikli uçaklar Türkiye'nin güneydoğusuna gönderildi ve kısa süre sonra bölgeye birlikler sevk edildi. Daha sonra sırasıyla Bosna-Hersek ve Kosova’nın ardından, Libya ve Afganistan’da boy gösteren NATO, Aden Körfezi'nde korsanlıkla mücadelede rol oynadı.
Yeni üyeler kim? Karar mekanizması nasıl işliyor?
NATO'nun, topraklarının büyük bir kısmı Avrupa ve Kuzey Amerika'da bulunan yirmi dokuz üyesi bulunuyor. Varşova Paktı’ndan ayrılan doğu Avrupa ülkeleri, NATO’ya dahil olan yeni ülkelerin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Makedonya’nın da katılımıyla bu sayı yakın bir süre içinde 30’a çıkacak.
Merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’de olan ittifakta kararlar NATO Konseyi tarafından alınıyor ve üyelerin kararları veto etme hakkı bulunuyor. İttifakın danışma organı olarak görev yapan NATO Parlamenterler Asamblesi ise siyasi konularda da tavsiyelerde bulunabiliyor.
Şu andaki en büyük sorunlar?
Şu anda ABD Başkanı Donald Trump’ın başlattığı “savunma harcamalarının üye ülkeler arasında daha adil bir şekilde dağıtımı” konusunda başlatılan tartışma ittifak içindeki en önemli sorunlardan birisi.
Rusya’nın Ukrayna’ya olan müdahalesi ile birlikte önce ABD’nin ardından Rusya’nın Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması'ndan (INF) çekildiğini açıklaması, yine ittifakın en fazla başını ağrıtan konular arasında yer alıyor.
Türkiye'nin Rusya'dan S-400 savunma sistemlerini alması da NATO içerisindeki en büyük tartışmalardan birini oluşturuyor. NATO her ne kadar söz konusu alımların üye ülkeleri ilgilendirdiğini söylese de ABD Türkiye'nin Rus savunma sistemini almak istemesine soğuk bakıyor.