Kilit öneme sahip Afgan savaş ağaları, ABD Taliban ile Afganistan’dan çekilmek için bir anlaşmaya yakınlaştıkça, muhtemel bir iç savaşa hazırlanmaya başladı.
The Institute for the Study of War (ISW) Tacik, Özbek ve Hazara liderlerin; ABD ve NATO Afganistan’ı terk ettikten sonra ortaya çıkacak bir güç mücadelesi için hazırlık yapmak üzere, etnik topluluklarını seferber etme amacıyla adımlar attıklarını gözlemledi.
Afgan Peştunlar da muhtemelen yakında seferber olacak, şayet henüz başlamadılar ise. ISW'den Scott DesMarais'in analizi Mepa News tarafından Türkçeleştirildi.
*
ABD Taliban ile, ABD ve NATO güçlerini Afganistan’dan çekmek için iki taraflı anlaşmayı tamamlamak üzere1. Taliban’ın ise karşılık olarak uluslararası cihat yanlılarının (El Kaide ve IŞİD de dahil olmak üzere) Afganistan’dan küresel saldırılar düzenlemesini engellemeyi vadettiği iddia ediliyor. Taliban’ın aynı zamanda daha sonra diğer Afgan siyasi liderlerle Afganistan’ın geleceği üzerine müzakereler gerçekleştireceği görünüyor. Bu müzakerelerin kesin maddeleri halen belirsiz, fakat ABD’nin görüşmelerde mevcut Afgan hükümeti için bir liderlik rolünü açıkça desteklemesi istenmedi. Bu da görüşmelerin Afganistan’da yeni bir hükümet kurulmasına odaklanacağını gösteriyor2. Mevcut Afgan hükümetinin dışlanması kararı, ABD ve NATO için büyük bir taviz. ABD ve Taliban arasındaki iki taraflı anlaşmanın varlığı ve maddeleri, tamamlandığı zaman, Afgan hükümetini dışarıda bırakacak ve ciddi bir şekilde zayıflatacak. Bu, hükümetin Taliban’a baskısının ana kaynağını ortadan kaldıracak. Yeni Afganistan’a ABD ve NATO tarafından getirilen askeri güçleri ve insani yardım parasını.
Afgan kudret simsarları, Taliban ile yapılacak müstakbel görüşmelerin çökmesi yahut iptaline karşı önlemler alıyor. Kendi toplumlarını Taliban’a karşı korumaya ve oluşacak iktidar boşluğunda mevcut ve tarihi düşmanlarıyla mücadele etmeye hazırlanıyorlar. Birçok Afgan savaş ağası şu an bağımsız askeri güçlere sahip durumda ya da hükümet güçlerini kendi çıkarları için kullanmakta. Diğerleri de kaleleri niteliğindeki tarihi bölgelerinden yeni milisler devşirmeye başladılar. Bu hazırlıklar Afganistan hükümetinin dışında farklı güç merkezlerini kuvvetlendirerek yeni bir iç savaş ihtimalini yükseltiyor ve Afgan Ulusal Savunma ve Güvenlik Güçleri’nin (AUSGG) ani şekilde çözülmesi için koşulları hazırlıyor.
Tacikler
Afgan Tacik kudret simsarları bir güç mücadelesi için en iyi hazırlanmış durumdakiler. Kilit öneme sahip kudret simsarları Tacik Cemaat-i İslami Partisi ile bağlantılı milisleri ya kontrol ediyor yahut yeniden seferber ediyor. Cemaat-i İslami tarihi olarak, ABD’nin 2001 yılında Taliban’ı devirmesine ortaklık eden Kuzey İttifakı’nın özünü teşkil etti. 13 Ağustos 2019 itibariyle iki Tacik sacaş ağası aktif olarak güçlerini seferber ediyor. Atta Muhammed Nur ve Bismillah Han Muhammedi.
Atta Muhammed Nur
Atta Belh ilinin eski valisi ve Cemaat-i İslami’nin eski icra başkanı. Atta muhtemelen Cemaat-i İslami’nin en güçlü mensubu. Halihazırda Afgan Yerel Polisi ve Afgan Ulusal Polisi içerisinde özel milis ağını kontrol ediyor3. Bu ağ ondan yardım alıyor ve resmi olarak Afgan hükümeti emir komuta zinciri içerisinde hizmet etse de onun emirlerine itaat ediyor. Atta bu güçler üzerindeki kontrolünü, kendisine bağlı Afgan Ulusal Polis güçleri, 14 Mart 2019'da Belh iline yeni bir polis şefi yerleştirme girişiminde bulunan Afgan Özel Polis Kuvvetleri'ne ateş açtığında ortaya koymuştu4. Atta, yeni bir Afgan iç savaşı esnasında kritik bir askeri, siyasi ve iktisadi güç kaynağı olabilecek kârlı bir Özbekistan sınır geçişini de kontrol ediyor5. ISW Atta'nın seferber oluşu hususunda Mart 2019'dan bu yana yeni belirtiler gözlemlemedi, ancak muhtemelen o, Belh ilinde var olan kontrolü sebebiyle yeni bir seferberliğe ihtiyaç duymuyor6.
Bismillah Han
Bismillah Han Afgan Ulusal Ordusu'nun eski Genelkurmay Başkanı. Şu an Pençşir ilinde, Cemaat-i İslami'nin tarihi askeri kalesinde, bir milis ağını mobilize ediyor. 2 Ağustos'ta ortaya konan güvenilir raporlar, 2001'den bu yana görece olarak güvenli olan Pençşir ilinde eski Tacik Mücahitlerin yerel milislerinin yeniden seferber olduğunu ve Taliban'ın artan tehdidine karşı AUSGG ile birlikte operasyonlar düzenlediğini ortaya koyuyor7. Muhammedi 7 Ağustos'ta Pençşir'deki karakolları ziyaret etti8. O muhtemelen yeni seferberlik çabalarını yönetiyor, ancak sadece Cemaat-i İslami'nin yerel kanadını mı mobilize ettiği, yoksa Pençşir ilinde gücünü konsolide etmek için parti içi bir güç oyununa mı dahil olduğu halen belirsiz. Taliban'ın Pençşir iline ısrarlı tehdidi Cemaat-i İslami'nin seferberliğini daha da artıracak.
Taciklerin mobilize olması AUSGG'nin parçalanma riskini de kamçılıyor. Cemaat-i İslami bağlantılı Tacik komutanlar tarihi olarak AUSGG'yi domine etti ve saflarında mühim etkiye sahip oldu9. Cemaat-i İslami'nin kudret simsarları yüksek ihtimalle AUSGG çöktüğü takdirde buradan ayrılanları kendisine katacak ve hatta unsurlarını Cemaat-i İslami'ye katılmaya teşvik edecek.
Özbekler
Afgan Özbek Abdurreşid Dostum da güçlerini seferber ediyor. Dostum'un Özbekleri Kuzey İttifakı'nın ikinci ana ayağını teşkil etmişti ve Atta Muhammed Nur'un Taciklerine rakiptiler. Son zamanlardaki faaliyetleri, kendisi Mayıs 2017'den Temmuz 2018'e dek Türkiye'de sürgündeyken parçalanan, Afganistan'ın kuzeyindeki yerel güvenlik güçleri içerisinde bulunan milis kuvvetler ağı üzerindeki kontrolü yeniden ele aldığını gösteriyor10.
Dostum Temmuz 2019'da Cevzcan ve Saripul illerindeki karakollarda yerel komutanlarla buluşmak için birçok ziyaret gerçekleştirdi, her iki il de Afgan hükümeti ve Taliban arasında çekişmeye sahne oluyor 11. Dostum'un bu bölgelerde operasyonların komutasını doğrudan ele aldığı iddia edildi, bu da görünüşte yerel AUSGG birliklerinin komutasını aldığı anlamına geliyor12. Dostum aynı zamanda AUSGG'den yerel komutanlarla 21 Temmuz, 3 Ağustos ve 5 Ağustos'ta Cevzcan'da üç büyük toplantı gerçekleştirdi13. Yerel milisler üzerindeki kontrolü, Kuzey Afganistan'da Dostum ve Atta arasındaki tarihi çatışmanın fitilini yeniden ateşleyebilir.
Hazaralar
Çok sayıda Afgan Şii Hazara savaş ağası da aynı zamanda Hazaracat'ta -Orta Afganistan'da birçok ili kapsayan dağlık bölgede- bağımsız milislere sahip. Aynı zamanda Kabil'de de kentsel Hazara toplulukları bulunuyor. Taliban tarihi olarak Hazaraları hedef alıyor, en son olarak Kasım 2018'de Gazni ve Uruzgan'daki saldırıda hedef aldı14. IŞİD'e bağlı 'Horasan Vilayeti' de Kabil'de Hazaralara düzenli olarak saldırıyor15. Hazaralar bu yüzden topluluklarını savunmak için milislere sahip16. Hazara liderleri, nüfuslarına karşı devam eden şiddetin ve hükümetin sessiz kalmasının Hazaralar arasında seferberliği artıracağı uyarısında bulundu17. Bu seferberlik, ABD ve NATO ülkeden çekileceklerini açıkladığında muhtemelen hızlanacak.
Hazara savaş ağası Abdulgani Alipur Hazaracat'ta aktif durumdaki milisleri yönetiyor18. Afgan hükümeti Ekim-Kasım 2018'de iki kez onu tutuklama girişiminde bulundu fakat Kabil'deki Hazaraların kapsamlı protestolarını takiben serbest bırakıldı19. Üst düzey Hazara kudret simsarı ve eski Afgan İcra Heyeti Başkan Yardımcısı Muhammed Muhakkik de Ekim 2018'deki tutuklama girişimlerini eleştirdi. Alipur'un Hazaralar arasında daha fazla mobilizasyon gerçekleştirmesi muhtemel20.
İran da Afganistan'da Hazaraları seferber etme konusunda daha aktif olabilir. Nisan 2019 itibariyle İran, etnik Hazaralardan oluşan vekil güç Fatımiyyun Tugayı'ndaki binlerce savaşçıyı Suriye'den Afganistan'a geri çekti21. İran'ın bu savaşçılarla ilişkisi kamuya açık bilgilerden uzak. Alipur'un eski Fatımiyyun mensuplarını saflarına kattığı iddia ediliyor ve ismini vermek istemeyen bir güvenlik yetkilisi onu Nisan 2019'da İran'ın olası bir seferberlik için bölgede yapılanma çabalarına destek olmakla suçladı22. Birçok Hazara vaiz ve siyasetçi de 2019'un başlarında eğer Taliban ve IŞİD Hazaraları tehdit etmeye devam ederse Fatımiyyun mensupları içerisinde önemli ölçüde seferberlik riski olacağı uyarısında bulundu23.
Diğer Mobilizasyon ve Manevralar
Taliban tehdidi Tacik, Özbek ve Hazara liderleri 1990'larda milislerini birleştirmeye ve Kuzey İttifakı’nı oluşturmaya itti.
Benzer bir birleşme yeniden yaşanabilir. Birçok Tacik, Özbek ve Hazara lider –Dostum da dahil- halihazırda bir Cemaat-i İslami üyesi ve Afgan İcra Heyeti Başkanı Abdullah Abdullah’ı Eylül 2019 Afgan başkanlık seçimlerinde destekliyor24. Aynı zamanda Atta’yı ve Cemaat-i İslami’nin etkili mensuplarını Abdullah’ı desteklemeye ikna etme çabaları da devam ediyor25. Seçimlerin ABD ve NATO’nun çekilmesi sırasında gerçekleşmesi olası değil, ancak bu belirsiz siyasi ittifak tarihi olarak parçalı yapıdaki Tacik, Özbek ve Hazara kudret simsarları Taliban’a karşı siyasi ve askeri açıdan bir işbirliği pozisyonunda olabilir. Ancak bu kudret simsarları arasındaki tarihi ayrılıklar halen onları Kuzey İttifakı’nı yeniden oluşturmaktan alıkoyabilir26.
Afgan Peştunları da yakında seferber olabilir, daha olmadılarsa. Örneğin eski Peştun mücahitlerden Gulbeddin Hikmetyar Hizb-i İslami ile bağlantılı güçlerini mobilize edebilir. Hikmetyar 2016 yılında Afgan hükümetiyle yaptığı uzlaşı anlaşmasıyla güçlerini dağıtmayı kabul etmişti27. Fakat halen, anlaşmada belirtildiği şekilde AUSGG’ye hiçbir zaman entegre olmayan Hizb-i İslami bağlantılı milis ağı içerisindeki destekçilerine çağrıda bulunabilir28. Hizb-i İslami’den gelecek herhangi bir seferberlik Cemaat-i İslami ile olan tarihi rekabeti yeniden alevlendirebilir.
Bu esnada, Taliban’ın Ekim 2018’de Kandahar İl Polis Şefi General Abdurrezzak’ı öldürmesinin ardından şu an Durrani Peştunlarına kimin liderlik ettiği de belirsiz29. Eski Afgan Devlet Başkanı Hamid Karzai, eski Kandahar Valisi Gul Ağa Şirzay ve diğer etkili aşiret liderlerinin de, Taliban ile beklenilen güç mücadelesi öncesinde Durraniler içerisindeki kendi destek ağlarını faaliyete geçirmeye hazırlanıyor olması muhtemel.
Kandahar, Durraniler için de Taliban için de stratejik ve kültürel önemi sebebiyle keskin bir şekilde çekişmeli durumda. Bu mücadele ABD’nin Afganistan’dan çekilmesinin ardından yalnızca daha da artacak30.
Afganistan’ın mevcut siyasi ortamı, tarihi ayırlıklar arasında etnik milislerin yeniden mobilize olmasının da gösterdiği gibi yüksek derecede istikrarsız. Taliban ve Afgan siyasi eliti, topluluklarını ve güçlerini sağlamlaştırmak için şartları ayarlamak üzere müzakereden ziyade güce başvuruyor. ABD, Afganistan’da birbirini izleyen çekilmeler ve politika ayarlamaları nedeniyle bu sonucun, tüm tarafların silahlanıp Afgan hükümetinin çökmesi pahasına kendilerini savunmasının doğrudan sorumlusu. Afganistan tehlikeli bir biçimde yeni bir Afgan iç savaşına hazır olarak bekliyor. Bu iç savaş, Sovyetler Birliği’nin çekilmesini takiben 1990’larda ortaya çıkan istikrarsızlığı anımsatıyor.
Dipnotlar:
[1] Kimberly Dozier, “Yetkililere Göre ABD Taliban ile Bir Barış Anlaşmasına Yakın” Time, 8 Ağustos, 2019, https://time.com/5648002/us-taliban-peace-deal/.
[2] ABD Özel Temsilcisi Zalmay Halilzad, 27 Temmuz, 2019, https://twitter.com/US4AfghanPeace/status/1155217119233134593.
[3] “Afganistan'ın Kudretlileri ve Cezasızlık Mirası,” HRW, 3 Mart, 2015, https://www.hrw.org/report/2015/03/03/today-we-shall-all-die/afghanistans-strongmen-and-legacy-impunity.
[4] “Başkan ve Eski Vali Arasındaki Münakaşada Rakip Polisler Kuzey Afgan Şehrinde Çatıştı,” Gandhara, 14 Mart, 2019, https://gandhara.rferl.org/a/rival-police-clash-in-north-afghan-city-in-spat-between-president-ex-governor/29821301.html.
[5] “Afganistan'ın Kırılgan Hükümeti Tehlikeli Bir Kavgayı Seçti,” Economist, 1 Mart, 2018, https://www.economist.com/asia/2018/03/01/afghanistans-fragile-government-picks-a-dangerous-fight.
[6] Sharif Hassan, “Devrik Ancak Dışarıda Değil: Bölge Sakinlerine Göre Afgan Lider Halen Destek Çağrısında” Washington Post, 13 Mayıs, 2018, https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/ousted-but-not-out-afghan-strongman-still-calls-the-shots-residents-say/2018/05/11/e384e598-52f0-11e8-a6d4-ca1d035642ce_story.html.
[7] Massoud Ansar, “Yerel Güçler Pençşir'de Taliban Tehdidini Temizlemek İçin seferber Oldu",” Tolo News, 2 Ağustos, 2019, https://www.tolonews.com/afghanistan/local-forces-mobilize-purge-taliban-threats-panjshir.
[8] Bismillah Muhammedi, Facebook, 7 Ağustos, 2019, https://www.facebook.com/Mohammadi.Besmillah/posts/2430730260498084.
[9] Mara Tchalakov, “Afganistan Raporu 10: Kuzey İttifakı 2014 Afgan Seçimlerine Hazırlanıyor,” Institute for the Study of War, Ağustos 2013, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/NorthernAlliance-2014Elections_1AUG.pdf; Deedee Derksen, “Hizb-i İslami, Barış ve Afgan Güvenlik Güçleri'ne Entegrasyon,” U.S. Institute of Peace, Temmuz 2018, https://www.usip.org/sites/default/files/2018-07/pw138_hezb_e_islami_peace_and_integration_into_the_afghan_security_forces.pdf.
[10] Deedee Derksen, “Afganistan'da Bugünün Hükümet Yanlısı Milisleri Yarının İsyancıları Olabilir,” War on the Rocks, 11 Aralık, 2017, https://warontherocks.com/2017/12/afghanistan-todays-pro-government-militias-tomorrows-insurgents/; Rod Nordland, “Tecavüz ve İşkenceyle Suçlanıp Sürgüne Gönderilen Afganistan Devlet Başkanı Yardımcısı Dönüyor,” New York Times, 22 Temmuz, 2018, https://www.nytimes.com/2018/07/22/world/asia/afghanistan-general-abdul-rashid-dostum-rape.html.
[11] Gulabuddin Ghubar, “Dostum: Taliban Tüm Gücünü Kullanıyor Ancak Kazanamayacak,” Tolo News, 12 Temmuz, 2019, https://www.tolonews.com/afghanistan/taliban-uses-their-full-strength-will-not-win-dostum.
[12] Babur, Twitter, 11 Temmuz, 2019, https://twitter.com/Bagh_eBabur/status/1149311309130940416; Mujib Mashal, Twitter, 3 Ağustos, 2019, https://twitter.com/MujMash/status/1157548314369437696?s=20.
[13] FVP Afghanistan, Facebook, 21 Temmuz, 2019, https://www.facebook.com/FVPAfghanistan/posts/1082072918665396; FVP Afghanistan, Facebook, 3 Ağustos, 2019, https://www.facebook.com/FVPAfghanistan/posts/1090907301115291; FVP Afghanistan, Facebook, 5 Ağustos, 2019, https://www.facebook.com/FVPAfghanistan/posts/1092844884254866.
[14] Ali Yawar Adili ve Martine van Bijlert, “Has Uruzgan, Caguri ve Malistan'a Taliban Saldırıları (II): Hazara Bölgelerine Yeni ve Şiddetli Bir Saldırı,” Afghanistan Analysts Network, 29 Kasım, 2018, https://www.afghanistan-analysts.org/taleban-attacks-on-khas-uruzgan-jaghori-and-malestan-ii-a-new-and-violent-push-into-hazara-areas/.
[15] Abdul Qadir Sediqi, “Afgan Başkentinde Şii Müslüman Mitingine Saldırıda Üç Kişi Öldü,” Reuters, 7 Mart, 2019, https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-attacks/attack-on-shiite-muslim-gathering-in-afghan-capital-kills-three-idUSKCN1QO0S7.
[16] Martine van Bijlert, “Güvenlik Uç Sınırda: Has Uruzgan'da Şucay Konusu,” Afghan Analyst Network, 6 Nisan, 2013, http://www.afghanistan-analysts.org/security-at-the-fringes-the-case-of-shujai-in-khas-uruzgan/.
[17] Mustafa Sarwar, “IŞİD Saldırıları Arasında Hazaralar Afganistan'da Tehlikeli Bir Mezhepsel Bölünmeden Korkuyor",” Gandhara,13 Eylül, 2018, https://gandhara.rferl.org/a/Afghanistan-is-attacks-hazaras-sunni-shia-sectarian-divide/29487602.html.
[18] Hamid Shalizi, “Asi Afgan Milis Lideri Tutuklama Girişimi Başarısız Olurken Hükümeti Küçümsedi,” Reuters, 11 Ekim, 2018, https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-militia/rebel-afghan-militia-leader-defies-government-as-arrest-bid-fails-idUSKCN1ML20V
[19] Ibid.; Pamela Constable ve Sharif Hassan, “Afgan Yetkililer Tutuklanması Sokak Çatışmalarını Başlatan Hazara Savaşçıyı Serbest Bıraktı,” Washington Post, 26 Kasım, 2018, https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/in-afghanistan-an-anti-taliban-militia-hero-or-a-rogue-criminal/2018/11/26/ab34ba4c-f16f-11e8-aeea-b85fd44449f5_story.html.
[20] Hamid Shalizi, “Asi Afgan Milis Lideri Tutuklama Girişimi Başarısız Olurken Hükümeti Küçümsedi,” Reuters, 11 Ekim, 2018, https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-militia/rebel-afghan-militia-leader-defies-government-as-arrest-bid-fails-idUSKCN1ML20V.
[21] The U.S. Institute of Peace, Mart 2019'da "binlerce" Fatımiyyun mensuplarının Afganistan'a döndüğü uyarısında bulundu. İsmi verilmeyen bir Afgan güvenlik yetkilisi Nisan 2019 itibariyla 10 bin Fatımiyyun savaşçısının geri döndüğünü iddia etti, buna rağmen bu sayı abartılı bir sayı. Bakınız: Ahmad Shuja Jamal, “Fatımiyyun Ordusu: Afgan Toplumuna Yeniden Entegrasyon,” U.S. Institute of Peace, 19 Mart, 2019, https://www.usip.org/publications/2019/03/fatemiyoun-army-reintegration-afghan-society; Kathy Gannon, “Suriye Savaşında Savaşmak İçin Devşirilen Afganların Eve Dönüş Mücadelesi,” AP, 31 Mart, 2019, https://apnews.com/9dadee87709e4c60ba8f7afe1caec81b; Mohsen Hamidi, “Fatımiyyun'un İki Yüzü (I): Erkek Savaşçıları Yeniden Ziyaret,” Afghan Analysts Network, 8 Temmuz, 2019, https://www.afghanistan-analysts.org/the-two-faces-of-the-fatemiyun-i-revisiting-the-male-fighters/.
[22] Dr. Antonio Giustozzi ve Shoib Najafizada, “Esed'in Afgan Şii Gönüllüleri,” Center for Research and Policy Analysis, 13 Kasım, 2018, https://www.crpaweb.org/single-post/2018/11/13/Assad%E2%80%99s-Afghan-Shi%E2%80%99a-volunteers; Kathy Gannon, “Suriye Savaşında Savaşmak İçin Devşirilen Afganların Eve Dönüş Mücadelesi,” AP, 31 Mart, 2019, https://apnews.com/9dadee87709e4c60ba8f7afe1caec81b.
[23] Ahmad Shuja Jamal, “Fatımiyyun Ordusu: Afgan Toplumuna Yeniden Entegrasyon,” U.S. Institute of Peace, 19 Mart, 2019, https://www.usip.org/publications/2019/03/fatemiyoun-army-reintegration-afghan-society.
[24] Frud Bezhan, “Afgan Başkan Adayları Arasında Kim Kimdir?,” Gandhara, 10 Ağustos, 2019, https://gandhara.rferl.org/a/who-s-who-among-the-afghan-presidential-candidates/30102837.html.
[25] Massoud Ansar, “Atmar'ın Ekip Üyeleri Abdullah'ın Kampanyası İle Görüşmelere Başladı",” Tolo News, 10 Ağustos, 2019, https://www.tolonews.com/elections-2019/atmar%E2%80%99s-team-members-begin-talks-abdullah%E2%80%99s-campaign.
[26] Mara Tchalakov, “Afganistan Raporu 10: Kuzey İttifakı 2014 Afgan Seçimlerine Hazırlanıyor,” Institute for the Study of War, Ağustos 2013, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/NorthernAlliance-2014Elections_1AUG.pdf
[27] “Afganistan, Militan Hikmetyar ile Anlaşma Taslağının Sinaylini Veriyor,” BBC, 18 Mayıs, 2016, https://www.bbc.com/news/world-asia-36326691.
[28] Deedee Derksen, “Hizb-i İslami, Barış ve Afgan Güvenlik Güçleri'ne Entegrasyon,” U.S. Institute of Peace, Temmuz 2018, https://www.usip.org/sites/default/files/2018-07/pw138_hezb_e_islami_peace_and_integration_into_the_afghan_security_forces.pdf.
[29] Taimoor Shah ve Mujib Mashal, “Bir Afgan Polis Şefi Taliban İle Yarıştı Ve Kazandı. Daha Sonra İse Şansı Tükendi,” New York Times, 18 Ekim, 2018, https://www.nytimes.com/2018/10/18/world/asia/kandahar-afghanistan-attack.html.
[30] Carl Forsberg, “Afganistan Raporu 5: Kandahar'da Siyaset ve Güç,” Institute for the Study of War, Nisan 2010, http://www.understandingwar.org/sites/default/files/Politics_and_Power_in_Kandahar.pdf; Thomas Ruttig, “Razık'tan Tadin'e Kandahar (2): Yaşanmayacağı Belli Olan Çöküş,” Afghanistan Analysts Network, 14 Ağustos, 2019, https://www.afghanistan-analysts.org/kandahar-from-razeq-to-tadin-2-the-collapse-foretold-that-did-not-happen/.