Ekonomik kriz içerisindeki Pakistan son dönemde IMF'den kredi alma konusunda ısrarlı görüşmeler gerçekleştiriyordu.
Bu kapsamda ABD'nin de araya girdiği ve Pakistan'ın istediği kredinin sağlandığı belirtildi.
Ancak ortaya çıkan son belgelere göre ABD, Pakistan'a söz konusu krediyi İmran Han'ın devrilmesi ve Ukrayna'ya destek olunması karşılığında verdi.
Ryan Grim ve Murtaza Hussain, The Intercept'te yayınlanan analizlerinde söz konusu süreci değerlendirdi. Değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirildi.
Konuyla ilgili bilgi sahibi iki kaynağa göre, Pakistan'ın ABD'ye yaptığı gizli silah satışları, bu yılın başlarında IMF'den tartışmalı bir kurtarma paketinin alınmasına yardımcı oldu. Silah satışları Ukrayna ordusuna tedarik amacıyla yapıldı ve bu da Pakistan'ın taraf tutması için ABD'nin baskısına maruz kaldığı bir çatışmaya dahil olduğunu gösteriyor.
Bu ifşaat, finansal ve siyasi elitler arasındaki perde arkası manevralara bir pencere açıyor. Ki bu gibi şeyler genellikle bedelini halk ödese bile nadiren kamuoyuna açıklanırlar. IMF'nin son kurtarma paketinin şartları olarak talep ettiği sert yapısal politika reformları ülkede devam eden protestolara yol açtı. Önlemlere tepki olarak son haftalarda Pakistan genelinde büyük grevler gerçekleşti.
Protestolar, ülkeyi sarsan bir buçuk yıllık siyasi krizin son bölümünü oluşturuyor. Nisan 2022'de Pakistan ordusu, ABD'nin de teşvikiyle, Başbakan İmran Han'ın görevden alınması için bir güven oylaması düzenlenmesine yardımcı oldu. Devrilme öncesinde ABD diplomatları Pakistanlı mevkidaşlarına, İmran Han yönetimindeki Pakistan'ın Ukrayna savaşında "agresif bir şekilde tarafsız" bir tutum sergilemesinden duydukları öfkeyi özel olarak dile getirdiler. Diplomatlar, Han'ın iktidarda kalmasının vahim sonuçlar doğuracağı uyarısında bulunurken, görevden alınması halinde "her şeyin affedileceği" sözünü verdiler.
Han'ın devrilmesinden bu yana Pakistan, ABD ve müttefiklerinin savaştaki yararlı bir destekçisi olarak ortaya çıktı ve bu yardım şimdi bir IMF kredisiyle geri ödendi. Acil durum kredisi, yeni Pakistan hükümetinin yaklaşan ekonomik felaketi ertelemesine ve seçimleri süresiz olarak ertelemesine olanak sağladı. Yeni yönetim bu süreci sivil topluma karşı ülke çapında bir baskı kampanyası başlatmak ve Han'ı hapse atmak için kullandı.
Middle East Institute'te bir akademisyen olan Pakistan uzmanı Arif Rafiq, The Intercept'e verdiği demeçte "Pakistan demokrasisi en nihayetinde Ukrayna'nın karşı saldırısının bir zayiatı haline gelmiş olabilir" dedi.
Pakistan, yıpratma savaşı için gerekli olan temel mühimmat türlerinin üretim merkezi olarak biliniyor. Ukrayna kronik mühimmat ve donanım sıkıntısıyla boğuşurken, Pakistan'da üretilen mermilerin ve diğer mühimmatın Ukrayna ordusu tarafından kullanıldığı çatışmayla ilgili açık kaynaklı haberlerde ortaya çıktı, ancak ne ABD ne de Pakistanlılar bunu kabul etti.
Silah satışlarını detaylandıran kayıtlar bu yılın başlarında Pakistan ordusundan bir kaynak tarafından The Intercept'e sızdırıldı. Belgelerde ABD ve Pakistan arasında 2022 yazından 2023 baharına kadar yapılması kararlaştırılan mühimmat satışları anlatılıyor. Belgelerden bazıları, Amerikalı bir tuğgeneralin imzasının ABD'de kamuya açık ipotek kayıtlarındaki imzasıyla eşleştirilmesiyle; Pakistan belgelerinin ilgili Amerikan belgeleriyle eşleştirilmesiyle ve Pakistan Devlet Bankası tarafından yayınlanan ABD'ye silah satışlarına ilişkin kamuya açık ancak daha önce bildirilmemiş Pakistan açıklamalarının gözden geçirilmesiyle doğrulandı.
Belgelere göre silah anlaşmaları Global Ordnance'ın bir yan kuruluşu olan Global Military Products tarafından yapıldı. Bu şirket, Ukrayna'da pek de itibarlı olmayan kişilerle olan ilişkileri New York Times'ın yakın tarihli bir makalesine konu olan tartışmalı bir silah taciri.
Para trafiğinin ve ABD'li yetkililerle yapılan görüşmelerin ana hatlarını ortaya koyan belgeler arasında, ABD'nin Ukrayna için Pakistan'dan silah satın almak üzere yaptığı anlaşmalarla ilgili Amerikan ve Pakistan sözleşmeleri, lisans ve talep belgeleri de yer alıyor.
Silah satışlarından elde edilen sermaye ve siyasi iyi niyet, IMF'den kurtarma paketi alınmasında kilit bir rol oynadı ve Dışişleri Bakanlığı, anlaşma hakkında bilgi sahibi kaynaklara göre, açıklanmayan silah anlaşması konusunda IMF'nin güvenini kazanmayı kabul etti. Bu durum ilgili bir belge ile de doğrulandı.
Krediyi alabilmek için Pakistan'a IMF tarafından borç ve yabancı yatırımlarla ilgili belirli finansman hedeflerini tutturması gerektiği söylenmişti ki Pakistan bu hedefleri tutturmakta zorlanıyordu. Silah satışları imdada yetişti ve Ukrayna için yapılan mühimmat satışından elde edilen fonlar açığı kapatmak için kullanıldı.
Kredinin alınması ekonomik baskıyı hafifletti ve askeri hükümetin Han'ın görevden alınmasından uzun bir süre sonra potansiyel bir hesaplaşma olan seçimleri ertelemesine ve Han'ın destekçileri ile diğer muhaliflere yönelik baskıları derinleştirmesine olanak sağladı. ABD, Pakistan'ın zor durumdaki demokrasisinin geleceğini şüpheye düşüren olağanüstü boyutlardaki insan hakları ihlalleri konusunda büyük ölçüde sessiz kaldı.
Rafiq konuya dair şunları söyledi:
"Varsayım şu: Avrupa'nın doğusundaki demokrasi hududu olan Ukrayna'yı kurtarmalıyız. Bu kahverengi Asya ülkesi ise bunun bedelini ödemek zorunda. Böylece bir diktatörlük olabilirler, bu ülkenin halkı, tüm ünlülerin uğruna Ukrayna'yı desteklememiz gerektiğini söylediği tüm özgürlüklerden mahrum bırakılabilir. Yani liderleri seçme özgürlüğü, sivil özgürlüklere sahip olma, hukukun üstünlüğü gibi."
Kurtarma için bomba
The Intercept'in araştırmasına göre 23 Mayıs 2023'te Pakistan'ın ABD Büyükelçisi Mesud Han, Dışişleri Bakan Yardımcısı Donald Lu ile Washington'da Dışişleri Bakanlığı'nda Pakistan'ın Ukrayna'ya silah satışının IMF nezdindeki mali durumunu nasıl destekleyebileceğine dair bir toplantı için bir araya geldi. Salı günü yapılan görüşmenin amacı, ABD'nin Pakistan Büyükelçisi Donald Blome ile dönemin Maliye Bakanı İshak Dar arasında ertesi Cuma günü İslamabad'da yapılacak toplantı öncesinde anlaşmanın ayrıntılarını ortaya koymaktı.
Lu 23 Mayıs'taki toplantıda Han'a ABD'nin Pakistan'ın mühimmat üretimi için ödemeyi onayladığını ve IMF'ye program hakkında gizlilik içinde bilgi vereceğini söyledi. Lu, Pakistanlıların silah katkılarının 900 milyon dolar değerinde olduğuna inandıklarını ve bunun IMF'nin ihtiyaç duyduğu finansmanda kalan yaklaşık 2 milyar dolarlık açığı kapatmaya yardımcı olacağını kabul etti. Han, ABD'nin IMF'ye ileteceği kesin rakamın müzakere edilmeyi beklediğini söyledi.
Pakistan Today'de yer alan bir habere göre Dar, Cuma günü yapılan toplantıda Blome ile IMF konusunu gündeme getirdi ve "toplantıda tıkanan IMF anlaşmasının ele alınmasının ve Pakistan'ın ekonomik sorunlarına etkili çözümler bulunmasının önemi vurgulandı" dedi.
Washington'daki Pakistan Büyükelçiliği'nden bir sözcü yorum yapmayı reddederek soruları Dışişleri Bakanlığı'na yönlendirdi. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü ise ABD'nin kredinin temin edilmesinde herhangi bir rol oynadığını reddetti. Sözcü, "IMF gözden geçirmesine ilişkin müzakereler Pakistan ve IMF yetkilileri arasındaki bir tartışma konusuydu" dedi ve ekledi: "Amerika Birleşik Devletleri bu tartışmalarda taraf değildi, ancak Pakistan'ı reform programı konusunda IMF ile yapıcı bir şekilde ilişki kurmaya teşvik etmeye devam ediyoruz."
IMF sözcüsü kuruma baskı yapıldığını reddetti ancak silah programı konusunda güvence alınıp alınmadığı konusunda yorum yapmadı. IMF sözcüsü Randa Elnagar, "Pakistan'a destek konusunu görüşürken IMF üzerinde şu ya da bu şekilde herhangi bir dış baskı olduğu iddiasını kategorik olarak reddediyoruz" dedi. Silah anlaşmasında yer alan Global Ordnance firması yorum talebine yanıt vermedi.
Dışişleri Bakanlığı'nın yalanlaması Washington'da dış ilişkiler konusunda önde gelen isimlerden biri olan Maryland Demokrat Senatörü Chris Van Hollen tarafından yalanlandı. Van Hollen bu ayın başlarında bir grup Pakistanlı gazeteciye verdiği demeçte "ABD, IMF'nin acil ekonomik yardım konusunda öne çıkmasını sağlamada çok etkili oldu" dedi. Anne ve babası Pakistan'da Dışişleri Bakanlığı görevlisi olarak çalışan Van Hollen, Karaçi doğumlu ve Kongre'de Pakistan'a en yakın gözlemci olarak biliniyor.
Salı günü Kongre binasında The Intercept'e verdiği mülakatta Van Hollen, ABD'nin IMF kredisini kolaylaştırmadaki rolüne ilişkin bilgisinin doğrudan Biden yönetiminden geldiğini söyledi. "Yönetimdeki kişilerle yaptığım konuşmalardan anladığım kadarıyla, Pakistan'daki umutsuz ekonomik durum göz önüne alındığında IMF kredi paketini destekledik" dedi.
On birinci saatte IMF anlaşması
Krediyle ilgili diplomatik tartışma, 2019'da yapılan 6 milyar dolarlık anlaşmanın bir parçası olarak planlanan bir milyar dolarlık ödemenin IMF tarafından gözden geçirilmesi için 30 Haziran'a kadar verilen sürenin bir ay öncesine denk geldi. Gözden geçirmenin başarısızlıkla sonuçlanması nakit akışının olmayacağı anlamına geliyordu ancak son tarihten önceki aylar ve haftalarda Pakistanlı yetkililer yeni kredinin finansmanında ciddi zorluklarla karşılaştıklarını açıkça yalanladılar.
2023 yılının başlarında Maliye Bakanı Dar, dış finansman güvencesinin -başka bir deyişle Çin, Körfez ülkeleri veya ABD gibi yerlerden gelen mali taahhütlerin- IMF'nin Pakistan'ın yerine getirmesinde ısrar ettiği bir koşul olmadığını söyledi. Ancak Mart 2023'te Pakistan'la ilişkilerden sorumlu IMF temsilcisi, Dar'ın iyimser değerlendirmesiyle açıkça çelişti. IMF'den Esther Perez Ruiz Reuters'e gönderdiği bir e-postada tüm borçluların geri ödemeleri finanse edebileceklerini göstermeleri gerektiğini söyledi. Perez, "Pakistan bir istisna değil" dedi.
IMF'nin açıklaması Pakistanlı yetkilileri bir çözüm bulma telaşına düşürdü. Kamuya açık raporlara göre ve düzenleme hakkında bilgi sahibi kaynaklar tarafından teyit edilen gerekli finansman 6 milyar dolar olarak belirlendi. Pakistan hükümeti bu hedefe ulaşmak için Körfez ülkelerinden yaklaşık 4 milyar dolar taahhüt aldığını iddia etti. Ukrayna için yapılan gizli silah anlaşması Pakistan'ın bilançosuna yaklaşık bir milyar dolar daha eklemesini sağlayacaktı - eğer ABD IMF'nin bu sırrı öğrenmesine izin verirse.
Orta Doğu Enstitüsü uzmanı Rafiq, "Kalan 2 milyar dolar yüzünden süreç çıkmaza girmişti," dedi. "Eğer bu rakam doğruysa, 900 milyon dolar bunun neredeyse yarısı demek. Bu, kapatılması gereken boşluk açısından oldukça önemli."
29 Haziran'da, orijinal programın sona ermesinden bir gün önce, IMF sürpriz bir açıklama yaparak önceki kredi serisini uzatmak ve bir sonraki 1.1 milyar dolarlık taksiti serbest bırakmak yerine, bankanın bunun yerine "Stand-By Düzenlemesi olarak adlandırılan" daha az koşullu, daha uygun şartlarda ve 3 milyar dolar değerinde bir anlaşma yapacağını duyurdu.
Anlaşma, para biriminin serbestçe dalgalanmasına izin verilmesi ve enerji sübvansiyonlarının geri çekilmesi koşullarını içeriyordu. Anlaşma, Parlamento'nun enerji maliyetinde yaklaşık yüzde 50'lik bir artışı da içeren koşulları onaylamasının ardından Temmuz ayında tamamlandı.
Atlantik Konseyi Güney Asya Merkezi Pakistan Girişimi Direktörü Uzair Younus, IMF anlaşmasının Pakistan'ın kısa vadede ekonomik olarak ayakta kalması için kritik önemde olduğunu söyledi. Younus, "Eğer bu gerçekleşmeseydi, ülkede tam anlamıyla bir ekonomik çöküş yaşanacaktı," dedi. "Yani bu bir ölüm kalım anıydı."
Pakistan'ın finansman engellerini nasıl aştığı sorusu, durumu profesyonel olarak takip edenler için bile bir gizem olarak kaldı. Rafiq'in belirttiğine göre IMF yaptığı incelemeleri kamuoyuna açıklıyor, ancak finansman gizli askeri projelerle ilgiliyse bunu yapmak alışılmadık bir zorluk teşkil ediyor. "Pakistan pek çok açıdan çok garip bir ülke" diyen Rafiq, "ancak gizli, örtülü, gizli bir askeri programın hesaplamalarına nasıl dahil olacağını bilmiyorum, çünkü her şeyin açık ve kayıtlara uygun olması gerekiyor" dedi.
İmran Han, Ukrayna ve Pakistan'ın geleceği
Ukrayna savaşı başladığında Pakistan jeopolitik ve ekonomik açıdan oldukça farklı bir konumdaydı. Çatışma başladığında, o sırada başbakan olan Han, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile uzun zamandır planlanan ikili bir görüşme için Moskova'ya gitmek üzere havadaydı. Bu ziyaret Amerikalı yetkilileri öfkelendirdi.
The Intercept'in daha önce bildirdiği üzere, Dışişleri Bakanlığı'nın üst düzey yetkilisi Lu, işgalden iki hafta sonra dönemin Pakistan Büyükelçisi Asad Majeed Han ile yaptığı görüşmede, ABD'nin Pakistan'ın sadece Han'ın yönlendirmesiyle tarafsız bir pozisyon aldığına inandığını söyledi ve Han'ın güvensizlik oylamasında görevden alınması halinde "her şeyin affedileceğini" sözlerine ekledi. Han'ın devrilmesinden bu yana Pakistan savaşta kesin bir şekilde ABD ve Ukrayna'nın yanında yer aldı.
Bu arada ABD, Ukrayna ya da başka bir nedenle Pakistan demokrasisinin terazisine ağırlığını koyduğunu inkar etmeye devam ediyor. Lu'nun yardımcısı Elizabeth Horst, Ağustos sonunda Pakistan diasporası üyeleriyle kayıt dışı olarak düzenlenen çevrimiçi bir görüşmede, The Intercept'in Lu'nun Pakistan büyükelçisiyle yaptığı görüşmeye ilişkin haberiyle ilgili soruları yanıtladı.
Bir katılımcı tarafından The Intercept'e ses kaydı iletilen görüşmenin başında Horst, "ABD'nin Pakistan siyasetindeki rolüne ilişkin dezenformasyona değinmek istiyorum" dedi ve ekledi: "Propaganda, yanlış bilgilendirme ve dezenformasyonun Pakistan'la olan değerli ilişkimiz de dâhil olmak üzere hiçbir ikili ilişkinin önüne geçmesine izin vermeyiz. Amerika Birleşik Devletleri'nin bir siyasi aday ya da bir parti karşısında diğerine karşı bir pozisyonu yoktur. Şifre iddiaları da dâhil olmak üzere aksi yöndeki tüm iddialar yanlıştır ve üst düzey Pakistanlı yetkililer de bunun doğru olmadığını kabul etmişlerdir."
Aralarında eski Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif'in de bulunduğu üst düzey Pakistanlı yetkililer ise The Intercept tarafından yayınlanan ve kendi aralarında cypher olarak bilinen telgrafın gerçekliğini teyit ettiler.
Van Hollen, Pakistanlı gazetecilerle yaptığı basın brifinginde Dışişleri Bakanlığı ile aynı çizgide hareket ederek, ABD'nin Pakistan siyasetine müdahale etmediği konusunda yönetim tarafından kendisine güvence verildiğini söyledi. The Intercept'e verdiği mülakatta ise Han'ın devrilmesini ABD'nin planlamadığını kast ettiğini açıkladı. Van Hollen, "Telgrafın doğruluğuna itiraz etmiyorum," dedi. "Bakın, yönetimin nihai sonuçla ilgili görüşünün ne olduğu konusunda hiçbir fikrim yok, ancak bunu [telgrafı] ABD'nin onun görevden alınmasını tasarladığı anlamına gelecek şekilde okumuyorum."
Han'ın görevden alınmasını organize ettikten sonra ordu, bir dizi cinayet ve toplu gözaltı dalgasıyla siyasi partisini ortadan kaldırmaya yönelik bir kampanya başlattı. Han'ın kendisi şu anda gizli bir belgeyi yanlış kullanma suçlamasıyla hapiste ve 150 kadar ek suçlamayla karşı karşıya. İddialar yaygın olarak gelecekteki seçimlere katılmasını engellemek için bir bahane olarak görülüyor.
Görüşmede Horst'a ABD'nin baskılara karşı neden bu kadar sessiz kaldığı da soruldu. Horst, ABD'nin aslında demokrasi adına konuştuğunu savundu. "Bakın, birçoğunuzun Pakistan'daki durum hakkında güçlü hisler beslediğini ve çok endişeli olduğunu biliyorum. Sizleri dinledim. Sizi gördüğümü, sizi duyduğumu söylediğimde bana güvenin. Ben de duyarlı olmak istiyorum. Pakistan'ın demokrasisi için kamuoyu önünde ve özel olarak konuşmaya devam ediyoruz."
Pakistan, IMF tarafından talimatı verilen kemer sıkma politikalarının ve Han'ın görevden alınmasını takip eden siyasi işlevsizliğin etkisiyle sarsılırken, yeni askeri liderleri dış ekonomik desteğin ülkeyi kurtaracağına dair büyük vaatlerde bulundu. Pakistan'da yayınlanan Dawn gazetesinin haberine göre, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Asım Munir geçtiğimiz günlerde Pakistanlı iş adamlarının katıldığı bir toplantıda, ülkenin Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkelerinden 100 milyar dolar kadar yeni yatırım bekleyebileceğini söyledi ve IMF'ye daha fazla başvurulmayacağını ima etti.
Ancak Körfez ülkelerinin Pakistan'ı kurtarmaya istekli olduğuna dair çok az kanıt var. Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ya da kısa adıyla MBS, kısa süre önce G20 zirvesi için Hindistan'a yaptığı ziyaret sırasında bu ülkeyle büyük yatırımlar ve ekonomik ortaklıklar yapılacağını açıkladı. Pakistan basınında MBS'nin Pakistan'ı ziyaret edeceği umudunu dile getiren haberler çıksa da, bırakın yeni büyük yatırım duyurularını, ziyaret dahi gerçekleşmedi.
Başka dış desteklerin yokluğu, Pakistan'ın zor durumdaki askeri rejimini IMF'ye, ABD'ye ve Ukrayna'daki savaş için mühimmat üretimine daha da bağımlı hale getirerek, hiçbir çözüm belirtisi göstermeyen bir krizde ayakta kalmasını sağladı.
Kaynak: Mepa News