Çin, yaptırımlara rağmen Rusya ile ticaretini sürdürüyor.
Çin'in ticarete devam etmesinin Rusya'nın Ukrayna'daki savaşına katkıda bulunduğu ifade ediliyor.
Karen Gilchrist, CNBC'de yayınlanan analizinde, Çin ile Rusya arasındaki ticaretin etkilerini ele aldı. Analiz Mepa News okurları için Türkçeleştirildi. Analizde yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.
CNBC tarafından yapılan yeni bir analize göre Çinli firmalar, Rusya'nın Ukrayna'daki askeri kabiliyetlerini desteklemede giderek daha kritik bir rol oynuyor ve buna savaş alanına giden malların ihracatı da dahil.
Ağustos ayı gibi yakın bir tarihte dosyalanan Rus gümrük verileri, Devlet Başkanı Vladimir Putin'in 18 ayı aşkın süredir devam eden yıpratma savaşına can simidi sağlayan ve Çinli şirketler için kazançlı bir yol sunan insansız hava araçları, kasklar, yelekler ve telsizlerin Çin'den ithal edilmeye devam ettiğine işaret ediyor.
Analistlere göre aynı zamanda, daha az belgelenen ve görünüşte sivil kullanıma yönelik olan araçlar, inşaat ekipmanları ve sentetik malzemeler gibi Çin malları da Rusya'nın savaş çabalarına doğrudan ve dolaylı destek sağlıyor.
Washington merkezli bir düşünce kuruluşu olan Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin kıdemli danışmanı Mark Cancian, "Çinli yetkililerin ticaret akışından haberdar olduklarına şüphe yok." dedi ve ekledi: "Akış, Çin hükümetinin rızası olmadan devam edemeyecek kadar büyük."
Çin ve Rusya savunma bakanlıkları CNBC'nin ticaret akışına ilişkin yorum talebine yanıt vermedi.
Bu ticaret, Pekin'in Moskova ile ticaretinin "normal ekonomik iş birliği" teşkil ettiği ve hiçbir "üçüncü tarafı" hedeflemediği yönündeki ısrarına rağmen gerçekleşiyor. Geçtiğimiz Çarşamba günü Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Putin ile Çin Devlet Başkanı Xi Jinping arasında Ekim ayında yapılması planlanan görüşme öncesinde Çin'in Rusya ile ticari iş birliğini sürdürdüğünü teyit etti.
Bu yorumlar, Temmuz ayında yayınlanan ve Çin'in "Rusya için savaş çabalarında giderek daha önemli bir destek haline geldiğini, muhtemelen Moskova'ya Ukrayna'da kullanılan kilit teknoloji ve çift kullanımlı ekipman sağladığını" belirten bir ABD istihbarat raporunun ardından geldi.
Raporda tedarik edilen mallara örnek olarak navigasyon ekipmanı, sinyal bozma teknolojisi ve savaş uçağı parçaları gösterildi.
Nitekim Kiev, Putin ve dönemin Çin Savunma Bakanı Li Shangfu'nun ülkelerinin "sınır tanımayan" ortaklığını yineledikleri Nisan ayından bu yana güçlerinin Rus ordusu tarafından kullanılan silahlarda giderek daha fazla Çin bileşenleri bulduğunu bildirdi.
Ukrayna Savunma Bakanlığı ve Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı savaş alanındaki bulgularla ilgili yorum taleplerine hemen yanıt vermedi.
Artan iş bağlantıları
Küresel ticaret istatistiklerini bir araya getiren Birleşmiş Milletler Comtrade veri tabanına göre, 2022 yılında Rusya ve Çin arasındaki toplam ticaret bir önceki yıla göre %30 artarak 190 milyar dolar ile rekor seviyeye ulaştı. Bu yıl, 2023'ün ilk yedi ayında 134 milyar dolara ulaşan toplam ticaret ile bu rakamın gölgede kalması bekleniyor.
Bank of Finland'ın Gelişmekte Olan Ekonomiler Enstitüsü'nün tahminlerine göre Rusya'nın ithalatının yaklaşık yarısı (%45 ila %50) Çin'den yapılıyor. Bu miktar savaştan önce dörtte bir seviyesindeydi. İthalat, çift kullanımlı ürünler ve teknolojilerin ticaretini de içeriyor. Dronlar ve mikroçipler gibi hem sivil hem de askeri uygulamaları olan ürünler gibi.
Çin, 2021'de 200 milyon dolar olan Rusya'ya yarı iletken satışını 2022'de 500 milyon doların üzerine çıkardı. Bu arada Çin, bu Mart ayına kadar olan dönemde Rusya'ya 12 milyon dolardan fazla değerde insansız hava aracı sattı.
Rusya'nın Federal Akreditasyon Servisi'ne sunduğu beyanname ve uygunluk sertifikalarının analizi - ülkede mal ithalatı ve satışı için bir ön koşul - Moskova'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı tam ölçekli işgalinin başlangıcından günümüze kadar Rus ve Çinli şirketler arasında bu tür malların ticaretini gösteriyor. Bu tür beyanlar malların üreticisi tarafından değil alıcı tarafından yapılıyor.
Çevrilen dosyalara göre, Çinli çok uluslu SZ DJI Technology şirketi tarafından üretilen dronların, Eylül 2022'den Ocak ayına kadar çeşitli vasıtalarla Rusya'da belirtilmemiş miktarlarda kaydı yapıldı. İthalat hem doğrudan şirketten hem de dolaylı olarak Shenzhen merkezli Autel Robotics ve Iflight Technology dahil olmak üzere Çinli ihracatçılardan kaynaklandı.
Bu, DJI'ın Nisan ayında web sitesinde "26 Nisan 2022 itibariyle hem Rusya hem de Ukrayna'daki tüm satışları ve işleri gönüllü olarak askıya aldığını ve bayiler tarafından her iki ülkeye ve savaşta kullanım için herhangi bir satışı sözleşmeyle yasakladığını" belirten bir açıklama yayınlamasına rağmen gerçekleşti.
Kendisiyle temasa geçildiğinde bir DJI sözcüsü şunları söyledi: "Mevzuata uyumu çok ciddiye alıyoruz ve ürünlerimizin savaşta zarar vermek için kullanılmaması veya silaha dönüştürülmek üzere değiştirilmemesi gerektiğini vurgulamak için kontrolümüz altındaki tüm adımları attık."
Belgeler, dronların ithalatçılarından biri olan, kabaca "Heavenly Mechanics" olarak tercüme edilen ve savaştan önce DJI'ın Rusya'daki resmi distribütörü olan Moskova merkezli Nebesnaya Mekhanika'nın sevkiyatını Eylül 2022'de bildirdiğini gösteriyor.
Kayıtlara göre bir başka ithalatçı olan Moskova merkezli Vodukh da Kasım 2022'de ve bu Temmuz ayında doğrudan DJI'dan belirsiz sayıda lityum iyon ve lityum polimer pil ve bilinmeyen sayıda pil istasyonunun kaydını yaptı. Bu tür ürünler küçük elektronik cihazlardan elektrikli araçlara kadar çeşitli ürünlere güç sağlamak için kullanılabiliyor.
Üçüncü bir şirket olan Rostov-on-Don'a kayıtlı Pozitron ise 2022'nin sonlarında Çinli tedarikçiler Liaoning B&R Technology ve Beijing KRnatural International Trade Co. şirketlerinden -dosyalamadaki muğlak ifadelere göre inşaat ya da askeri amaçlı- 54 binden fazla kask ithal etti.
Savunma analisti Cancian, bu tür malların Rusya'nın askeri cephaneliğinin kritik bir parçası olduğunun açık olduğunu söyledi:
"Örneğin (Rusya) günde 10 bin ila 20 bin mermi düzeyinde topçu atışı yapıyor. Bu düzeyde bir harcamayı sürdürmek için dışarıdan yardım almaları gerekiyor. Ayrıca seyir füzeleri de tükenmeye başladı. Stokları ilk altı ay içinde hemen hemen tükendi, bu nedenle Çin tarafından sağlanan bileşenlerle ek seyir füzeleri üretebildiler."
Belgeler, kask ve yeleklerin de Kasım 2022'de Moskova merkezli Legittelecom tarafından askeri ürünler ve polis teçhizatı üreticisi Şanghay merkezli Deekon Industry Co. şirketinden 100 biner adetlik partiler halinde tedarik edildiğini gösteriyor.
İnternet sitesine göre "radyo elektroniği ve yüksek frekanslı cihazların ithalatı, ihracatı ve satışı" için izinler konusunda danışmanlık hizmeti veren Legittelecom, Mart ayında kablosuz iletişim şirketi Hong Kong Retekess'ten bilinmeyen sayıda taşınabilir radyo veya telsiz ithal etti.
Belgelerden Legittelecom'un ürünlerin son kullanıcısı olup olmadığı ya da malları kime tedarik ettiği net olarak anlaşılamasa da Çin yapımı telsizler Ukrayna'daki savaş alanında ele geçirildi. Şirketler işlemlerle ilgili yorum talebine yanıt vermedi.
Ancak analistler, düzensiz ithalat modellerinin, Moskova'nın askeri ihtiyaçlarından yararlanmak isteyen her iki taraftaki işletmeler arasında fırsatçılık durumu olduğunu gösterdiğini söyledi.
Savaşın başlamasından bu yana Çin'in Rusya'ya yaptığı çift kullanımlı ihracatı inceleyen Berlin merkezli Mercator Çin Araştırmaları Enstitüsü analisti Antonia Hmaidi, "Gördüğümüz şey, Çinli şirketlerin Çin'de ya da Batı'da belki de satamayacakları şeyleri daha yüksek fiyata Rusya'ya sattıklarıdır" dedi.
"Bunu ihraç edenler Çin'deki büyük ihracatçılar değil. Onun yerine bu küçük şirketler yapıyor" diyen Hmaidi, Batı'nın bu tür şirketleri hedef alan yaptırımlarının etkilerinin çok az olacağını belirtti. "Şirketler, gerçekten çok fazla doğal değere sahip değiller, bu da başka bir tane açmayı oldukça kolaylaştırıyor."
Nitekim Silva adlı bir şirket Eylül 2022'de Sibirya'nın uzak doğu bölgesi Buryatya'da tescil edilmiş ve Mart ayında Şangay H-Win New Material'dan 100 bin kask için ithalat başvurusunda bulunmuştu. Daha yakın bir zamanda, Ağustos ayında, Hubei Jingzhou Mayatech Intelligent Technology'den dronları izlemek için kullanılabilecek belirtilmemiş sayıda radyo telemetri sistemi için başvuruda bulundu.
Hmaidi, 2020 yılında kurulan ve daha önce Kuzey Kore'ye tedarik sağlayan ve şimdi Rusya'yı da kayıtlarına ekleyen bir Hong Kong şirketini örnek gösterdi. Pyongyang ise Moskova ile bağlarını güçlendiriyor ve iki ülke liderleri bu ayın başlarında Rusya'nın uzak doğusundaki Amur bölgesinde, Batı'nın Kuzey Kore'nin Rusya'ya savaş malzemesi sağlamaya hazırlandığına dair şüphelerinin ortasında bir araya geldi.
CNBC adı geçen tüm şirketlerle temasa geçti ya da geçmeye çalıştı ancak herhangi bir yanıt alamadı.
Ticaret akışları
Analistlere göre Rusya, açık askeri kullanımları olan malların yanı sıra, potansiyel doğrudan ve dolaylı savaş kullanımları olan Çin mallarının ithalatını da arttırdı.
Örneğin, bir gümrük veri toplayıcısı olan ImportGenius tarafından CNBC için derlenen verilere göre, Çin'in Rusya'ya yaptığı, bisiklet lastiklerinden kurşun geçirmez yeleklere kadar çeşitli uygulamaları olan ısıya dayanıklı sentetik elyaf sınıfı Aramid elyaf sevkiyatları, 2022'de 2021'e kıyasla dolar değeri bazında %350'den fazla arttı. Sadece Ocak ve Şubat aylarında yapılan ithalat, 2022'nin tüm yıl toplamının %50'sine yakındı.
Bu arada, Washington merkezli bir düşünce kuruluşu olan Atlantik Konseyi'nin kıdemli üyesi Joseph Webster, inşaat ekipmanlarının Çin'in Rusya'nın savaş çabalarına katkısında "yeterince takdir edilmeyen" ancak önemli bir rol oynadığını ve Ukrayna'nın karşı saldırısına karşı savunmasını güçlendirmeye yardımcı olduğunu söyledi.
Bu tür ihracattaki artışı inceleyen Webster, "Ekskavatörler ve küreyici yükleyiciler, Çin'in Ukrayna'daki savaşa katılımının en önemli ve açıkçası yeterince takdir edilmeyen yönlerinden biridir" dedi.
"Rus askeri güçlerinin hendek kazdığı bir dönemde Rusya'ya hendek kazma ekipmanları satışında büyük bir artış oldu. Ve bu kesinlikle bir tesadüf değil" diye ekledi.
Ticaret verilerine göre 2023 yılının ilk yedi ayında Rusya'nın Çin'den yaptığı hafriyat ön yükleyici ithalatı bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla neredeyse iki kat, ekskavatör ithalatı ise üç kattan fazla artış gösterdi.
Çin'den ithal edilen ağır hizmet kamyonları, 2021 yılının aynı dönemine kıyasla bu Ocak-Mayıs ayları arasında değer bazında 11 kat arttı ve bazıları savaş alanında, bazıları ise dolaylı olarak kullanıldı.
Haziran ayında, Rusya'ya bağlı Çeçen Cumhuriyeti'nin lideri Ramazan Kadirov'un yer aldığı bir video, resmi Telegram sosyal medya hesabında paylaşıldı. Videoda Kadirov, Rusya'nın Ukrayna'daki sözde özel askeri operasyonuna konuşlandırıldığını söylediği, Çin Tiger araçları gibi görünen zırhlı personel taşıyıcıları da dahil olmak üzere çeşitli zırhlı araçları sergiliyordu.
"Çin'in ihraç ettiği araçlar doğrudan ön saflarda yer almasa bile Rusya'ya önemli bir ekonomik destek sağlıyor" diyen Webster, filoların Moskova'nın hem sivil hem de askeri nüfusu için gerekli olan üretim çıktısını dengelemesinde önemli etkileri olabileceğini öne sürüyor.
Webster, Rusya'nın yaptırım uygulanan devlete ait kamyon üreticisi için "Çin'in kamyon ihracatı Rus sivil sektörüne kamyon tedarik ettiğinden, Kamaz üretim hatlarını zırhlı araçlar için yeniden kullanabilir" dedi.
Çin hükümetinin gizli anlaşması mı?
Meta-analiz bulguları, devlete ait işletmeler de dahil olmak üzere Rusya'nın ordusuna tedarik sağladığı bildirilen Çin malları ve şirketlerinin büyüyen listesine ekleniyor.
Temmuz ayındaki ABD istihbarat raporunda, Kremlin'e bağlı savunma şirketlerine, ön saflarda bulunan Mi-system helikopterleri de dahil olmak üzere parça sağladığı tespit edilen şirketler arasında devlete ait China Taly Aviation Technologies ve China Poly Technologies de sayılmıştı.
İstihbarat raporu ve çift kullanımlı malların ticareti hakkında yorum yapması istenen Çin Ticaret Bakanlığı CNBC'ye Mayıs ayında benzer bir soruya verdiği yanıta atıfta bulunarak Rusya ile ticari ilişkilerinin "karşılıklı saygı ve karşılıklı faydaya" dayandığını söyledi.
"Çin'in yetkili birimi Ukrayna konusunda Çin'in tutumunu pek çok kez net bir şekilde ortaya koymuştur: Çin, (durumdan) faydalanmak bir yana, yangına körükle gitmeyecektir." diye ekledi.
Bu açıklama, Nisan ayında Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan ve Çin'in savaşta taraflardan herhangi birine "silah sağlamayacağı" ve "çift kullanımlı ürünlerin ihracatını yasa ve yönetmeliklere uygun olarak kontrol edeceği" yönündeki açıklamaların ardından geldi.
Çinli yetkililerin bu ticaretten ne ölçüde haberdar olduğu ya da bu ticarete ne ölçüde dahil olduğu belirsizliğini koruyor. Ürünlerin çift kullanımlı olması, Çin'in Batı yaptırımlarından kaçınması için şimdiye kadar yeterli inkar alanı bıraktı. Bu arada Washington ve Avrupa Birliği de Pekin'i doğrudan suçlama konusunda isteksiz davrandı.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi ticaret akışına ilişkin yorum talebine yanıt vermedi.
Ancak analistler, Pekin'in satışları azaltmak için harekete geçtiğine dair çok az gösterge olduğunu belirtti.
"Çin'de Rusya'ya ihracat yapan ihracatçılar, Batı'nın yaptırımlarını açıkça ihlal etmedikleri ve Batı ile yeni gerginliklere yol açmadıkları sürece ceza almayacaklar. Bu ihracatı sessiz tutabildikleri sürece, Komünist Parti'nin öfkesini kışkırtma riskleri çok az gibi görünüyor." diyor Webster.
Yine de Moskova ile ittifakın devam etmesi Çin'in yavaşlayan ekonomisi için uzun vadede önemli sonuçlar doğurabilir. Halihazırda ABD ve bazı Batılı müttefikleri, ulusal güvenlik kaygıları nedeniyle Pekin'den uzaklaşarak, daha geniş bir risk azaltma ya da çeşitlendirmenin bir parçası olarak Çin'e bazı hassas teknolojilerin ticaretini kısıtladı.
Hmaidi, "Çin, Rusya'nın kaybetmemesini tercih eder ama onlar da bu işe karışmamayı tercih ederler," dedi. "Silah gönderme konusunda argümanlar olabilir ve muhtemelen silah göndermek istediklerine dair istihbarat da var. Ancak yaptırımların dışında kalmaya da çok ama çok dikkat ediyorlar."
Batılı müttefikler şimdi zor bir kararla karşı karşıya: Ya etkisinin sınırlı olacağını bilerek tek tek satıcıları hedef alacaklar ya da Pekin'e karşı potansiyel olarak daha geniş yankıları ve misilleme riskleri olan bir eylemde bulunacaklar.
Webster, "Çin'in Rusya'yı açıkça desteklemesi halinde, bunun Pekin'in Washington ve Brüksel liderliğindeki demokrasiler ittifakı ile ekonomik, siyasi ve güvenlik ilişkilerinin bütünü açısından çok büyük sonuçları olacaktır" diyor.