Sune Engel Rasmussen, Benoit Faucon | Wall Street Journal | Tercüme: Mepa News
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümü ülke yönetimine ilişkin acil soruları gündeme getirirken, dini lider Ali Hamaney'in güçlü ve ketum oğlu Mücteba Hamaney merkezi bir rol oynamaya hazırlanıyor.
Çoğu İranlı için oğul Hamaney bir muamma. Hiçbir kamu görevinde bulunmuyor, nadiren kamuoyu önüne çıkıyor ve konuşma da yapmıyor. İran'ın istihbarat ve güvenlik kurumlarındaki kilit isimlerle onlarca yıllık bağları olan genç Hamaney, özellikle kişisel güç tabanı olmayan uysal bir cumhurbaşkanı olarak görülen Reisi döneminde gözlerden uzakta güçlendi.
Reisi, 85 yaşında olan ve sağlık sorunları yaşayan dini liderin yerine geçecek kişi olarak görülüyordu. Cumhurbaşkanı olarak, daha güçlü kişi ve ağların perde arkasından nüfuz kullanması için bir araç görevi görüyordu.
Reisi'nin Pazar günü bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesi, Hamaney'in yerine kimin geçeceği ve bir sonraki cumhurbaşkanının Hamaney'in oğlu ve Devrim Muhafızları da dahil olmak üzere ülkenin güç simsarları için aynı derecede esnek olup olmayacağı konusunda spekülasyonlara yol açtı.
Son yıllarda pek çok kişi Mücteba Hamaney'in babasının yerine geçmek için ön sıralarda yer alabileceğini düşünse de İran gözlemcileri ve siyasi analistler bunun pek olası olmadığını söylüyor. Bunun yerine, spot ışıklarının dışında daha güçlü kalacağını ifade ediyorlar.
Alman Uluslararası Politika ve Güvenlik Politikaları Enstitüsü'nde misafir araştırmacı ve İran uzmanı olan Hamidreza Azizi, "Mücteba ve etrafındaki ağ son yirmi yıldır ipleri elinde tutuyor." dedi. "Şimdi Hamaney için asıl zorluk Reisi'nin sahip olduğu özelliklere sahip birini bulmak."
Azizi'ye göre bunu yapmak "Mücteba'nın gölge rolünü kamuoyu denetiminden uzak tutarken gücünü koruyabileceği ve hatta genişletebileceği bir ortam yaratacaktır."
Her iki durumda da 54 yaşındaki Mücteba Hamaney, Haziran sonunda yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı seçimleri ve babasının yaklaşan halefiyeti öncesinde İran siyasi manzarasını yeniden yapılandırırken merkezi bir rol oynayacak.
Siyasi manevralar, bölgesel çatışmalara angajmanını derinleştiren ve ülke içinde artan muhalefetle karşı karşıya kalan İran'ın geleceğinin belirlenmesine yardımcı olacak.
Humeyni'nin 'Velayet-i Fakih' teorisi ve İran'da dini liderlik
Reisi'nin ölümü, kısa süreli de olsa, Mücteba Hamaney'e sıkı sıkıya bağlı birini cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturttu. Seçimlere kadar cumhurbaşkanlığına vekalet edecek olan ve aday olma ihtimali bulunan Muhammed Muhbir, Hamaney tarafından milyar dolarlık Setad fonunun başına getirildi. Bu fon emlak, endüstri, finans ve daha birçok alandaki holdingleri kontrol ediyor ve dini lider tarafından denetleniyor.
Oğul aynı zamanda dini liderin ofisinde ve kontrol ettiği iş imparatorluğunda da söz sahibi.
Mücteba Hamaney 1969 yılında, babası Ali Hamaney Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin monarşisine karşı devrimci hareketin önde gelen isimlerinden biri haline gelirken dini Meşhed kentinde doğdu. Ali Hamaney Şah'ın gizli polisi tarafından defalarca tutuklanmıştı. Hamaney'in internet sitesine göre bir baskın sırasında Mücteba onun darp edilmesini izlemişti.
1979 Devrimi'nin ardından Hamaney ailesi Tahran'a taşındı ve burada Mücteba devrim öncülerinin çocuklarının gittiği bir liseye devam ederken, babası 1981'de cumhurbaşkanı olmak üzere hükümet kademelerinde hızla yükseldi.
Mücteba Hamaney de pek çok İranlı genç gibi ilk gençlik yıllarını 1980-1988 yılları arasında Saddam Hüseyin'in Irak'ına karşı savaşarak geçirdi. Taburunda, ileride Devrim Muhafızları'nın istihbarat şefi olacak Hüseyin Tayyib ve Devrim Muhafızları'nın Tahran'daki protestoları bastırmakla görevli biriminin başına geçecek Hüseyin Necat gibi daha sonra İran'ın güvenlik aygıtının üst düzey isimleri olacak kişilerle ilişkiler kurdu.
Hamaney'in ismi 1990'larda ve özellikle 2000'lerin ortalarında, reformcuların kendisini 2005 ve 2009 cumhurbaşkanlığı seçimlerini sertlik yanlısı Mahmud Ahmedinejad'ın kazanmasını sağlamakla suçlamasıyla yükseldi.
Devrim Muhafızları'ndan bir danışmana göre 2009'da, o dönem paramiliter Besic milislerinin komutanı olan Tayyib'e verdiği destekle, seçimlerin gasp edildiğini iddia eden Yeşil Hareket protestocularının şiddetle bastırılmasında etkili oldu.
Mücteba Hamaney'in faaliyetleri yurt dışında da dikkat çekti. ABD, 2019 yılında Hamaney'i babası adına Devrim Muhafızları ve Besic ile "babasının istikrarsızlaştırıcı bölgesel hırslarını ve baskıcı iç hedeflerini ilerletmek için yakın çalışmakla" suçlayarak kendisine yaptırım uyguladı.
2022 yılında, ülkenin İslami kıyafet kurallarını ihlal etmekle suçlanan genç bir kadın olan Mahsa Amini'nin gözaltında ölümünün ardından ülke çapında protestolar İran'ı yeniden kasıp kavurdu. Dini liderin oğlu kısa sürede protestocuların öfkesinin hedefi haline geldi. Ev hapsinde tutulan eski cumhurbaşkanı adayı Mir-Hüseyin Musavi, Ali Hamaney'e oğlunun kendi yerine geçeceği yönündeki söylentileri ortadan kaldırması çağrısında bulundu. Ayetullah yanıt vermedi.
Oğlunun yükselişi, babasının yerine geçmek üzere konumlandırıldığı yönündeki spekülasyonları besledi. İran'ın kutsal şehri Kum'da eğitim görmüş bir ilahiyatçı olan ve 2023 yılında dini lider Ali Hamaney hakkında bir kitap yazan Mehdi Khalaji, bunun olası bir senaryo olmadığını söyledi.
Khalaji "Mücteba'nın bir sonraki dini lider olmak istediği fikri tamamen bir efsane." diyor. "Tarihi tecrübelere dayanarak, Hamaney'in halef olarak oğlunu bile göstereceğini sanmıyorum."
Genç Hamaney, gerekli dini referanslar ya da yönetim deneyimi de dahil olmak üzere resmi olarak bir dini liderde bulunması gereken pek çok nitelikten yoksun. Ali Hamaney ve İslam Cumhuriyeti'ni kuran Ayetullah Ruhullah Humeyni, iktidarı çocuğuna devretme fikrini İslami olmadığı ve monarşik olduğu gerekçesiyle reddetmişlerdi.
Chattanooga'daki Tennessee Üniversitesi'nde ders veren İran güvenlik servisleri uzmanı Saeid Golkar, "Mücteba Hamaney'in iktidar koridorlarında onlarca yıllık tecrübesiyle rejim içindeki ağı benzersiz." dedi. "Ancak onun atanması monarşiyi geri getirerek Hamaney'in mirasını tehlikeye atabilir."
Uzmanlar Mücteba Hamaney'in babasının ölümünden sonra iktidarının tehlikeye girebileceğini ve gölgede kalmasının daha iyi olacağını söylüyor. Humeyni'nin 1989'daki ölümünden önce özel kalem müdürü olan ve bugün Mücteba Hamaney'den daha güçlü olan oğlu Ahmed, Ali Hamaney ve dönemin cumhurbaşkanı Ekber Haşimi Rafsancani ile birlikte ülke işlerini yürütmüş, ancak babasının vefatından sonra onlarla arası açılmıştı. Ahmed Humeyni 1995 yılında 49 yaşındayken kalp krizinden ölmüştü.
Bu değerlendirmede yer alan ifadelerin yazarların kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.