Çadlılar, ülkenin otuz yıldır en çok ilgi gören seçimi olabilecek yeni devlet başkanını seçmek üzere Pazartesi günü sandık başına gidiyor.
Ancak bazı uzmanlar seçimlerin sadece ordunun iktidarını resmileştirmek için yapıldığını söylüyor.
Çad, geçici Devlet Başkanı Mahamat İdris Deby'nin meşruiyetine meydan okuyan muhalif güçlerin şiddetli direnişi karşısında iktidarı ele geçirdiği 2021 yılından bu yana siyasi çalkantılarla boğuşuyor.
Bu Şubat ayında, hükümet güçlerinin en güçlü muhalefet figürlerinden biri olan Yaya Dillo'yu ve destekçilerini başkent N'Djamena'daki parti merkezlerinde ölümcül bir şekilde vurmasının ardından kaos zirveye çıktı.
Çad aynı zamanda dünyanın en yoksul ülkelerinden biri. 17 milyonluk nüfusun en az yüzde 40'ı yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Komşu Sudan'daki savaş da 500.000'den fazla insanı Çad'a itti ve çatışmanın yayılmasından korkulsa da baskıyı daha da arttırdı.
Bölgenin en iyi ordusu olarak bilinen Çad ordusu, silahlı grupların saldırılarının ve darbe dalgasının bölgesel çatlaklar yarattığı ve Fransa ve ABD gibi Batılı güçlerin etkisini azalttığı sorunlu Sahel'de nüfuz sahibi.
Afrika Stratejik Araştırmalar Merkezi'nde (ACSS) araştırmacı olan Dan Eizenga, "[Çad] Çad Gölü çevresinde [silahlı grup] Boko Haram'a karşı mücadelede kilit bir güvenlik ortağı” dedi ve ekledi: "Dolayısıyla Çad'daki seçim sürecinin sadece Çad için değil, birçok ülke için önemli sonuçları var."
Çad'ın mevcut hükümetinin önemli destekçilerinden biri olan Fransa, ülkede büyük bir askeri varlığa sahip. Ancak ABD zayıf bir zeminde görünüyor. Geçtiğimiz ay Pentagon ülkede konuşlu 75 kadar askerini çekeceğini açıklamış ancak bu kararın seçimlerden sonra değişebileceğini de sözlerine eklemişti. 6 Mayıs'ta yapılacak seçimlerin kıtanın ötesindeki önemine işaret ediyor.
İkinci tur oylamanın 22 Haziran'da yapılması ve geçici sonuçların 7 Temmuz'da açıklanması bekleniyor.
Pazartesi günü yapılacak oylama öncesinde adaylar ve son durum hakkında bilinmesi gereken her şey burada:
Kimler yarışıyor?
Ülkenin Anayasa Konseyi Mart ayında 10 adayı onayladı, ancak bazı muhalif figürlerin başvurularındaki "usulsüzlükler" nedeniyle engellenmesine yönelik şiddetli eleştiriler var.
En büyük aday olan General Mahamat İdris Deby, iktidardaki Vatansever Kurtuluş Hareketi (MPS) partisi altında iktidara gelen geçici devlet başkanı ve diğer bazı hükümet yanlısı partilerden oluşan "Birleşik Çad" koalisyonu altında yarışacak.
39 yaşındaki Deby, babası Devlet Başkanı İdris Deby'nin ülkenin kuzeyindeki bir isyancı grupla savaşırken hayatını kaybetmesinin ardından Nisan 2021'de göreve geldi. Baba Deby ölümüne kadar 30 yıldan fazla bir süre ülkeyi yönetmişti.
Yaşlı Deby'nin ölümünün ardından ordu anayasayı askıya aldı ve ülkeyi 18 ay boyunca yönetecek bir Askeri Geçiş Konseyi kuran ve Mahamat Deby'yi Konsey başkanı ve dolayısıyla devlet başkanı olarak atayan bir kararname ilan etti.
Deby, Çad'ın en genç liderlerinden biri ancak kendisini eleştirenler ilk günden bu yana iktidarı yasadışı yollardan ele geçirmekle suçluyor ve istifa etmesini istiyor. Anayasaya göre başkanın ölümü halinde meclis başkanının yönetime geçmesi gerekiyor.
Deby bunun yerine geçiş dönemini 10 Ekim 2024'e kadar uzattı. Uzmanlar, Deby'nin konumunu meşrulaştırmak amacıyla 2022 yılında muhalefetin önde gelen isimleriyle barış anlaşmaları imzaladığını söylüyor.
Ayrıca bir referandumla anayasada değişiklik yapılmasını önerdi. Aralık 2023'te Çadlılar, merkezden yetki devri için yerel konseylerin oluşturulması, başkanlık dönem sınırının altı yıldan beş yıla indirilmesi ve yaş sınırının 40'tan 35'e düşürülmesinin yanı sıra seçim kurulunun hükümetten bağımsız hale getirilerek güçlendirilmesi gibi yeni önlemlere "evet" oyu verdi.
Ana muhalefet figürleri kimler?
Deby'nin üç yıllık iktidarı babasının tarzını andırıyor: Demir yumruklu ve Ekim 2022 protestoları gibi muhalefete yönelik baskılarla dolu.
Deby'nin kuzeni olan Yaya Dillo gibi önemli muhalefet liderleri tehdit edildi ya da daha kötü örneklerde öldürüldü. Deby'nin akrabalarından biri olan ve Dillo ile müttefik olan Saleh Deby Itno da hapse atıldı.
Bu arada Deby, yaşlı Deby'nin de pek çok kez kullandığı bir strateji olan, diğer muhalefet üyelerini yüksek mevkilere atayarak onları kendi safına çekmeyi hedefledi.
Seçimler için onaylanan başlıca muhalefet adayları şunlardır:
Succes Masra - Deby'nin atadığı başbakan ve Harvard ve Oxford eğitimli bir ekonomist olan Masra, Ocak 2024'te atanana kadar en güçlü muhalefet figürüydü ve Dönüşümcüler Partisi (Les Transformateurs) altında kampanya yürütüyordu.
Masra, 2021 yılında yaşlı Deby'nin uzun süren iktidarını protesto etmek amacıyla kurulan Wakit Tama adlı sesli muhalefet koalisyonunun bir üyesiydi. Yaşlı Deby'nin ölümü ve oğlunun yönetimi devralmasının ardından Masra, "darbe" olarak adlandırılan bu duruma karşı muhalefet protestolarına öncülük etti.
Deby'nin iktidarı devretmek yerine seçimlere katılacağını açıklamasının ardından ordunun 20 Ekim 2022'de N'Djamena'da yüzlerce protestocuya ateş açmasının ardından ABD'ye kaçtı. Açılan ateşte en az 50 kişi öldü.
Ancak Masra, bölgesel Orta Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECCAS) bloğu tarafından denetlenen Deby hükümetiyle yapılan barış görüşmelerinin ardından Aralık 2023'te Çad'a döndü.
Başbakan olarak 1 Ocak 2024'te atanan Masra, askeri hükümete katıldığını söyleyen diğer muhalif gruplar tarafından yoğun bir şekilde eleştirildi. Masra 6 Mayıs'ta patronunun karşısına çıkacak ve Adalet ve Eşitlik (Adalet-Eşitlik) koalisyonu altında yarışacak. Ülke tarihinde ilk kez bir cumhurbaşkanı ile bir başbakan sandıkta karşı karşıya gelecek ve Masra'nın Deby için paravan olup olmadığına dair spekülasyonlar var.
ACSS'den Eizenga, "Birçok gözlemci, kimin kazanırsa diğerini başbakan ilan edeceği ve böylece statükoyu koruyacağı bir tür centilmenlik anlaşması yapabileceklerini öne sürüyor” dedi ve ekledi. "Bazı muhalefet partileri ... Masra'nın seçim rekabeti yanılsaması sağladığını iddia ediyor."
Albert Pahimi Padacke - İki kez eski başbakan ve yaşlı Deby döneminde bir kez cumhurbaşkanı adayı olan Albert, yarı muhalefet RNDT-Le Reveil partisi ya da o dönemde yaşlı Deby'nin siyasi partisiyle ittifak yapan Çad Demokratları Ulusal Mitingi altında yarışacak.
Nisan 2021'de yapılan son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ikinci olmuştu.
Diğer adaylar şunlar:
Alladoum Djarma Baltazar - Çadlı bir siyasetçi ve Yenilik için Sosyalist Eylem Partisi ya da Action pour le renouveau du Tchad (ASTRE) kurucusu. Nisan 2021'de yapılan ve yaşlı Deby'nin ölümünden birkaç gün önce altıncı kez kazandığı seçimlerde de başkanlığa adaylığını koymuştu.
Theophile Bongoro Bebzoune - Bir öğretmen ve Çad'da Yükseliş ve Eşitlik Partisi ya da Rassemblement pour la démocratie et le progrès (PRET) başkanı. Deby'nin Geçiş Konseyi'nin bir üyesi.
Lydie Beassemda - İlk ve tek kadın aday ve mevcut eğitim bakanı. Beassemda, Demokrasi ve Bağımsızlık Partisi ya da Parti pour la drmocratie et l'independance integrales adı altında yarışacak.
İlk kez 2021'de aday olmuş ancak sadece yüzde üç oy alabilmişti.
Mansiri Lopsekreo - Elitler Partisi (Les Élites) altında yarışacak. Kuzey ve doğu Çad'da giderek artan desteğe sahip bir mühendis ve ilk kez aday.
Brice Mbaimon Guedmbaye - Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde üçüncü kez yarışıyor. Cumhuriyet için Çadlı Vatanseverler Hareketi ya da Mouvement des patriotes tchadiens pour la Republique (MPTR) bayrağı altında yarışacak.
Yacine Abdermane Sakine - Gençler arasında popüler olan 39 yaşında bir bankacı. Reformist Parti (Parti Reformiste) altında yarışmasına rağmen, Yacine aynı zamanda muhalefet koalisyonu Wakit Tama'nın bir üyesi ve 2021'de ordunun yönetime el koymasından sonraki protestolar sırasında tutuklandı.
Nasra Djimasngar - Yeni Gün (Un Jour Nouvel) partisi altında ilk kez yarışan bir akademisyen.
Özgür ve adil bir seçim mi?
Bazı uzmanlar seçimlerin Deby'nin iktidarı elinde tutmasına yardımcı olacak bir formaliteden ibaret olduğunu söylüyor. Dillo'nun öldürülmesi ve Masra'nın seçilmesinden bu yana başka bir güçlü muhalif figürün ortaya çıkması için yeterli zaman olmadı.
Eizenga, "Bu bağlamda sadece görevde olma avantajı bile bu yarışı Deby'nin kaybedeceği bir yarış haline getiriyor ve bu da Çad'ın seçim yasalarına göre gerçekleştiği varsayımına dayanıyor" dedi.
"Sonuç olarak, Masra ve Deby gerçekten de oyların önemli bir kısmını alması beklenen tek adaylar."
Deby hükümeti Ocak ayında muhalefetle barış görüşmeleri sırasında kabul edilen yeni reformların bir parçası olarak Ulusal Seçim Yönetim Ajansı ve Anayasa Konseyi'ni kurmuş olsa da, eleştirmenler bu kurumların bazı komisyon üyeleri Başkan Deby tarafından seçildiği için iktidar partisinin çizgisini izleyeceğini söylüyor.
Zaten yoksul olan Çad ekonomisi son on yılda daha da küçüldü. Örneğin Dünya Bankası'na göre kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) 2014'te 961 dolar iken 2019'da 710 dolara düştü. Güvensizlik ve petrol gelirlerine aşırı bağımlılık bunun başlıca nedenleri.
Petrol Çad'ın ana gelir kaynağı olsa da, rezervleri sınırlı olduğu için üretimin keskin bir şekilde düşmesi bekleniyor.
Deby'nin seçimleri kazanmasıyla birlikte Çad, on yıllarca sürecek bir diktatör yönetimine ve durgun bir ekonomiye daha sahne olabilir.
Eizenga, "Son altı yıla baktığımızda önümüzdeki altı yılın neye benzeyeceği konusunda iyi bir fikir edinebileceğimizden şüpheleniyorum: Esasen, büyük ölçüde eğimli bir ekonomi ve siyasi olarak bağlantılı insanlardan oluşan aşağı yukarı aynı ağlara fayda sağlayan yüksek düzeyde yolsuzluk" dedi.
Ancak dünya çapında bir ekonomist olan Başbakan Masra'nın ülkenin eğitim ve sağlık sektörlerine daha fazla yatırım yapılmasını sağlayabileceğine dair umutlar var.
Kaynak: Mepa News