Baba ve oğul Esed hanedanının 54 yıllık iktidarının ardından neden çöktüğünü incelemek için çok zaman ve çaba harcanacak. Destekçilerinin zayıflığı mı kırılma noktasını oluşturdu?
Hizbullah'ın Beyrut'taki siyasi ve askeri liderliği İsrail'in bombardımanıyla daha yeni ortadan kaldırılmıştı. İran kendini İsrail'in ikinci bir saldırısına hazırlıyor.
2016'da Halep'e yönelik bir ay süren bombardımanda çok yıkıcı olan Rus hava gücü Ukrayna'da ölümcül bir şekilde aşırıya mı kaçtı?
Bardağı taşıran son damla Irak'taki Haşdi Şabi'nin yardıma gelmeyi reddetmesi miydi?
Yukarıdaki aktörlerin hepsi Esed'in muhaliflerle bırakın siyasi bir çözüme ulaşmayı görüşmeyi bile reddetmesinden bıkmış mıydı?
İran tarafından stratejik olarak inşa edilen "direniş ekseni" bir serap, bir aldatmaca haline mi gelmişti? Suriye'nin ikinci büyük kenti Halep neden tek bir kurşun bile atılmadan düşmüştü?
Rejim çökerken şimdiye kadar sadece yaklaşık 910 kişi öldü. Bunlar, iç savaşta yarım milyon kişinin öldüğü ve milyonlarca kişinin yerinden edildiği bir ülkede nispeten küçük rakamlar.
Bu sadece iyi bir zamanlama mıydı?
Esed'in ordusunun ani çöküşünü açıklayabilecek güçlü iç faktörler vardı.
Muhalif güçler Halep ve Hama'yı ele geçirdikten sonra, can çekişen rejim, askerlerin maaşlarını yarı yarıya artırdı. Bu da düşük maaş ve düşük moral anlamına geliyordu. Suriyeli askerler isyancıların firar çağrılarına kulak veriyordu.
Çökmekte olan bir ekonomi, düşük moral ve boyun eğmeyi reddeden bir lider, 13 yıl önce Arap dünyasında yangın gibi yayılan isyanın bileşenleriydi.
Yani Arap Baharı'nın, hiçbir zaman tam olarak söndürülememiş bir yangının küllerinden yeniden alevlenmesine mi tanık oluyoruz?
Arap Baharı yeniden doğuyor
Bu aptal derecede iyimser demokrasi özleminin öldüğü iddiası üzerine kitaplar yazıldı ve kariyerler oluşturuldu.
Tahrir Meydanı'nı parçalayan yaraların şimdi bile nasıl iyileşmeyi reddettiği, kendilerini Mısırlı kardeşlerinden çok daha sofistike gören Tunus devrimcilerinin sekiz yıl sonra nasıl uysalca komşularını aynı çukura sürükledikleri, Körfez prenslerinin müstehcen servetlerini baharın ardından kışın gelmesini sağlamak için nasıl akıttıkları hakkında...
Bu uzun cenaze töreni boyunca Suriye, Arap dünyasının kaçınması gereken bir ders olarak gösterildi. Bahreyn'den Fas'a kadar her hükümetin halkına verdiği mesaj şuydu: "Sonumuzun Suriye gibi olmasını istemiyoruz."
Oysa 13 yıl sonra devrim Suriye'de yeniden başladı.
Şam'da yaşananlar unutulmuş bir dönemi hatırlatıyordu:
Heykellerin devrilmesi, tankların üzerine çıkan ve de artık kendilerini gözetleyen kimsenin olmadığını fark eden insanların sevinci...
Halen hayatta kalabilenlerin, 2000 yılında ölen Suriye lideri Hafız Esed'in iktidarda olduğunu ve Saddam Hüseyin tarafından kurtarıldıklarını düşünecek kadar uzun süre tutuldukları Seydnaya Hapishanesi'nden gelen görüntülerin dehşeti...
Bu klipler herkesin telefonunda büyülü bir şekilde dönüp dururken, yıllık forumun yapıldığı Doha'da bölgenin tektonik plakalarının değiştiğini hissedebiliyordunuz.
Cumartesi günü konferans salonuna giren dışişleri bakanları Pazar günü salondan değişmiş olarak çıktılar.
Konferansın tecrübeli yıldızı Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un yüzündeki kan gözle görülür bir şekilde çekilmiş gibiydi. Lavrov dinleyicilerine Rusya'nın teröristlerle konuşmayacağını söyledikten 10 saat sonra ülkesi, Türkiye aracılığıyla Tahriru'l Şam Heyeti'nden (HTŞ) deniz ve hava üsleri konusunda güvence istiyordu.
Bu, Rus bombalarının insafına kalmış olan hareket için garip bir geri dönüş oldu.
Lavrov Suriye ile ilgili sorulara cevap vermekten son derece rahatsız oldu ve kısa süre sonra bunun yerine Ukrayna ile ilgili sorular sorulmasını talep etti.
Bu arada, yüzü asık bir İran heyeti otelin koridorlarında bir toplantıdan diğerine koşuşturuyordu.
Buna karşılık, Gazze savaşının son 14 ayını, oluşturulması için çaba sarf ettiği Arap Temas Grubu tarafından kenara itilerek geçiren Türk Dışişleri Bakanı Hakan Fidan yeniden sahnenin ortasındaydı.
Suriye devrimi neredeyse bir gecede Türkiye'yi sıkıntılı bir gözlemciden Ortadoğu'da yeniden bir oyuncuya dönüştürdü.
Yanlış bir adım yok
ABD ve BM tarafından terörist olarak tanımlanan HTŞ lideri Ebu Muhammed el Cevlani, gerçek niyetinin ne olduğunu düşünürseniz düşünün, şu ana kadar mükemmel bir performans sergiledi.
HTŞ Halep'teki Hıristiyanlara güven verdi. Muhalif birliklerin yapabildiği en kısa sürede yönetimi polislere devretti. Şam'ın güneyindeki Seyyide Zeynep türbesine dokunmadılar ve Iraklı paramiliter gruplarla karşı karşıya gelmediler.
Muhalifler, geri çekilen Suriye ordusu generallerinin kaçması için Lazkiye yolunu açık tuttular. Irak'tan ders alarak yağmalamayı durdurdular ve tezahürat yapan kalabalığa hükümet binalarına saygı göstermelerini söylediler.
Ve Cevlani zafer konuşmasını Selahaddin Eyyubi'nin kabrine komşu olan Şam'daki tarihi Emevi Camii'nde yaptı.
Üniformalı olarak camide konuşan Cevlani, bu zaferin sadece Suriye için değil tüm bölge için önemli olduğunu ve tarihte yeni bir sayfa açtığını söyledi. Müslüman dünyasında herkes bu sembollerin öneminin farkındaydı.
Bu devrimin kaybedenleri herkesin görebileceği kadar açık. Ancak kazananları tespit etmek daha zor bir iş.
İsrail'in bu anı Suriye'yi askerden arındırmak için büyük bir askeri operasyon düzenlemek üzere değerlendirdiği açık.
İsrail'in saldırıları
İsrail ordusu Salı gecesine kadar Suriye'ye ait 300 askeri hedefi, hava alanlarını ve limanları bombaladı. Suriye'nin Lübnan sınırına hakim bir dağ silsilesi olan Hermon Dağı'nın en yüksek zirvesini işgal etti. Pazartesi günü Suriye'nin Lazkiye'deki donanmasını imha etti.
İsrail tankları Suriye'ye girdi. Başlangıçta ordu sadece askerden arındırılmış sınır bölgesinde operasyon yapacağını iddia etmişti ancak İsrail tanklarının Suriye topraklarının 10 km içine ve başkent Şam'a 25 km uzaklıktaki Katana'da olduğuna dair çok sayıda rapor var.
Açıkça görülüyor ki, sadece yeni askeri cepheler açmayı bilen İsrail, Gazze ve işgal altındaki Batı Şeria'ya yaptığını egemen bir ülke olan Suriye'ye de yapmaya çalışıyor.
İsrail'in bir diktatörden kurtulan Suriye halkına hediyesi, kendisini profesyonelce savunma yeteneğini elinden almaya çalışmak.
Muhalif hareketin ilk krizi, henüz işleyen bir hükümet bile kuramadan ortaya çıktı. İsrail'in Suriye'deki askeri saldırısı, muhalifleri ilk günden "ehlileştirmeye" yönelik Batı yanlısı planın bir parçası olabilir. Ancak Merkava tanklarının yaptığı şey, Cevlani'nin dış politikasını daha yönetmeye başlamadan belirleyecektir.
Bırakın "İslamcı bir Suriye"yi, hiçbir tür Suriye İsrail'in kendi topraklarını savunma kabiliyetine yaptıklarını hoş görmeyecektir.
Hamas, muhalif bir Suriye'nin işgal altındaki Filistin'in özgürleştirilmesi konusunda hangi yöne döneceğinden, yeni rejimin özgürleştirecek yeni toprakları olmadan önce bile emindi.
Adından da anlaşılacağı üzere Cevlani'nin ailesi, Donald Trump'ın ilk görev döneminde İsrail'in ilhak etmesine izin verdiği işgal altındaki Golan Tepeleri'nden.
Hamas'tan Pazartesi günü yapılan açıklamada şöyle denildi:
"Suriye'nin Filistin halkını ve onların haklı davalarının hedeflerine ulaşması için direnişlerini desteklemedeki tarihi ve önemli rolünü devam ettirmesini dört gözle bekliyoruz. Ayrıca Suriye'nin Arap ve İslam ulusları içinde, bölgesel ve uluslararası düzeyde liderlik rolünü pekiştirmesini öngörüyoruz."
Hareketin düşünce yapısını bilen üst düzey bir Filistinli kaynak bana şunları söyledi:
""Dünyadaki her özgür insan, ister Hıristiyan, ister Yahudi ya da Müslüman olsun, Suriye'de olanlardan dolayı mutlu olmalı çünkü Suriye'deki durum çok açıktı. Bu, tek suçları reform, özgürlük ve sosyal adalet çağrısı yapmak olan bir halka yönelik soykırım saldırılarının en kötü örneğiydi."
Hamas'ın Suriyeli muhalifleri desteklemekle kalmadığını, halkın bir rejimi nasıl devirebileceğini göstermesinden ve Arap Baharı ile Filistin davasının diktatörlük ve işgale karşı tek ve aynı mücadele olduğunu göstermesinden mutluluk duyduğunu söyledi.
Sonuç olarak İran'ın varlığının sınırlanacağını ve Hizbullah ile iletişiminin kesilmese bile sekteye uğrayacağını kabul etti. Ancak İran, Hizbullah ve Hamas arasındaki ilişkinin "başka bir şey söyleseler bile" değişmeyeceğinde ısrar etti.
Hamas'ın açıklaması, bütün bir halk tarafından gösterilen ve desteklenen bir direniş eylemi ile yabancı bir gücün -İran'ın- ulusal çıkarları arasındaki ayrıma dayanıyor. Bu ikisi birbirine karıştırılmamalı.
Kaynak şunları ifade etti:
"Değişim insanlar tarafından yönlendirilir. Yabancı güçler tarafından yönlendirilmez. Dolayısıyla bunu yönlendirecek olan yabancı bir güç değildir. Suriye halkı Filistinlilerin yanında ve kamplardaki mülteciler bile Filistin için slogan atıyor. Dolayısıyla bunun direniş kavramı üzerinde bir etkisi olmayacaktır. İran ve hatta diğerleri gibi bölgedeki kilit oyuncular üzerinde bir etkisi olacaktır, ancak onlara fayda sağlayan şey diğer ülkelerin halklarına fayda sağlamak zorunda değildir."
Ayrıca Esed'ın, uçakları Suriye'deki Hizbullah ve İran Devrim Muhafızları hedeflerini istediği zaman ve herhangi bir karşılık verme korkusu olmadan vuran İsrail ile çatışmada hiçbir rol oynamadığını hatırlattı.
Bu olaylar, İran'ın İsrail'e gerçek zamanlı istihbarat sızmasını engellemek için üç farklı karşı istihbarat operasyonu yürütmeye çalıştığı sırada gerçekleşiyor: İran'da Hamas lideri İsmail Haniye'nin Devrim Muhafızları'na ait bir misafirhanede nasıl öldürüldüğünü, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah ve halefinin nasıl öldürüldüğünü ve Suriye ve Irak'ta nasıl çok sayıda suikast düzenlendiğini ortaya çıkarmaya yönelik bir operasyon.
Bu kesinlikle doğru. İsrail, İran'ın Suriye'deki askeri varlığını zayıflatmada o kadar etkili oldu ki Devrim Muhafızları'nda, hareketlerinin Suriye güvenlik ve istihbarat güçlerindeki İsrailli köstebekler tarafından deşifre edildiğine dair güçlü endişeler vardı.
Esed'in çöküşünün İran için büyük bir stratejik kayıp olduğu tartışılmaz ancak direniş eksenini dağıtmaktan çok uzak çünkü Hizbullah ve Ketaib Hizbullah gibi Iraklı silahlı gruplar ve Yemen'deki Ensarullah (Husiler) hala işler vaziyette.
Filistinli direniş grupları Suriye'nin Filistin davası adına bir kayıp olmadığından emin. Aslında Suriye, İsraillileri kendi topraklarından atmak gibi bir ulusal çıkara sahip.
Ancak başarılı, askeri açıdan güçlü, İslami bir komşunun ortaya çıkması ve Arap dünyasının geri kalanına zayıf bir halkın güçlüleri nasıl devirebileceğini göstermesi, İsrail'in komşularına hegemonyasını dayatmaya yönelik planları için daha büyük bir tehdit olacaktır.
El Kaide'deki geçmişi göz önüne alınırsa Cevlani, İsrail tanklarının gözünü korkutması kolay bir lider olmayacaktır, tabii suikast düzenlenecek hedefler listesinde sıradaki o değilse.
Çıkarılan dersler
Zira eğer bu gerçekten de Arap Baharı'nda yeni bir dönemin başlangıcı olursa, en azından bir temel ders öğrenilmiş olacaktır.
Mısır ve Tunus'taki devrimciler yeterince devrimci değillerdi. Silahlı ayaklanma Müslüman Kardeşler'in DNA'sında yok. Tam tersine İhvan, Mısır askeri istihbaratının -ve özellikle de dönemin Savunma Bakanı Abdulfettah es Sisi'nin- "ordunun özgürce seçilmiş bir hükümetin ülkeyi yönetmesine izin vereceğine dair" verdiği güvencelerle kandırılmaya devam etti.
Son Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi Sisi'nin esiri olduğunu anladığında -ki bu tutuklanmasından çok önceydi- artık çok geçti. Mısır ve Tunus'taki devrim, varoluşsal düşmanlarını iş başında tutmanın bedelini ağır ödedi.
Araçları sadece siyasiydi. Demokrasi denen bu paketi, talimatları itinayla okuyarak ve parça parça vidalayarak birleştirmeye çalıştılar.
Önce bir kurucu meclis, sonra yeni bir anayasa, ardından da serbest seçimler...
Bu sırada generaller gülüyor ve bu kartondan yapıyı çizmeleri ile tekmeliyorlardı.
Suriye devrimi, eğer gerçekten başladığı gibi devam ederse, orduyu, derin devleti ve gizli polisi silah zoruyla yok edecektir.
Başarılı olması halinde Suriye, bir isyan hareketinin ulusal meşruiyeti nasıl kazanacağı konusunda güçlü bir ders verebilir. Ve yöneticilerin meşruiyetten yoksun olduğu bu kırılgan bölgede başarı bulaşıcıdır.
Bu nedenle şu anda bölgede, on yıl önce başarılı bir şekilde yaptıkları gibi, bu tecrübeyi nasıl raydan çıkaracaklarını sessizce planlayan birden fazla despot olmalı. Yoksa karşı-devrimci yöntemlerin modası geçti mi?
Bu büyük ölçüde Suriye halkının kendisine bağlı. Mısırlıların, Ürdünlülerin ve Iraklıların güçlü devrim anlayışlarını yeniden gözden geçirmelerinin zamanı geldi de geçiyor bile. Devrimler güçlenirler, zayıflarlar ama ölmezler.
Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için tercüme edilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.