Parisa Hafezi | Reuters | Tercüme: Mepa News
İstihbarat yetkilileri Mayıs ayında İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e erken cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde brifing verdiğinde, raporları dehşet vericiydi: Ekonomik sıkıntılar ve sosyal özgürlüklere yönelik baskılar nedeniyle öfkelenen İranlıların çoğu oylamayı boykot etmeyi planlıyordu ve katılım sadece %13 civarında olacaktı.
Konuyla ilgili bilgi sahibi beş kişinin Reuters'a verdiği bilgiye göre, Hamaney o zaman dikkatle düzenlenmiş bir seçim planlamaya karar verdi ve başlangıçta sertlik yanlılarının hakim olacağı bir yarışta az tanınan ama güvenilir bir ılımlı olan Mesud Pezeşkiyan'ın cumhurbaşkanlığına yükselmesine zemin hazırladı.
İki sertlik yanlısı kaynak, üst düzey bir güvenlik yetkilisi ve yakın çevresinden iki kişiye göre Hamaney, Mayıs ayı sonunda Tahran'daki korunaklı yerleşkesinde en az üç toplantıda planını tartışmak üzere en güvendiği danışmanlarını bir araya getirdi.
Toplantılar hakkında bilgi sahibi olan kişilerden biri, dini liderin düşük katılımın dini kurumun güvenilirliğine zarar vereceğinden endişe ettiğini ve orada bulunanlara seçimi yönlendirmenin bir yolunu bulmalarını emrettiğini söyledi.
Seçim, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin Mayıs ayında bir helikopter kazasında ölmesinin ardından yapıldı. Reisi'nin ölümü, 85 yaşındaki Hamaney'in yerine geçmesini isteyen pek çok sertlik yanlısının planlarını altüst etti ve sertlik yanlıları arasında bir sonraki dini liderin seçimini etkileme yarışını tetikledi.
Hamaney'in konutundaki toplantılara üst düzey yetkililer ve güvenlik yardımcılarından oluşan küçük bir grup, yakın müttefiki ve danışmanı Ali Ekber Velayeti ve güçlü elit Devrim Muhafızları'nın iki üst düzey komutanı katıldı.
Hamaney'in planı ve hedefleriyle ilgili olarak toplantılar sırasında söyledikleri hakkında ayrıntılı olarak bilgilendirilen beş kişiye göre Hamaney'in amacı, ülke içindeki muhalefet ve Tahran'ın Lübnan'daki müttefikleri Hizbullah ve Yemen'deki Husilerin müdahalesiyle daha da şiddetlenen Gazze konusunda Batı ve İsrail ile artan gerginlikler arasında rejimi korumaktı.
Toplantı hakkında bilgi veren içeriden bir kişi, Hamaney'in İran'ın toplumun farklı katmanlarına hitap edebilecek ancak iktidardaki Şii teokrasisine meydan okuyamayacak bir cumhurbaşkanına ihtiyacı olduğuna inandığını söyledi.
İkinci toplantıda birkaç isim ortaya atıldı. İki kaynak, Hamaney'in Pezeşkiyan'ı iktidardakiler arasında birliği sağlayabilecek, dini kurumlarla halk arasındaki uçurumu kapatabilecek ve bir sonraki dini liderin seçim sürecinin sorunsuz geçmesini sağlayabilecek bir kişi olarak önerdiğini söyledi.
Tahran merkezli reform yanlısı analist Saeed Laylaz, "Bu, İslam Cumhuriyeti'nin hayatta kalmasını garanti altına alan ... yüce liderin kusursuz bir planıydı" dedi.
Laylaz, "Pezeşkiyan ister ulusla ister kurumlarla olsun, içeride herhangi bir krizden kaçınacak" dedi. "Bu da üst düzey liderlerin haleflik konusunda karar vermesine ve bunu sakin bir ortamda planlamasına olanak tanıyacaktır."
Seçim mühendisliği mi?
Yeni cumhurbaşkanının İran'ın nükleer ya da dış politikasında ya da bölgedeki milislere verdiği destekte büyük bir değişikliğe yol açması beklenmiyor ancak devletin üst düzey meselelerinde kararları veren Hamaney'in halefinin seçilmesiyle yakından ilgilenecek.
Kaynaklara göre Pezeşkiyan'ın ılımlı profili hoşnutsuz İranlıları yatıştıracak, artan dış baskılar karşısında iç istikrarı sağlayacak ve Hamaney'e olası halefiyet sürecinde güvenilir bir müttefik sağlayacak.
İran'daki iktidar çevrelerine yakın bölgesel bir kaynak, Pezeşkiyan'ın seçilmesinin 2022'de genç bir kadının gözaltında ölümü ve Reisi'nin sosyal özgürlüklere getirdiği daha sıkı kısıtlamalarla alevlenen halk protestoları dalgasının ardından gerilimi yatıştırmak için "tasarlandığını" söyledi.
İki kaynağa göre Hamaney'in planının ilk aşaması, dini liderin ofisiyle bağlantılı pragmatik eski yetkililer tarafından teşvik edilen o zamanki milletvekili Pezeşkiyan'ın 28 Haziran seçimlerinde aday olmak için kayıt yaptırmasıyla harekete geçti.
Pezeşkiyan'ın perde arkasındaki kararlardan haberi olmadığını söylediler. Pezeşkiyan'a yakın bir kaynak, geçmişte birçok ılımlı ve önde gelen muhafazakar adayı yasaklayan ve Hamaney'e bağlı altı din adamı ve altı hukukçudan oluşan bir inceleme organı olan Muhafız Konseyi tarafından onaylanmayı bile beklemediğini söyledi.
Konu hakkında bilgi sahibi beş kişi, Hamaney'in planının adil ve demokratik görünmek üzere tasarlandığını, bu nedenle iki önemli sertlik yanlısı adayın, eski nükleer müzakereci Said Celili ve meclis başkanı Muhammed Bakır Kalibaf'ın inceleme konseyi tarafından onaylandığını söyledi.
Bu da sertlik yanlılarının oylarının muhtemelen aralarında bölüneceği ve her ikisinin de ikinci tura kalmasının zorlaşacağı anlamına geliyordu.
Celili, daha sert sosyal kısıtlamaları, kendine güveni ve şahin bir dış politikayı savunan aşırı sert "Paydari" kampına mensup ve şu anda ABD'de yaşayan bir reformcu olan eski İranlı milletvekili Nureddin Pirmoazen, Hamaney'in yerine geçecek adayını çoktan seçtiğine inanıldığını söyledi.
Reuters'a konuşan üç analist ve iki diplomat, 2015 yılında küresel güçlerle varılan nükleer anlaşmaya karşı çıkan Celili'nin kazanmasının, hızla ilerleyen uranyum zenginleştirme programı nedeniyle Tahran'a baskı uygulayan Batı'ya olumsuz bir sinyal göndereceğini söyledi.
Bölgedeki Batılı bir diplomat "Donald Trump'ın Beyaz Saray'a dönme ihtimalinin artmasıyla birlikte ... İslam Cumhuriyeti'nin Batı ile diyaloğu açık tutacak ve gerilimi azaltacak ılımlı bir isme ihtiyacı vardı" dedi.
Bir Muhafız Konseyi sözcüsü şunları söyledi: "Şeffaf ve tarafsız bir seçim oldu."
Celili ve Kalibaf'a yorum için ulaşılamadı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü şunları söyledi: "İran'daki son cumhurbaşkanlığı seçiminin perde arkasında neler yaşanmış olabileceğine dair spesifik teoriler üzerinde spekülasyon yapamayız. Kesin olarak söyleyebileceğimiz şey, İran'daki seçimlerin ne özgür ne de adil olduğudur."
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Sözcüsü bu haberin ana noktalarıyla ilgili sorulara doğrudan yanıt vermedi ancak Washington'un seçimlerin İran'ın gidişatında köklü bir değişikliğe ya da vatandaşların insan haklarına daha fazla saygı gösterilmesine yol açacağına dair bir beklentisi olmadığını söyledi.
İstenen sonuç
Azeri bir etnik azınlık olan Pezeşkiyan, analistlerin çoğunlukla kentli orta sınıf veya genç olduğunu söylediği bir seçmen çekirdeğiyle ilk turu kazandı.
Ancak seçime katılım oranı İslam Cumhuriyeti'ndeki en düşük oran olan yüzde 40'ta kaldı ve seçim Pezeşkiyan ile hararetle Batı karşıtı olan Celili arasında ikinci tura kaldı.
İslami din adamlarının gücünü desteklemek gibi her önemli konuda Hamaney'in görüşlerini yineleyen Kalibaf üçüncü oldu.
Celili'nin düşmanca iç ve dış politikasından korkan, Kalibaf'a oy veren ya da çekimser kalan pek çok İranlı 5 Temmuz'daki ikinci turda Pezeşkiyan'a oy vererek İran'daki 61 milyon seçmenin neredeyse yüzde 50'sinin oyunu aldı.
Nihayetinde Hamaney'in planı istediği sonuca ulaştı.
Reformistler, ılımlı muhafazakarlar ve etnik azınlıklar tarafından desteklenen 69 yaşındaki kalp cerrahı Pezeşkiyan oyların yüzde 54'ünü alarak seçimi kazandı.
"Yüce lidere teşekkür ediyorum. O olmasaydı ismimin sandıklardan kolay kolay çıkacağını sanmıyorum" dedi Pezeşkiyan devlet televizyonuna yaptığı açıklamada.
Hamaney'e yakın iki kaynak Pezeşkiyan'ın dini liderin seçim yetkililerine oyların düzgün bir şekilde sayılmasını sağlamaları yönünde verdiği bir talimata atıfta bulunduğunu söyledi. Seçim yetkilileri oylarda hile yapıldığına dair herhangi bir şikayet olmadığını söyledi.
İran'ın teokratik yönetimine sadık olan Pezeşkiyan, pragmatik bir dış politika izleme, büyük güçlerle 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayı canlandırmak için şu anda durmuş olan görüşmeler üzerindeki gerilimi azaltma ve sosyal liberalleşme beklentilerini iyileştirme sözü verdi.
Kadınların ve etnik azınlıkların haklarını savundu ve İslami kıyafet kurallarını ihlal ettiği iddiasıyla gözaltındayken 2022 yılında hayatını kaybeden İranlı Kürt kadın Mahsa Amini'nin ölümüne müesses nizamın yaklaşımını eleştirdi.
Pezeşkiyan 2022'de "Saçının birkaç teli görünüyor diye bir kızı tutukluyorlar ... ve cesedini ailesine geri veriyorlar" demiş ve "Bu davranış kabul edilemez." ifadelerini kullanmıştı.
Ancak pek çok analist, Pezeşkiyan'ın İran'ın güçlü din adamları ve şahin devlet adamlarıyla karşı karşıya gelmeye niyeti olmadığını açıkça ifade etmiş olması nedeniyle, seçim kampanyasında verdiği tüm sözleri yerine getirip getiremeyeceği konusunda kuşkulu.
Kaynak: Mepa News