İran bu hafta, bir helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin yerine yapılacak seçim için düğmeye basıyor. Reisi'nin ölümü, yetkililerin daha da önemli bir görevi, yani dini liderin halefini belirleme çabalarını karmaşık hale getirebilir.
Bir zamanlar İran'ın yaşlanan nihai karar mercii Ayetullah Ali Hamaney'in olası halefi olarak görülen Reisi'nin ani ölümü, İran'ın bir sonraki liderinin seçimini etkilemek için sertlik yanlıları arasında bir yarışı tetikledi.
İçerideki uzmanlar ve analistler, 85 yaşındaki Hamaney'in 28 Haziran'daki seçimlerde ülkeyi günü gününe yönetecek ve istikrarı sağlayabilecek güvenilir bir müttefik olacak, kendisine son derece sadık bir cumhurbaşkanı aradığını söylüyor.
Tahran merkezli analist Saeed Leylaz, "Bir sonraki cumhurbaşkanının Devrim Muhafızları geçmişi olan ve Hamaney'e tereddütsüz sadık bir sertlik yanlısı olması muhtemel. Geçmişi lekesiz ve siyasi çekişmelerden uzak biri.” diyor.
Adaylar için kayıtlar Perşembe günü başlıyor, ancak bu, adayları her zaman nedenini açıklamadan diskalifiye eden sert bir izleme organı olan Muhafız Konseyi tarafından incelenecek bir sürecin sadece başlangıcı.
İran müesses nizamının en üst düzeyindeki düşüncelere aşina olan üç kişi, liderler arasında cumhurbaşkanlığı yarışını ele almanın çeşitli yollarının yararları hakkında tartışmalar yapıldığını söyledi.
"Genel kanı, öncelikli (hedefin) yüce lidere ve onun ideallerine son derece sadık bir cumhurbaşkanının seçilmesini sağlamak olması gerektiği yönündeydi. Düşük katılım kaçınılmaz olarak bunu sağlayacaktır." diyen bir kaynak, konunun hassasiyeti nedeniyle diğerleri gibi adının açıklanmasını istemedi.
Bu hedef -Hamaney öldüğünde iktidarın zirvesinde yumuşak bir geçişi şekillendirebilecek sertlik yanlısı bir cumhurbaşkanı için zafer- yine de önümüzdeki ay yapılacak oylamayı yöneten iktidardaki din adamları için bir muamma oluşturuyor.
İçeriden uzmanlar ve analistler, kazananın Hamaney'e sıkı sıkıya bağlı biri olmasını sağlamak için, yaklaşan seçimin Hamaney'e benzer görüşlere sahip sertlik yanlıları tarafından domine edilmesinin muhtemel olduğunu söylüyor.
Seçmenler için sınırlı seçenek
Ancak oy pusulasındaki seçeneklerin kısıtlanması muhtemelen seçmenlerin ilgisini azaltacak ve katılımı düşük tutarak 45 yıllık İran rejiminin prestijine istenmeyen bir darbe indirecektir.
Bu ikilem İran'da aşina olunan bir durum. Adayların dikkatle incelendiği bir yarışta, genellikle dini kurumların karşılaştığı zorluk yüksek bir katılım sağlamaktır.
Muhafız Konseyi 11 Haziran'da nitelikli adayların listesini yayınlayacak.
Reisi 2021'de yaklaşık yüzde 49'luk bir katılımla zafer kazanmıştı ki bu oran 2017'deki yüzde 70 ve 2013'teki yüzde 76'lık katılım oranlarına kıyasla önemli bir düşüştü.
Eleştirmenler katılımın aynı zamanda 2022 yılında ahlak polisi tarafından tutuklanan genç bir kadının ölümüyle alevlenen ve aylarca süren protestolara neden olan ekonomik sıkıntılar ile sosyal ve siyasi kısıtlamalardan duyulan hoşnutsuzluğu yansıttığını söylüyor.
Bazı analistlere göre, oy pusulasında gösterişsiz ılımlı adaylara yer vermek, daha büyük bir katılımı çekmenin bir yolu olabilir.
Şu anda iktidardan uzak olan reformistler, İran'ın teokratik yönetimine sadık kalmaya devam ediyor ancak Batı ile ilişkilerin geliştirilmesini, daha fazla ifade özgürlüğü ve katı kıyafet kurallarının gevşetilmesi yönünde kademeli adımlar atılmasını savunuyorlar.
Reformcu eski üst düzey yetkili Muhammed Ali Abtahi, adaylarına izin verilmesi halinde reform yanlısı kampın seçimlere katılacağını söyledi, ancak reformculara ne kadar siyasi alan tanınacağının belli olmadığını da sözlerine ekledi.
"Geçmiş parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde sertlik yanlılarının zafer kazanmasını sağlayan bu düşük katılım döngüsü değiştirilebilir. Ancak olası bir siyasi açılım konusunda şüphelerim var" diye konuştu.
Potansiyel adaylar
Ancak bazı seçmenler reformistlerin son on yılda iktidarda oldukları dönemlerde daha fazla özgürlük getiremediklerine inandıkları için reformistlerin seçim gücü belirsizliğini koruyor.
Dahası, 2022 protestoları reformistler ile "rejim değişikliği" talep eden göstericiler arasında giderek derinleşen bir uçurumu ortaya çıkardı.
"Bilinen birkaç ılımlının aday olmasına izin vermek bile insanların sandığa gitmesi için yeterli olmayabilir. Seçmenler reform yanlısı adayların gerçek bir değişim yaratacağı düşüncesiyle defalarca yanıltıldı." diyor Avrasya Grubu analisti Gregory Brew.
Yeni bir cumhurbaşkanının, her ikisi de dini lider tarafından kontrol edilen İran'ın nükleer ya da dış politikasında herhangi bir değişiklik yapması pek olası değil.
İçeriden isimler, adaylar arasında lidere bağlı bir yatırım fonunu yöneten eski bir Muhafız üyesi olan Perviz Fettah ve 2001'de dört yıl boyunca Hamaney'in ofisini yöneten eski nükleer başmüzakereci Said Celili'nin yer alabileceğini söyledi.
İçeriden üçüncü bir kişi ise Fettah'ın nihai kararını "Çarşamba günü bazı üst düzey yetkililerle görüştükten sonra" vereceğini söyledi.
Geçici Cumhurbaşkanı Muhammed Muhbir ve eski meclis başkanı ve Hamaney'in danışmanlarından Ali Laricani de İran medyasında olası adaylar olarak anılıyor.
Laricani'nin 2021 cumhurbaşkanlığı yarışına katılması yasaklanmıştı.
Kaynak: Mepa News, The New Arab