İngiltere yüksek mahkemesi, ülkenin yeni seçilen İşçi Partisi hükümetinin, diğer silah lisanslarını askıya almasına rağmen, teslimatın durdurulmasının “ABD'nin İngiltere ve NATO'ya olan güvenini sarsacağı” endişesiyle İsrail'e F-35 savaş uçağı parçaları ihraç etmeye devam ettiğini duydu.
Bu açıklama, Al Haq ve Global Legal Action Network adlı iki kuruluşun İngiltere'nin İsrail'e silah ihracatı konusunda açtığı davanın duruşması için hükümetin avukatının yaptığı yazılı başvuruda yer aldı.
Avukat James Eadie'nin sunumuna göre, Savunma Bakanı John Healey 18 Temmuz'da Ticaret Bakanı Jonathan Reynolds'a İsrail'in kullanacağı parçaların lisanslarının “F-35 programının tamamını etkilemeden” askıya alınmasının mümkün olmayacağını bildirmişti.
Healey Reynolds'a şu tavsiyede bulunmuştu:
“F-35 lisanslarının askıya alınması ve bunun sonucunda uçakların kısa bir süre için bile olsa kullanılamaması, uluslararası barış ve güvenlik üzerinde derin bir etki yaratacaktır.”
“Ortak tarihimizin kritik bir noktasında ABD'nin İngiltere ve NATO'ya olan güvenini sarsacak ve ilişkileri geriye götürecektir. Düşmanlarımız, algılanan herhangi bir zayıflıktan faydalanmak için beklemeyecek ve bunun küresel sonuçları olacaktır.”
Altı hafta sonra hükümet, İsrail'in Gazze'de uluslararası insancıl hukuku ihlal etmek için kullanabileceği açık bir risk olduğunu gösteren bir incelemeye dayanarak, İngiltere'nin İsrail'e silah ihracatı için verdiği 30 lisansı askıya aldı.
Eadie'nin sunumuna göre, 2 Eylül tarihli bu karar “İsrail'in Gazze'de saldırıların devam etmesi de dahil olmak üzere genel olarak uluslararası insancıl hukuka uyma taahhüdünde bulunmadığı değerlendirmesine” dayanılarak alınmıştır.
Ancak bu değerlendirmeye rağmen, savunma bakanı tarafından ortaya konan nedenlerle, "normalde izlenen kriterlerden ayrılmak ve F-35 programına ihracatı askıya almamak için iyi bir neden olduğuna karar verildiği” belirtiliyor.
“F-35 kararı, F-35 bileşenlerinin ciddi bir uluslararası insancıl hukukun ihlalinin gerçekleştirilmesi ya da kolaylaştırılması için kullanılabileceğine dair açık bir risk olduğunu kabul etmekte, ancak savunma bakanı tarafından belirtilen istisnai koşullarda bu ihracatın yine de devam etmesi gerektiğine karar vermektedir.”
Askıya alma kararının açıklandığı gün, İngiltere üretimi F-35 parçalarının ihracatına ilişkin beş aktif lisans bulunmaktaydı.
Takip eksikliği
Al-Haq ve Glan geçen Aralık ayında yasal mücadelelerini başlattıklarında, İsrail'in Gazze'de uluslararası insancıl hukuku ihlal etmek için İngiliz yapımı silahları kullanabileceği riski nedeniyle İngiltere'nin tüm silah ihracatını yasaklaması gerektiğini savunmuşlardı.
Ancak İşçi Partisi hükümetinin Eylül ayında silah ihracatını askıya almasının ardından davanın odağı, nihai varış noktası İsrail olmak üzere üçüncü ülkeler üzerinden ihraç edilebilen İngiltere üretimi F-35 parçalarına kaydı.
Silah kontrolü uzmanları ve araştırmacılar İsrail'in son 13 ay içinde Gazze'de ve yakın zamanda Lübnan'da gerçekleştirdiği hava saldırılarında F-35'lere güvendiğini söylüyor.
Söz konusu gelişmiş sava uçaklarının yüzde 15'ini İngiliz yapımı parçalar oluşturuyor.
İngiltere hükümeti, küresel F-35 programına zarar vermeden üçüncü ülkeler üzerinden ihraç edilen F-35 bileşenlerini askıya alamayacağını, programın 20'den fazla ülkeyi kapsayan karmaşık tedarik zincirinde parçaları takip etmenin zor olduğunu söylemişti.
Geçtiğimiz ay F-35 Ortak Program Ofisi sözcüsü yaptığı bir açıklamada F-35 tedarik zincirinin “parça numarası/konfigürasyon temelinde malzeme hareketini kontrol etme” kapasitesine sahip olduğunu ancak bunu yapacak bir sistemin mevcut olmadığını belirtmişti.
Dışişleri Bakanı David Lammy'ye Parlamento'da hükümetin ABD hükümeti ya da F-35'in ana yüklenicisi Lockheed Martin ile izleme ve takibin başlatılması konusunda görüşmeler yapıp yapmadığı soruldu ancak Lammy soruya cevap vermedi.
İngiltere'deki davanın yanı sıra, küresel programın ortakları olan Hollanda, Kanada ve Danimarka'da da İsrail'e gönderilen F-35 parçaları ile ilgili yasal itirazlar yapılmıştır.
Pazartesi günü Londra'da yapılan duruşmada davanın kapsamı da dahil olmak üzere usule ilişkin sorulara odaklanıldı ve kesin bir sonuca varılamadan sona erdi.
Davanın bir sonraki duruşması Ocak ayında yapılacak.
Kaynak: Mepa News, Middle East Eye