Washington'ın, 2015 tarihli ve kamuoyunda İran nükleer anlaşması olarak bilinen protokolden çekilmesi sonrasında yeni yaptırımlar uygulayacağını duyurmasıyla birlikte birçok devlet Tahran'dan petrol alımını ya durdurmuş ya da büyük ölçüde azaltmıştı.
Trump yönetimi Türkiye'nin yanı sıra Çin, Hindistan, Güney Kore, Japonya, İtalya, Yunanistan ve Tayvan'a 180 günlük muafiyet tanıdı.
İran'ın petrol ihracatının yüzde 75'ini oluşturan bu sekiz ülkenin toplam ham petrol alımını inceleyen analistlerin tahminlerine göre muafiyet tanınan 180 gün boyunca Tahran'ın günde 700 bin ile 1 milyon 700 bin varil petrol satması bekleniyor. İran'ın petrol ihracatının zirveyi gördüğü 2018 yılı ortalarında ise bu miktar günde 3 milyon varil kadardı.
Yaptırım kapsamında petrol satışlarından elde edilecek gelir doğrudan İran'ın kasasına girmeyecek ve uluslararası banka hesaplarında "emaneten" tutulacak. Ek olarak bu paranın sadece yaptırımlardan etkilenmeyen alanlarda ve temel insani ihtiyaçlar için kullanılacak olması, Tahran'ın satış gelirlerinden eskisi kadar rahat faydalanamayacağı anlamına geliyor.
Muafiyet tanınan sekiz ülkenin İran'dan petrol alım tablosu ise şu şekilde:
Türkiye
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun 2017 verilerine göre Türkiye yıllık ham petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 50'sini İran'dan yaptığı ithalat ile karşılıyordu. Buna göre Ankara Tahran'dan günde yaklaşık 200 bin varil petrol ithal ediyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 5 Kasım'daki önlemlerin devreye girmesi sonrası yaptığı açıklamada "Yaptırımlar konusunda bizim duruşumuz hep net olmuştur. Hele hele petrole yönelik konularda biz hep bunu söylemişizdir; bunlar alternatifsiz bir şeydir, dolayısıyla bir yaptırıma kesinlikle uymayız" şeklinde konuşmuştu.
Çin
Dünyanın en büyük petrol ithalatçısı konumunda olan Çin aynı zamanda İran'ın başlıca müşterisi. Yaptırımların devreye girmesinden önce muafiyet almak için lobicilik faaliyetleri yürüten Çin petrol endüstrisinden Reuters'a konuşan kaynaklar, Pekin'e 180 gün boyunca günde 360 bin varil ithalat yapılması izni verildiğini ifade etti.
Hindistan
Hindistan yakın bir geçmişte Japonya'yı geride bırakarak Çin ve ABD'den sonra dünyada en çok petrol ithalatı yapan üçüncü ülke konumuna geldi. Aynı zamanda İran'ın ikinci sıradaki petrol müşterisi olan Hindistan'ın coğrafi olarak bu ülkeye yakın konumunun petrol tedarikinin hızı ve maliyeti konusunda olumsuz bir rol oynaması bekleniyor.
Güney Kore
Yaptırımların devreye girmesinden önce İran'dan petrol alımını tamamen durduran Güney Kore'nin, muafiyetle birlikte günde 130 bin varil kadar ithalat yapması bekleniyor.
Japonya
Tıpkı Güney Kore gibi, Japonya da uygulanacak yaptırımların ilan edilmesiyle birlikte İran'dan petrol alımını durdurmuştu.
İtalya ve Yunanistan
İtalya da, Türkiye'ye benzer bir şekilde İran'dan günde yaklaşık 200 bin varillik alım yapıyor. Yunanistan'ın alım miktarı ise günde 100 bin varil kadar.
Tayvan
Muafiyet tanınan ülkeler arasında sadece Tayvan sürekli müşteri konumunda bulunmuyor. İhtiyaca bağlı olarak İran'dan petrol alan Tayvan'a getirilen muafiyet şartları ise henüz bilinmiyor.