ABD'nin nükleer anlaşmadan çekildiğini açıklamasının ardından anlaşma gereği aktivitesini kısıtladığı santrallerde faaliyetlerini artıran İran, Fordow'daki uranyum zenginleştirme programının yeniden başladığını Kasım 2019'da duyurmuştu. Tahran yönetimi, Mayıs 2019'dan bu yana anlaşmanın şartlarını uygulamayı sırayla sonlandırıyor.
Kutsal mekanların bulunduğu Kum şehri yakınlarındaki yer altı santrali Fordow'daki zenginleştirme faaliyetlerinin durması, 2015'te imzalanan nükleer anlaşmanın şartlarından biriydi.
ABD, anlaşmadan Mayıs 2018'de çekilmiş ve İran'a tek taraflı yaptırımları yeniden uygulamaya koymuştu.
Anlaşmanın tarafı olan diğer P5+1 ülkeleri (Almanya, Fransa, İngiltere, Çin, Rusya) ise İran'ın anlaşma şartlarından çekilmemesi için müzakereler yürütmüştü.
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ali Ekber Salihi, İran parlamentosunun haber ajansı ICANA'ya yaptığı açıklamada "Fordow'da şu an 1044 santrifüj, zenginleştirme çalışması yapıyor." dedi:
"1044 makinenin zenginleştirme yapmayacağına dair nükleer anlaşmaya bağlıydık, ancak anlaşmanın iptal edilmesiyle birlikte ihtiyaç oldukça bunu yapacağız ve zenginleştirilmiş materyali de saklayacağız."
İran, anlaşmayla birlikte zenginleştirilecek uranyuma ve saklama kapasitesine de sınır getirmeyi kabul etmişti. Gelişmiş santrifüjlerin yapımına ve var olanların kullanımına da kısıtlamalar getirilmişti.
Kasım ayındaki açıklamanın ardından İngiltere, Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği; Fordow'daki aktivitelerin yeniden başlamasının 2015'te imzalanan anlaşmanın ihlâli anlamına geleceğini açıkladı ve Tahran'dan anlaşmaya uymasını istedi.
Tahran ise yaptırımların sona ermesi ve anlaşmanın getireceği ekonomik beklentilerin gerçekleşmesi halinde anlaşmaya yeniden uyacağını söylüyor.
Birleşmiş Milletler'in nükleer silah izleme grubu, 4 Eylül'de İran'ın zenginleştirilmiş uranyum deposunun, anlaşmanın izin verdiğinin 10 katından fazla olduğunu açıkladı.
ABD Başkanı Donald Trump'ın nükleer anlaşmadan çekilmesinin ardından İran ve ABD arasında gerilim yaşanmış; son olarak Ocak ayında İranlı komutan Kasım Süleymani, ABD'nin düzenlediği hava operasyonunda Bağdat'ta öldürülmüştü.
ABD ve İran, Uluslararası Adalet Divanı'nda karşı karşıya geliyor
Pazartesi günü ABD ve İran, ABD'nin kademeli olarak yeniden uygulamaya başladığı yaptırımlarla ilgili olarak Birleşmiş Milletler'in (BM) oluşturduğu uluslararası mahkemede karşı karşıya gelecek.
Tahran, 2018'de anlaşmadan çekilmesinin ardından Washington'ı Lahey'deki Uluslararası Adalet Divanı'na şikayet etmişti.
BM üyeleri arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için 2. Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan mahkeme, ilk hafta bu konunun bu mahkemede görülmeye uygun olup olmadığını tartışacak. Pazartesi günü ABD tarafı, çarşamba günü de İran tarafı mahkemeye hitap edecek. Konunun karara bağlanması aylar sürebilir.
Eğer mahkeme, davayı görme yetkisi olduğuna karar verirse, nihai sonuca varılması da yıllar alabilir.
İran, Trump yönetiminin yeniden uygulamaya koyduğu yaptırımların 1955'te İran ve ABD arasında imzalanan Dostluk Anlaşması'na aykırı olduğunu savunuyor.
Mahkeme, Ekim 2018'de, henüz mahkeme görülmeye başlamamışken insani malzemeler üzerindeki yaptırımların kaldırılması gerektiğine hükmetmişti.
ABD de buna yanıt olarak 1955'te imzalanan anlaşmadan da çekildiğini açıklamıştı.