Taliban'ın son dönemde Afganistan'da ana otoyolların kontrolünü ele geçirmeye başladığı rapor ediliyor.
Kabil hükümeti güçlerinin ikmaline izin vermeyen ve taşımacılık yapanlardan vergi toplayan Taliban, bu şekilde gücünü artırıyor. Kamyon ve tır şoförleri de, Taliban'ın vergi sistemini, düzensiz Kabil hükümeti birliklerine rüşvet vermeye tercih ediyor.
Gazeteci David Zucchino ve Fahim Abed, New York Times'ta Taliban'ın artan hakimiyetine dair bir analiz kaleme aldı.
Analiz Mepa News okurları için Türkçeleştirildi.
ABD kuvvetlerinin çekilmesi sürecinin hızlanmasının ardından Taliban Afganistan’ın otoyollarındaki kontrolünü her geçen gün artırarak vergi gelirlerinden milyonlarca dolar kazanmakta ve pazarlık pozisyonunu güçlendirmektedir.
Afganistan’ın güneyinde bir tepeye kurulu polis karakolunu her hafta geçen uzun yol kamyon şoförü, geçerken ne yapması gerektiğini harfi harfine bilir. Karakoldakiler ipin ucuna bağladıkları kutuyu aşağıya salar. Oradan geçen her kamyoncu bu kutuya 5000 Afgani (yaklaşık 65 dolar) bırakır ve kutu tekrar yukarı çekilir.
Bu kamyon sürücülerinden birisi olan Devlet Han’a göre karakoldakiler bu tür rüşvetleri artık bizzat toplamaktan çekiniyorlar zira “otoyol Taliban tarafından kontrol edildiği için polisler dışarı çıkmaya korkuyorlar.”
Taliban ile ABD arasında Şubat ayında imzalanan anlaşma gereği ABD askerlerinin ülkeden çekilmeye başlamasının ardından militanlar ana yollar üzerine yeni kontrol noktaları kurarak kilometrelerce yeni yolu ele geçirdi. Hatta Kabil hükümetine bağlı polislerin kurduğu rüşvet düzenini dahi yıkmaya başladı.
Kamyoncular ve otobüsçülerin söylediklerine göre hükümet güçleri üslerinden çıkmamayı tercih ederek ülkedeki yolların büyük çoğunluğunun kontrolünü Taliban’a bıraktı. Şoförler, militanların “vergi” toplamanın yanı sıra araçlarda Kabil hükümeti askerleri veya çalışanlarını aradıklarını, bazen bulduklarını hemen infaz ettiklerini anlatmaktadır.
Taliban otoyolları kullanıyor
Sürekli bir gelir sağlayan otoyolların Taliban’ın savaş bütçesine destek sağlamasının yanı sıra stratejik bir amacı da var: Militanlar bu yolları kullanıp, etrafı sarılı vaziyetteki hükümet güçlerinin üslerine saldırarak, Katar’ın Doha şehrinde devam eden barış görüşmelerinde Taliban’ın elini güçlendirmektedir.
Ülkedeki otoyolların büyük bir bölümünün Taliban’ın eline geçmesi, uzak noktalarda belirli bölgelere sıkışmış vaziyetteki hükümete ait kontrol noktaları ve askeri birliklere ikmal yapılmasını güçleştirdiği için 19 yıldır devam eden savaşın dinamiğini değiştirdi. Hem hükümet yetkililerinin açıklamaları hem de uzun yol şoförlerinin söyledikleri, Taliban’ın kontrol ettiği yolların en son NATO ve ABD güçlerinin azaltılmasına yönelik 10 yıl kadar önce alınan karar sonrasında bu kadar fazla olduğuna işaret etmektedir.
Kontrolü altında yaşayan insanları korumaktan aciz Kabil yönetiminin sıradan Afgan vatandaşlarından içinde bulundukları duruma rağmen rüşvet almaya devam etmesi, halkın hükümete karşı olan nefretini daha da sağlamlaştırmaktadır. Son derece sofistike bir girişim olan otoyol vergisi aracılığı ile Taliban’ın gölge hükümeti olarak adlandırılan yapısının güçlenmesi, militanların gelecekte kurulmasını umduğu Taliban yönetiminin getireceklerinin bir ön izlemesidir.
Bu geçiş sürecinde Taliban’ın Kabil hükümeti polisinin şoförlerden rüşvet toplama sistemine ağır darbe vurduğu görülmektedir. Şoförlerin anlattıklarına göre militanlar ödeme aldıklarına dair kendilerine “makbuz” verdiğinde bu makbuz ülkedeki herhangi bir Taliban kontrol noktasında kabul edilmektedir.
Herat Vilayeti Ticaret Odası Başkan Yardımcısı Ahmed Seyid Azimyan konu hakkında şunları söyledi: “Taliban’ın prensibi şudur: Bir kez vergi ödemesini yaptığınızda size verilen ve ülkenin her tarafından geçerli olan makbuz sayesinde bir daha sizden ödeme talep edilmez.” Diğer yandan Kabil yönetimine tabi polisler ise aldıkları rüşvetlere karşılık makbuz vermemektedir.
"Günlük 200 bin dolar"
Bay Azimyan’ın verdiği bilgilere göre, ülkenin çoğundan geçtiği için stratejik öneme sahip Kabil-Herat Otoyolu üzerindeki kontrol noktalarından Taliban günde 155 bin ila 195 bin dolar vergi toplamaktadır.
Samangan valisi Abdul Yakin Ahadi, kendi bölgesinden toplanan vergilerin Afganistan’ın kuzeyindeki tüm militan saldırıları için harcandığını söylemektedir. Valinin anlattıklarına göre sadece Samangan’daki yerel madenden kömür taşıyan kamyonlardan Taliban günde 26 bin dolar vergi toplamaktadır.
Şubat ayındaki anlaşma ABD ordusunun elini kolunu bağladığı için, Taliban unsurları çoğu zaman otoyol üzerine kurdukları kontrol noktalarına yönelik Amerikan hava saldırıları hususunda endişe etmemektedir. Amerikalı komutanlar şu anda sadece kritik durumdaki hükümet unsurlarına hava desteği sağladıklarını aktarmaktadır: Mesela Amerikan uçakları geçtiğimiz ay Hilmend'in idari başkentinin Taliban tarafından neredeyse ele geçirildiği günlerde bölgede hava saldırıları icra etti.
Kabil hükümetine bağlı Polis kuvvetlerinin idaresinden sorumlu birim olan İçişleri Bakanlığı Sözcüsü Tarık Aryan konu hakkında şu açıklamayı yaptı: “Otoyollardaki Taliban varlığı “dağınık” ve “sürdürülemez” vaziyettedir. Hükümetimiz Taliban’dan daha fazla otoyol kontrol etmekte olup, rüşvet alırken yakalanan tüm polis memurları cezalandırılmaktadır.”
Sayın sözcünün dediklerine rağmen, şoförler ve hatta yerel hükümet yetkilileri çok daha farklı bir tablo çizmektedir. Onlara göre hükümet yolların kontrolünü savaşmadan Taliban teslim etti ve militanların otoyol soygunu yapmasının kapısını kendi eliyle araladı. Militanlar, kontrol noktalarını atlatan sürücülere ağır cezalar kesmektedir.
Taliban'ın vergi sistemi
Ülkenin kuzeyindeki Kunduz Vilayetinde inşaat malzemeleri satan Ziya-ul Hak Ziya diyor ki; “Kimse Taliban’dan vergi vermeden kaçmaya cüret edemiyor.”
Militanlar, Baglan’daki otoyolda kurdukları bir kontrol noktasında Orta Asya ülkelerinden ithal edilmiş mal taşıyan sürücülerden kamyon başına 400-660 dolar arası gümrük vergisi toplamaktadır. Bu sürücülerin malları gümrükten geçirmek için Kabil hükümeti kontrolündeki sınırlarda resmi gümrük harcı da ödediğinin hatırlatılması gereklidir.
Belh Ticaret Odası Başkanı Nasir Ahmed Kasımi, Taliban’ın bu tür vergilerden günde 200 bin dolar kazanabileceğini iddia etmektedir. Kendisi ayrıca hem Taliban hem Kabil hükümeti tarafından vergi toplanması nedeniyle yakıt, inşaat malzemeleri, un ve yiyecek fiyatlarının bölgede arttığını ifade etmektedir.
İnşaat malzemeleri satıcısı Ziya şunları söyledi: “Taliban, güvenlik güçlerinden korktuğu için eskiden vergi toplamak için yollara kontrol noktası kurmazdı. Şimdi yolların tam ortasında insanlardan ücret alıyorlar.”
Taliban kendi kontrolü altındaki bölgelerde haydutlara müsaade etmediği için buralardan geçen otoyollarda neredeyse hiç suç işlenmemektedir. Ancak, hükümete bağlı asker ve polisler üslerinden ve karakollarından dışarı adım dahi atmaktan korktukları için Kabil yönetimi altındaki bölgelerde şoförler ve yolcular sık sık hırsızlar tarafından gasp edilmektedir.
Kabil ile Herat arasında sekiz yıldır yolcu götürüp getiren Muhammed Halid şunları söylüyor: “Yolda hükümetin olduğu her yerde bir sürü soygun oluyor. Taliban bölgelerinde bir tane bile soygun olmaz.”
Ayrıca Kabil hükümetine bağlı polislerin Taliban kontrolündeki bölgelere yakın noktalarda rüşvet almaya çalıştıklarında militanların buna engel olduğu bildirilmektedir. Kabil-Herat arasında yakıt tankeri sürücülüğü yapan Samir Han, birkaç gün önce, şoförlerden rüşvet talep eden iki polis memuruna Taliban mensuplarının nasıl saldırdığını anlattı: “Taliban polislerden birini öldürdü, diğeri de kaçtı.”
Herat ile Gor arasında minibüs şoförlüğü yapan Emir Muhammed, son dört yıldır çalıştığı güzergahın hiç bu kadar tehlikeli olmadığını söylüyor: “Taliban var, soyguncular var, silahlı haydutlar var: Herkes bizden para almaya çalışıyor.”
Taliban yıllardır, geçici şekilde yol kesici önlemler almaktaydı ancak bu noktalara müdahale edildiğinde genelde kaçarlardı. Sürücülerin anlattıklarına göre, şimdilerde kalıcı hale getirilen bu kontrol noktaları sayesinde yoldan geçen minibüsler, taksiler, yakıt tankerleri, kargo kamyonlarından milyonlarca dolar vergi toplanmaktadır.
Emir Muhammed sözlerine şöyle devam ediyor; “Bizim buralardaki otoyol üzerinde hükümetin sadece bir tane karakolu kaldı. Eskiden daha çokları vardı ama Taliban hepsini aldı.”