Wagner lideri ve Putin eleştirmeni Yevgeny Prigozhin'in Çarşamba günü bir uçak kazasında ani ve şüpheli ölümü, Rusya, Ukrayna, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki savaşçılarının ve bağlantılarının akıbetinin ne olacağına dair bir meraka yol açıyor.
Bunu en fazla merak eden kişiler de, her ikisi de Wagner'in ortakları olan Hemidti lakaplı Sudanlı milis lideri Muhammed Hamdan Dagalo ve Libya'nın doğusundaki savaş ağası Halife Hafter.
Libya'da Wagner savaşçıları Hafter'e destek vererek 2019-2020 yıllarında Trablus'a düzenlediği başarısız saldırıda ona destek oldular ve şu anda petrol tesisleri gibi kilit noktalara yerleşmiş durumdalar.
Komşu Sudan'da Wagner mensupları, şu anda Sudan Silahlı Kuvvetleri (SSK) ile silahlı çatışmaya giren paramiliter grup Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) ile birlikte çalıştı.
Middle East Eye daha önce de Wagner savaşçılarının Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki altın madenleri çevresinde gerçekleştirdiği katliamları haberleştirmiş, ABD de grubu Sudan'dan milyarlarca dolar değerinde altın çalmakla suçlamıştı. Bu altınların büyük bir kısmının Birleşik Arap Emirlikleri ve Rusya'ya gittiği iddia ediliyordu.
İsveç'teki Uppsala Üniversitesi Barış ve Çatışma Araştırmaları Bölümü Başkanı Ashok Swain Middle East Eye'a yaptığı açıklamada Prigozhin'in ölümünün, Wagner'in faaliyetleri ve Rusya'nın Kuzey Afrika'daki bağlantıları üzerinde "derin bir etkisi" olacağını söyledi ve ekledi:
"Sudan ordusu ile paramiliter grup HDK arasında devam eden iç savaş, Wagner Grubu'nun faaliyetlerini çevreleyen karmaşıklığı önemli ölçüde artırdı. Prigozhin sadece grubu dışarıda temsil etmekle kalmadı, aynı zamanda bir müzakereci ve sorun çözücü olarak da çok önemli bir rol oynadı. Şimdi Prigozhin'in Wagner'i yönetecek olan halefinin atanmasını beklemeliyiz. Bu yeni liderin Putin'in desteğini ne ölçüde kazanacağını göreceğiz."
Wagner ve HDK
Wagner Sudan'da ilk olarak uzun süredir otokrat Ömer el Beşir döneminde ortaya çıktı ve altın madenleri gibi önemli maden kaynaklarının korunmasında büyük rol oynadı.
Wagner mensupları daha sonra Beşir hükümetine 2019'da demokrasi yanlısı gösterileri bastırmaya çalışırken yardım etmekle suçlandı, ancak Beşir nihayetinde iktidardan uzaklaştırıldı.
Nisan 2023'te Sudan savaşı patlak verdiğinden beri, Wagner'in ağırlığını müttefiki HDK'den yana koyduğunu öne süren çok sayıda rapor ortaya çıktı, ancak HDK grubun dahlini defalarca reddetti.
Eski bir ABD diplomatı ve CIA analisti olan Cameron Hudson, "Bence Prigozhin dışında en büyük kaybeden Sudan'daki Hemidti oldu" diyor.
Wagner'in HDK'ye, SSK'nın hava gücüne karşı koymasını sağlayan karadan havaya füzelerin yanı sıra çok sayıda farklı silah sağladığı bildiriliyordu.
Hudson MEE'ye yaptığı açıklamada, HDK'nin Sudan'da 5 binden fazla insanın öldüğü ve milyonlarca insanın yerinden edildiği çatışmayı sürdürmek için yabancı tedarik hatlarına olan bağımlılığının, kilit bir müttefikin ani kaybının felaket olabileceği anlamına geldiğini söyledi ve şu ifadeleri kullandı:
"HDK'yi son birkaç haftada olduğu gibi agresif görecek miyiz? Hartum'daki pozisyonlarını korumaya çalıştıklarını görecek miyiz? Sürekli olarak ikmal hatlarının kesileceği korkusunu içerisindeler."
Kremlin'in alternatifleri
Grubun Libya'daki operasyonları çok daha aleni oldu.
Wagner savaşçıları Hafter'in Trablus saldırısında kilit bir rol oynadı ve sonunda gidişat Hafter'in aleyhine dönmeden önce saldırıya yeni bir ivme kazandırdı. Libya'nın merkezindeki savunma tahkimatları, saldırı çöktüğünde bir karşı saldırı olasılığını engellemeye yardımcı oldu. Yüzlerce Wagner savaşçılarının ve istihdam ettikleri Suriyelilerin Libya'da kaldıklarına inanılıyor.
Prigozhin'in ölümünden sadece bir gün önce, aralarında savunma bakan yardımcısının da bulunduğu Rus askeri yetkililer Hafter'i Libya'da ziyaret etti ve bunun askeri bir heyetin ülkeye yaptığı ilk resmi ziyaret olduğunu söylediler.
Atlantik Konseyi'nin kıdemli araştırmacısı Alia Brahimi'ye göre Prigozhin sonrası geleceğin temelleri Kremlin tarafından atılmaya başlanmıştı bile.
MEE'ye konuşan Brahimi, "Ne yazık ki, Prigozhin'in 'karizmasının' ötesinde, hala işleyen bir yapı var ve Wagner'in Libya ile Sudan'daki faaliyetleri üzerinde önemli bir etki görmemiz pek olası değil" dedi ve ekledi:
"Ayrıca Kremlin'in Prighozin'in görevden alınmasına zemin hazırlamak için haftalarca zamanı vardı ve belli ki Kremlin zamanlama konusunda kendine güveniyordu."
Brahimi, zzellikle Sahra altı Afrika'da darbe yönetimlerinin yükselişiyle birlikte, Wagner'in aracılığı olmasa bile Rusya için hala pek çok "müşteri" bulunduğunu da sözlerine ekledi:
"Bu askeri rejimler Wagner'i Prighozin'in kara kaşını, kara gözünü beğendikleri için çağırmadılar. Problemler yaşıyorlardı ve Wagner'in de sunduğu çözümler vardı. Rus devletinin hizmet sağlayıcısı olduğu henüz ortaya çıktı."
MEE, HDK'den Wagner'in ölümüyle ilgili bir yorum istedi, ancak herhangi bir yanıt alamadı.
Belirsiz gelecek
Putin'in iktidara geldiği 2000 yılından bu yana pek çok üst düzey Rus, onun karşısına çıkmanın çok yüksek bir risk taşıdığını öğrendi.
Prighozin'in ölümüne yol açan kazaya neyin sebep olduğu henüz teyit edilmemiş olsa da, ABD Başkanı Joe Biden da dahil olmak üzere pek çok kişi Rusya Devlet Başkanı'nı suçlamakta gecikmedi.
Ancak Putin için de Wagner liderinin ölümü ve bunun paralı asker grubuna verebileceği muhtemel ölümcül zararın sonuçları olacaktır.
Bu örgüt yıllarca Rusya'nın Afrika'daki birincil kaba güç ve nüfuz kaynağı olmanın yanı sıra askeri liderler için de önemli bir aracı olmuştu. Böyle bir vekil gücün yokluğunda Rusya'nın daha doğrudan bir rol üstlenmesi gerekecek.
Hudson, Prighozin'in Haziran ayında kısa süreli bir isyana önderlik etmesinden bu yana Rusya'nın Afrikalı liderlere ulaştığını ve onlara Rus desteğinin devam edeceği konusunda güvence vermeye çalıştığını belirtti.
Ona göre şimdi asıl soru, Putin'in Wagner'in kârlı altın kaçakçılığı işi de dâhil olmak üzere sahip olduğu varlıklarla ne yapmaya karar vereceği konusu.
Hudson, "Wagner'in yeni bir yönetimle devam etmesine izin mi verecek yoksa Wagner'i ve bu ülkelerdeki tüm varlıklarını alıp Rus ordusunun yan kuruluşları olarak mı işletecek?" diye sordu.
Hudson, kıtada faaliyet gösteren ve müşteri ilişkileriyle kendi kendini finanse eden gayri resmi bir askeri şirkete sahip olmanın hala değerli olduğunu belirterek, "bu para Rusya'ya geri dönüyor ve bu da şu anda Batı'nın yaptırımlarıyla sarsılan ekonomiye fayda sağlıyor" dedi ve ekledi:
"Tahminimce Putin, Rus liderliği altındaki Wagner kuruluşlarını daha doğrudan ve güvenilir bir şekilde kontrol altına almaya çalışacaktır. Ancak aynı zamanda makul bir inkar edilebilirliğe sahip olmayı da faydalı bulacaktır."
Alex MacDonald tarafından kaleme alınan ve Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için tercüme edilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.