IŞİD'in kontrolündeki bölgeleri kaybetmesinin ardından, dünyada cihat yanlısı grupların faaliyetlerindeki gelişmeler yakından takip ediliyor.
Bu kapsamda El Kaide'nin yeni yol haritası birçok analize konu oluyor.
Colin P. Clarke, Rand Corporation için konuya dair bir analiz kaleme aldı.
Kaan Çeben tarafından tercüme edilen analiz Mepa News okurları için yayına hazırlandı.
*
IŞİD'in son topraklarını da kaybetmesiyle, küresel cihat yanlısı hareketler şimdi yeni bir aşamaya giriyor. Birçok kişinin aklında ise El Kaide’nin bu durumdan faydalanıp faydalanamayacağı ve kapasitesi en büyük olan Sünni cihat yanlısı terör örgütü olarak en baskın pozisyonu geri kazanıp kazanamayacağı sorusu var. El Kaide’nin gelecekteki gidişatını belirleyen en önemli faktör, grubun son beş yılda öğrendikleri ve değişimi organizasyonuna uygulama yöntemidir. Terör grupları ve örgütsel öğrenme hakkında bilinenlerin gözden geçirilmesini bir gösterge olarak kabul edersek, El Kaide Suriye’deki ve diğer yerlerdeki son deneyimlerini, baskın bir güç olarak kendisini yeniden hakim kılmak için geliştirecektir.
Örgütsel öğrenme
Bağlama ve şartlara bağlı birçok faktör örgütsel öğrenmeyi etkiler. Bir örgütün faaliyet gösterdiği ortam, öğrenme arzusunu ve kapasitesini etkileyen en baskın faktörlerden biridir. Çevre, öğrenmenin gerçekleştiği laboratuvardır ve bir örgütün izleyebileceği fırsatları şekillendirmeye yardımcı olur. Ayrıca öğrenme girişiminin başarılı olma düzeyini de etkiler. Bağlam, grubun öğrenmesi için aşılması veya en azından hafifletilmesi gereken engelleri veya zorlukları içerir. Son beş yıldır, Batılı terörle mücadele güçleri takıntılı olarak IŞİD ile savaşmaya odaklandı, bu da El Kaide'ye hareket, planlama ve eğitim için operasyonel bir boşluk sundu.
El Kaide, Suriye, Somali, Yemen ve Batı Afrika’daki bağlı grupları aracılığıyla, zayıf ve başarısız devletlerden faydalanarak, yönetilemeyen alanlarda alternatif yönetimler kurarak, kendi gruplarının politik maslahat oluşturmaları için halk içinde çalışma yapmasını sağladı. Yerel halklar arasında meşruiyet kazanma amacı güttü. Bu, El Kaide’nin Suriye’deki bağlı grubunda karakterize oldu. Burada, bu grubun davranışını yumuşattı ve kendisini çok daha haşin bir seçenek olan IŞİD'in yanına bir alternatif olarak getirdi. Dahası, El Kaide Suriye’de ayakta kalan son muhalif grup gibi görünüyor, en azından şimdilik İdlib ilinde sağlam bir şekilde yerleşmiş durumdalar. ABD ayrıca El Kaide’nin güneybatı Libya’ya yayılması ve Mağrip ve Sahel bölgeleri boyunca oluşturduğu silah stokları konusunda endişe duyuyor. Özellikle endişe verici olan, MANPADS olarak bilinen omuzda taşınabilen hava savunma sistemlerinin grubun elinde olduğunun tahmin edilmesidir ki bu füzelerin 15 binden fazlası resmen kayıp, ve bu hala sivil havacılığa büyük bir tehdit oluşturuyor.
El Kaide: Batı Afrika ve Afganistan
Koşullara bağlı olarak, bir örgüt az ya da çok olsun belirli kaynakları kullanarak bölgesel koşullar ışığında kendisini geliştirmeye ve öğrenmeye eğilimli olabilir. Örneğin, düzenli hava saldırıları ya da kuşatma altındayken, grubun gayretlerinin çoğusu hayatta kalmaya odaklıdır. Operasyonel güvenlik her zamankinden çok alan işgal eder. Aslan payı ise örgüt içindeki askeri yetenekleri geliştirmeye yöneliktir. Koşullar ayrıca bir örgütün öğrenme ve adaptasyon potansiyeli ile doğrudan ilişkilidir. Çalışma ve çatışma ortamı önemli bir değişikliğe uğradığında, terörist gruplar şiddetli değişiklikler yapmaya veya marjinalleştirilme riskini uygulamaya zorlanabilir. Terörist grupların ayrıca, siyasi dinamikler değiştikçe etkili bir şekilde yanıt verecek kadar fırsatçı ve çevik olmaları gerekmektedir. Trump yönetimi ABD birliklerini Suriye, Afganistan ve Batı Afrika gibi yerlerden geri çekerken, muhtemelen El Kaide daha fazla alanı kontrol etme şansına sahip olacak, özellikle Sahel gibi bölgelerde ve büyük ihtimalle Afganistan'da. Şayet ABD güçlerinin çekilmesi Taliban'ın El Kaide'ye ileride bir güvenli liman sunmasına yol açarsa.
Hayatta kalmanın ötesinde düşünen aktörler kaçınılmaz bir şekilde bir öğrenme kültürü aşılamaya doğru ilerlerler. Bir grubun “örgütsel hafızası”, yalnızca bir şahsa ya da belirli bir kadroya dayanmadan, üyelerinin yeteneklerinden yararlanmasına olanak tanır. Başka bir deyişle, örgüt kültürü, fikirlerin, kişiler göçüp gittikten uzun süre sonra dahi baki kalmasına yardımcı olur ve liderliği sürekli öldürülme veya yakalanma riskiyle karşı karşıya olan gruplara bir hayatta kalma mekanizması sağlar. 2000’li yıllar boyunca ABD, El Kaide’nin (Usame bin Ladin ve Eymen el Zevahiri'den sonra) üç numarasını öldürdüğüne dair açıklamalar yaptı. Bu durumun sıklığı terör araştırmacıları arasında bir mizah malzemesi haline geldi. Bilgi, zaman içinde genişletildiğinde ve/veya rafine edildiğinde organizasyonel düzeyde kurumsallaşır. Kalıcı gruplar bilgi ve başarılı taktik, teknik ve prosedürleri bir sonraki kuşağa aktarabilir. Geçtiğimiz sene El Kaide 30'uncu yılına girdi. Şimdi de görünüyor ki El Kaide dördüncü on yılına canlanmış bir biçimde ve Usame bin Ladin'in oğlu Hamza liderliğinde girmeye hazır.
Devlet dışı aktörler, kurumları içinde ve arasında etkin bir şekilde iletişim kurabildiğinde, kişiler arası ağlar aracılığıyla ve liderliğin üst kademelerinden öğrenilen bilgileri, uygulamaları ve dersleri aktarma yetisini gösterirler. Örgütsel düzeyde etkili öğrenme, bireysel yeteneklerin ötesine geçer: Bir öğrenme organizasyonu, üyelerinin ve takipçilerinin öğrendiklerini yapılandırabilir, depolayabilir ve etkileyebilir. El Kaide'yi burada da öğretici olarak görüyoruz. Boston Maratonu bombacıları, Tamerlan ve Cevher Çarnayev, patlayıcı cihazlarını üretmeleri için gerekli talimatları sağlayan El Kaide'nin internet dergisi Inspire’ın yardımıyla bombalarını yapabildi. İnternette var olan yazılı talimatlarda ele geçen bilgiler de dahil olmak üzere açık bilgi, aktarım ve paylaşım anlaşılır bir dille yapıldığı sürece kolayca yayılabilir. Ancak teröristler için daha da değerli olan, teröristler için çevrimiçi olarak bulunan belgelerden veya kullanım kılavuzlarından daha değerli olan pratik, deneyimsel bilgiyi aşılamaya yardımcı olabilecek yüz yüze bilgi aktarımıdır. Suriye, yabancı terörist savaşçıların seyahat ettiği, ağ kurduğu, öğrendiği ve dağıldığı geniş bir bölge olarak, El Kaide bağlantılı cihat yanlıları için en son öğrenim laboratuvarıydı. Afganistan, Bosna, Çeçenistan ve Irak’taki daha önceki oluşumlar, militanlarla taktik alışverişi yapma ve bomba eğitimleri, şifreli iletişim ve karşı istihbarat konusunda uzmanlık oluşturma fırsatı sunan eğitim kamplarına erişimin faydasını gösterdi. Bu kamplar aynı zamanda El Kaide’nin çekiciliğini ve “bin Ladinizm” ideolojisini destekleyen propagandanın aşılama ve yayılmasının odak noktaları olarak hizmet ediyor.
Örgütün gelecek hamlesi
Aktörlerin, başkalarının davranışlarını inceleyerek öğrenebilecekleri derslerden biri, kendi bilgi tabanlarının modası geçmiş ya da etkisiz olup olmadığıdır. Git gellerin ortasında istikrarlı kalabilen yapılar, eski bilginin hala geçerli veya doğru olup olmadığı ve mevcut rutinlerin hala etkili olup olmadığı veya başkaları maslahatına ağırlığının atılıp atılmaması gerekip gerekmediği gibi sorular da dahil olmak üzere varsayımları sürekli olarak yeniden değerlendirmektedir. Öğrenme yeteneği, risk kabulü için bir kararlılığın yanı sıra, daha düşük kademelerde bir görev-komuta tarzı özerklik toleransından etkilenir. El Kaide’nin örgütsel tarzı uzun zamandır, El Kaide’nin operasyonel beyni Halid Şeyh Muhammed gibi grubun örgütsel sınırları dışındaki kişiler tarafından tasarlananlar da dahil olmak üzere yenilikçi terörist tekniklerin benimsenmesini teşvik etti. Dahası, El Kaide’nin organizasyonunu ilerletmeye yönelik muhtemel yollarından biri de, insan kaynakları tarzı büyüme ve katılanların incelenmesidir. Tarihsel olarak El Kaide, terör uzmanı Mia Bloom’un belirttiği gibi, bireyin kendine özgü yeteneklerini kullanmanın en etkili yolunu bulmak için adayın becerilerini fark ederek kabul sürecine yardımcı olmak için “yetenek tespiti” ile uğraşmıştır.
Grupların yeni teknolojiler edinmelerini veya geliştirmelerini gerektiren stratejiler de bir dizi faktöre bağlıdır. Bunların arasında en önemlisi, bir grubun teknolojiyi örgüt içinde inşa etme veya değiştirme veya kritik bileşenlerin her biri ile başa çıkmalarına yardımcı olacak uygun temaslarla bir "Rolodex" inşa etme yeteneğidir. (Rolodex, iş iletişim bilgilerini saklamak için kullanılan dönen bir dosya cihazı.) Suriye’deki savaş tecrübesi El Kaide’nin temaslarını genişletti ve dünya çapında cihat yanlısı grupların yaygınlaşması göz önüne alındığında -2019 itibariyle 67 aktif grup- El Kaide’nin Kuzey Afrika’dan ve Güneydoğu Asya’dan kendilerininkine benzer düşünen teröristlerle çalışması için daha fazla fırsat sağladı. Bu durum teknolojik gücümüzü her zamankinden daha etkisiz hale getirmek için, küreselleşmenin olumsuz yanlarını kullanarak işlerin daha da karmaşık hale gelmesine neden oldu. Suriye’de bir tür yeniden dirilişin tadını çıkardıktan sonra, El Kaide artık daha sağlam bir ağa sahip ve birden fazla işbirliği türünü kullanabilecek durumda. Tarihinin kanıtladığı gibi, El Kaide diğer terörist grupları rahatsız eden ittifak oluşumunun önündeki engelleri aşmayı başardı.
Grubun 2014’teki yükselişinden bu yana tüm dünya IŞİD fenomenine odaklanmış olsa da, Suriye, Yemen ve Batı Afrika’daki El Kaide bağlantılı gruplar, insan kazanma yöntemi olarak, yerel bazdaki şikayetleri kendileri de dillendirerek, kendilerini yerel militanlarla güçlendirdiler. Georgetown Üniversitesi profesörü Bruce Hoffman’ın doğru şekilde belirttiği gibi, El Kaide’nin son beş yıldaki stratejisi “sessiz ve sabırla yeniden inşa” oldu.
Tartışmalı Keşmir toprakları gibi son derece sembolik olan bazı çatışmalara iştirak ederek, El Kaide Müslümanları savunmayı taahhüt eden İslamcı isyancıların gerçek öncüsü imajını daha da parlatabilir. Eğer grup, kaynaklarını Batı’yı vurmaya başarılı bir şekilde odaklayabiliyorsa, büyük çaplı bir terör saldırısına eşlik eden kötü şöhret, El Kaide’nin küresel cihat yanlısı hareketin lideri olarak IŞİD'i gölgede bırakması için gerekli ivmeyi sağlayabilir.