Bölgenin yaklaşık 30 yıllık seçim kanununun nasıl değiştirileceği, görev süresi dolmuş bir seçim komisyonu ve azınlıkların temsil edilmesi ile alakalı siyasi fikir ayrılıkları Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) 1 Ekim’de yapılması planlanan seçimleri gölgede bırakmaktadır.
IKBY meclisi yaklaşık üç ay süren siyasi çıkmazın ardından Ekim ayındaki meclis seçimlerine hazırlık yapılması amacıyla Haziran ayında tekrar toplantılara (oturumlara) başlamayı kararlaştırdı.
2018’de yapılan son meclis seçimlerine katılım oranı %57 gibi düşük bir seviyede kalmış ve bölgedeki en büyük iki parti olan Kürt Demokrat Partisi (KDP) ile Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasındaki büyük ölçekli şaibe tartışmaları yaşanmıştı.
IKBY Başkanı KDP’li Neçirvan Barzani, 24 Şubat günü imzaladığı bildiride bölgedeki altıncı meclis seçimlerinin tarihini 1 Ekim olarak belirledi. IKBY Başbakanı Mesrur Barzani’nin emriyle de seçimlerin gerçekleştirilmesinde harcanmak üzere özel bir bütçe paketi oluşturuldu.
Kuzey Irak, 1991’den bu yana Bağdat'taki merkez yönetimden yarı bağımsız bir statüde yönetilmektedir. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi 1992 yılında seçimler hususundaki çıkardığı ilk yasa ile bölgede her dört yılda bir genel seçimlerin yapılmasını kararlaştırdı. Fakat bu seçimler özellikle 1994-1998 arasında iki ana Kürt partisi KDP ile KYB arasında cereyan eden Kürtler arası savaş nedeniyle yakın tarihte birçok kez ertelendi.
Arafta kalan seçimler
Bu seçim yasasına göre IKBY tek bir seçim bölgesi olarak kabul edilmektedir. İki ana iktidar partisi ve üç büyük muhalefet partisi (Yeni Nesil Hareketi, Kürdistan Adalet Partisi ve Kürdistan İslam Birliği) bu yasanın meclis tarafından değiştirilerek en az dört seçim bölgesi oluşturulmasını talep etmektedir. Bu beş parti ilaveten yeni bir seçim komisyonu oluşturulmasını da istemektedir.
Ancak, mecliste 45 sandalye ile ufak da olsa çoğunluğu elinde bulunduran Mesud Barzani liderliğindeki KDP söz konusu yasanın değiştirilmesi hususunda dolaylı yoldan ayak sürümektedir. Rakip siyasetçiler KDP’nin bu hamleye karşı çıkmasının nedeninin yeni yasayla birlikte oylarının büyük oranda azalacağından korkması olduğunu iddia etmektedir.
Meclisi oluşturan 111 sandalyenin 11 tanesi azınlıkları temsil eden partiler için ayrılırken toplam vekil sayısının en az %30’u kadın olmak zorundadır. Azınlıklara ayrılan 11 vekilin desteğini arkasına alan KDP meclisteki en büyük güçtür.
IKBY Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu (BYSRK) her dört yılda bir gerçekleştirilen tüm seçimleri yönetmektedir. 2014 yılında Kürt meclisi tarafından kurulan bu resmi kurumun görev süresi teknik olarak 2020’nin başlarında sona erdi.
BYSRK’nin başındaki isim olan Handren Muhammed konu ile alakalı olarak şunları söylüyor: “Komisyonumuzun yasal görev süresi sona erdiği için yaklaşan seçimlerle alakalı bir yorumda bulunamam. Ya görev süremizi uzatmaları ya da yeni bir komisyon kurmaları için Kürt meclisine üç kez resmi başvuruda bulunduk fakat henüz hala bir yanıt alamadık. Yeni bir komisyon kurulmuş olsaydı bu komisyon seçimlerin zamanında yapılıp yapılamayacağı hususunda karar sahibi olacaktı.”
BYRSK Sözcüsü Şervan Zrar, Rudaw’a verdiği röportajda seçim yasasının değiştirilmesi için son tarihin 1 Nisan olduğunu zira yaklaşmakta olan seçime hazırlanmak için en az altı ay gerektiğini söyledi. Fakat Handren Muhammed bunun “teknik olarak gerekli olmadığını” çünkü yeni bir komisyon konseyinin gerektiğinde seçimleri erteleme yetkisinin olacağını ifade etti.
Beş Kürt partisi, meclis başkanlığına seçim yasasının değiştirilmesine yönelik birçok kez kanun tasarıları sundu. Fakat KYB’li meclis sözcüsü Rewaz Fayak, tüm siyasi taraflar kanun hakkında fikir birliği sağlayana kadar meclis toplantılarının yapılmayacağını ifade etti.
Seçim yasasının değiştirilmesi
Meclis'in Hukuk Komitesi Başkan Yardımcılığını yürüten KYB’li Abas Fatah konu ile alakalı şöyle konuştu: “Gerek seçim yasaları gerek de seçim komisyonları tanımları gereği siyasi ve hukuki boyutları olan başlıklar olup yasaların değiştirilmesi ve komisyonun tekrar aktif hale getirilebilmesi için tüm siyasi taraflar arasında fikir birliği sağlanması gerekmektedir.”
Fatah, bölgede ekim ayında yapılması planlanan meclis seçimlerinin zamanında yapılıp yapılmayacağı sorusunun cevabını siyasi grupların arasında olası bir anlaşma sağlanıp sağlanmayacağının vereceğini ifade etti.
KDP seçimleri ertelemek istediği iddialarını reddederken rakibi olan KYB’yi meclis sözcüsü üzerinden zaman kazanmaya ve meclisi “felç etmeye” çalışmakla suçladı.
Meclisteki KDP bloğunun lideri Zana Mala Halid, meclis sözcüsünü “meclis toplantılarını bir an önce başlatmazsa” KDP’nin elinde tuttuğu çoğunluk oyu kozunu kullanmakla tehdit etti.
KYB bloku lideri Ziad Jabar da Halid’e cevaben halihazırdaki oylama sisteminin “şehir ve kasabaların temsil edilmesi hususunda dengesizlikler yarattığını” söyledi ve KDP’yi seçimleri iptal etmeye çalışmak ve azınlıklara ayrılan kotayı kendi çıkarları için kullanmakla itham etti.
IKBY Meclisi Başkanlığı (yönetimi) kadrosu meclis sözcüsü, KDP’li sözcü yardımcısı Hemn Hawrami, Türkmen Reform Partili meclis sekreteri Muna Kahveci dahil olmak üzere, Kürt siyasi partileri arasındaki anlaşmazlıklardan dolayı 75 gün süren aranın ardından 17 Mayıs tarihinde bir araya gelebildi.
Meclis yönetimi 25 Mayıs tarihinde meclis bloklarının liderlerinin de katıldığı toplantıda, meclis oturumlarına devam edilmesi hususunda görüşmek üzere bir kez daha bir araya geldi. Bu toplantı sonucunda oturumların 2 Haziran’da tekrar başlaması, seçim kanununun değiştirilmesi ve seçim kurulunun yeniden aktif hale getirilmesine öncelik verilmesi kararlaştırıldı.
17 Mayıs tarihinde Mala Khalid ile gerçekleştirdiğimiz telefon görüşmesinde, Halid gündemdeki meselelerle alakalı duruşlarını daha önceden ilan ettiklerini ve “şu anda yeni bir şeyin olmadığını” söylemiş ve bir hafta sonraki toplantının ardından yeni bir açıklama yapacaklarını eklemişti.
Değişim Hareketi sözcüsü Dler Abdulhalik de konu ile alakalı olarak şöyle konuştu:
“Biz seçimlerin belirlenen tarihte gerçekleştirilmesini destekliyoruz. Bloğumuz geçtiğimiz yılın mart ayında meclise seçim kanunu ile alakalı bir yasa tasarısı sundu fakat meclis yönetimi bu tasarının tartışılması için bize bir fırsat vermedi.”
“Biz bu tasarıda, Kürdistan Bölgesel Yönetimi topraklarının dört seçim bölgesine ayrılmasını tavsiye ediyoruz. Seçim kanununun değiştirilmesi ve BYRSK’nin yeniden aktif hale getirilmesi hususlarında siyasi fikir birliği olmadan hareket edilmemelidir. Şaibeli oy kullanımlarını azaltmak için gerekli önlemler alınmalıdır.”
BM Genel Sekreterliği Irak Özel Temsilcisi ve BM Irak Yardım Misyonu direktörü Jeanine Hennis-Plasschaert, Kürt Bölgesel Yönetimindeki siyasi partilerin liderleri ve önde gelen isimleriyle Erbil’deki BM yerleşkesinde bir toplantı gerçekleştirdi.
Toplantının ardından şu yazılı açıklama yapıldı: “Toplantı, 1 Ekim 2022 tarihinde gerçekleştirilmesi beklenen Kürt Bölgesel Yönetimi genel seçimlerinin yaklaştığı şu günlerde partilerin çeşitli başlıklar hakkında görüş alışverişi yapabilmesi için zamanlaması güzel bir fırsat yarattı. Konuşulan konular arasında halihazırdaki ayrımlara yol açan politikalardan uzaklaşarak güvenilir ve şeffaf bir seçim için gerekenlerin yapılması ile Kürt Bölgesindeki halkların çıkarlarına hizmet edilmesi için yapılması gerekenler de yer aldı.”
Muhalefet ne diyor?
Mecliste dört milletvekili bulunan Yeni Nesil Hareketi (YNH) isimli muhalefet partisi tarafından yapılan açıklamada ekim ayındaki seçimlerin “temiz” olmasını istediklerinin altı çizildi.
YNH sözcüsü konu ile alakalı olarak şunları söyledi:
“Belirlenen vakitte yapılacak temiz bir seçimi destekliyoruz. Halihazırdaki seçim yasasının kötü olduğunu düşünüyoruz zira dünya üzerindeki hiçbir ülkede sadece tek bir seçim bölgesinin olduğunu göremezsiniz. Biz Kürdistan Yönetimi topraklarının dört ayrı seçim bölgesine ayrılmasını istiyoruz.”
“Azınlıklara ayrılan kontenjan sadece Erbil’den değil bölgenin dört bir yanından gelen temsilciler arasında eşit bir şekilde dağıtılmalıdır. Halihazırdaki azınlık kontenjanı sistemi KDP tarafından kendi siyasi çıkarları için kötüye kullanılmaktadır.”
YNH sözcüsü ayrıca ne KDP ne de KYB’nin “oy kaybedecekleri için seçimlerin zamanında yapılmasını istemediğini” bu yüzden de “mazeretlerin” arkasına saklanarak zaman kazanmaya çalıştıklarını “yoksa tüm meselelerin mecliste 24 saat içinde çözülebileceğini” de ifade etti.
Kürdistan İslam Birliği (KİB) bünyesinde siyaset yapan Ebubekir Haladni de hem seçim yasası hem de BYRSK konusunda benzer yorumlarda bulundu:
“Eğer siyasi taraflar arasında gerçek bir siyasi irade zuhur ederse 48 saat içinde tüm konularda fikir birliği sağlayıp gerekli tasarıları meclisten geçirebiliriz. Gidilecek doğru yol budur zira insanlar bu meclisi dört yıl boyunca görev yapması için seçtiler ancak şu ana kadar meclisin ortada bir iradesi olduğundan söz etmek imkansızdır.”
Tayyib Menmi tarafından The New Arab için kaleme alınan bu analiz Mepa News okurları için Türkçeleştirilmiştir. Yazıda yer alan ifadeler Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.