Taliban'ın son günlerde ilerleyiş gösterdiği Herat şehir merkezi, Afganistan'ın en önemli bölgeleri arasında yer alıyor.
Ülkenin batı kesimindeki tarihi Herat şehrinde çatışmalar sürerken, şehrin kontrol altına alınmasının, ülkede dengeleri değiştirebileceği düşünülüyor.
Herat, Afganistan'ın 4 büyük, sembolik ve tarihi şehrinden biri. Ülkenin batısında Herat, kuzeyinde Mezar-ı Şerif, doğusunda başkent Kabil ve güneyinde Kandahar şehirleri benzer önemlere sahip.
Herat şehrinin tarihi
Antik çağda kurulan Herat şehrinin, millattan önce 5 ve 3'üncü yüzyıllar arasında inşa edildiği tahmin ediliyor.
Şehrin ismini, bölgedeki Herat Nehri'nin eski Pers dilindeki "Hereyrud" adından, yani "İpeksi Su" kelimesinden aldığı belirtiliyor. Eski Pers imparatorlukları döneminde şehir bu imparatorluğun bir parçası oldu.
Heredot, Herat şehrinden "Orta Asya'nın ekmek deposu" olarak bahsetmektedir. Şehir, Pers imparatorluğu ve Büyük İskender gibi hükümranlıklar için önem arz etti ve Helenistik kültür içerisinde büyüyerek gelişti.
Afganistan'da 7'nci yüzyılda İslamiyet'in ilk dahil olduğu şehirlerden olan Herat, zamanla İslam kültürü için büyük öneme sahip bir merkez halini aldı.
Kültürel merkez
Herat, Helenistik dönemin yanı sıra İslam egemenliği altında da edebiyat, sanat, siyaset, dini ilim gibi birçok konuda mühim bir nokta olma kimliğini sürdürdü.
Verimli su kaynakları, tahkim edilmiş surları, imar edilmiş şehir merkezi ve pazar yerleriyle Herat şehri İran, Horasan ve Orta Asya'nın kesişim noktasında bir köprü görevi gördü. Bu köprü görevi, Herat şehrinin önemini ve kültürel varlığını daha da artırdı.
Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Maveraünnehir ve Fergana bölgelerine de komşu olan Herat şehri, antik dönemdeki Helenistik kültürün yanı sıra Fars, Arap ve Türk kültüründen ögeleri bünyesine katan güçlü bir Afgan kültür merkezi oldu. Celaleddin Rumi, Herat şehrini şu sözlerle tanımlamaktadır: "Dünya bir denizse Horasan bir istridye, Herat da onun incisidir."
Siyasi ve sembolik önem
Tarihi öneminin yanı sıra Herat şehri siyasi bir öneme de sahip.
Kabil ve Kandahar'ın ardından Afganistan'ın en büyük şehri olan Herat, 500 bini aşkın bir nüfusa ev sahipliği yapıyor.
Modern Afganistan'ın oluşum sürecinde Herat şehri, Kandahar ile birlikle Afgan milletinin ve siyasi varlığının doğum merkezlerinden birisi oldu. Bu doğrultuda Herat şehri, Afganistan'daki siyasi sürecin en mühim noktaları arasında.
Afganistan'ın batı ve kuzeybatı kesiminin en önemli şehri olan Herat, ülkenin 50 yıllık yakın tarihinde de kritik bir merkez oldu.
Yakın tarihte Herat
Herat, 1979 yılındaki Sovyetler Birliği işgaline karşı direnişin başladığı ilk noktalardan birisi.
Afganistan'ın her tarafında anti-komünist halk faaliyetlerinin sürdüğü bir sırada 15 Mart 1979'da Afganistan'ın batısında yer alan tarihi öneme sahip Herat şehrinde Komünizme karşı geniş bir halk protestosu başladı.
Protesto çok hızlı bir şekilde Herat'ı sardı. Tekbir getirerek ilerleyen ve mollalarca yönlendirilen kalabalığa bir sene önce kurulan Komünist rejimin bazı memur ve askerleri de rejimden koparak katıldı. Bu katılımlarla protestocular Herat'ın kontrolünü hemen hemen tamamen ele geçirdi. Herat'ta Sovyetler Birliği'nin direktiflerini uygulamak üzere bulunan Sovyet uzman ve askerler öldürüldü.
Çok hızlı gelişen olaylar karşısında Sovyet uçakları yaklaşık 150 bin nüfusa sahip Herat şehrini ayrım gözetmeksizin çok şiddetli biçimde bombalamaya başladılar. Bu bombardımanı Sovyet uzmanlarca yönetilen Komünist rejim ordusunun kara harekatı izledi. 15-20 Mart arasında, 5 gün gibi kısa bir sürede Herat halkından yaklaşık 25 bin kişi katledildi.
Tarihi eserler açısından çok zengin olan şehir yerle bir oldu ve Komünist rejimin kontrolüne girdi.
1800'lü yıllarda İngilizlerce tahrip edilen Herat, 1979'da Sovyetler, 2001 yılında da ABD tarafından tahrip edildi.
Herat şehri 2001 yılında İran ve ABD'nin ortak operasyonu ile Taliban'dan ele geçirilmişti.
Herat'ın ticari önemi
Herat aynı zamanda Afganistan'ın en önemli ticari kavşak noktalarından biri.
Herat, İslam Kale sınır kapısı ile İran'a, Turgundi sınır kapısıyla Türkmenistan'a bağlanıyor. Bu iki sınır kapısının yıllık toplam ticari hacmi 1.5 milyar dolara yakın.
Safran üretiminin merkezlerinden olan Herat ili, aynı zamanda ciddi bir tarım bölgesi.
Tarımın yanı sıra mermer üretiminin de yaygın olduğu Herat, ülkedeki önemli ticari merkezler arasında.
Taliban'ın elinde tuttuğu gümrük kapılarında vergileri düşürmesinin, şehir genelinde ticari atmosferi geliştireceği düşünülüyor.
Herat'ın Taliban eline geçmesi ne anlama geliyor?
Herat şehri Taliban tarafından kontrol altına alındığı takdirde, Taliban'ın Afganistan'ın kuzeybatı kesimini tamamen hakimiyeti altına alacağı ve bölgede kendisine karşı direnişi kıracağı tahmin ediliyor.
Herat ile beraber Badgis, Gor, Ferah, Nimruz gibi illerde de Taliban'ın gücünü pekiştireceği düşünülüyor.
Bunun yanı sıra Herat şehrindeki İslami kurumlar ve kültür havzasındaki etkinliğini kullanarak hareket, yerel ve bölgesel bir güç ekseni elde edebilir.
Aynı zamanda Taliban karşıtı Cemiyet-i İslami milislerinin en önemli merkezlerinden olan Herat Taliban eline geçerse, Cemiyet-i İslami güçlerinin ciddi şekilde çözülmeye uğrayacağı aktarılıyor.
Bölgede çatışmalar sürerken Herat şehrinin bazı bölgeleri Taliban kontrolüne girmiş durumda.
Kaynak: Mepa News