Rus S-400 savunma sistemlerinin teslimatının başlamasının ardından Amerika Birleşik Devletleri'nin Ankara'ya yönelik yaptırım uygulayıp uygulamayacağı konusu gündemdeki yerini koruyor.
Amerikan senatörlerin Başkan Trump'a yaptırım kararı alması yönündeki baskıları devam ederken, Cumhurbaşkanı Erdoğan da Beyaz Saray'ın yaptırımları engelleme yetkisinin olduğu yönünde açıklamalarda bulundu.
Konu hakkında çelişkili beyanlarda bulunan ABD Başkanı Donald Trump, CAATSA yasası kapsamında Ankara'ya karşı olası yaptırımları engelleyebilir mi?
CAATSA yasası nedir? Kime karşı yaptırım öngörüyor?
2 Ağustos 2017 tarihinde yürürlüğe giren Amerika'nın Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA), ABD’nin güvenliğine tehdit olarak değerlendirilen İran, Rusya ve Kuzey Kore’ye karşı yaptırımların alınmasını öngörüyor.
Yasanın 231’inci maddesine göre Rusya ile savunma ve istihbarat alanlarında çalışan kişilere karşı da yaptırımlar alınacağı belirtiliyor. Yaptırımlar bu alanda Rusya Federasyonu için veya onun adına çalışan kişilerle bilerek ‘önemli işlem’ yapan gerçek ve tüzel kişileri de kapsıyor.
Maddenin (d) fıkrası kapsamında yasanın yürürlüğe girmesinden sonra 60 gün içinde ABD Başkanı, Rusya Federasyonu için veya onun adına çalışan kişileri belirlemesi gerekiyor. Bu kapsamda ilk defa 27 Ekim 2017’de belirlenen listeye daha sonra çeşitli eklemeler de yapılmış.
Söz konusu listede S-400 savunma sistemlerini üreten “Almaz-Antey Air and Space Defense Corporation JSC” şirketi de bulunuyor. Yani Almaz-Antey şirketi ile ‘önemli işlem’ yapan kişilerin CAATSA yasasına göre cezalandırılması gerekiyor.
S-400 satın almak ‘önemli işlem’ mi?
Yasa kapsamında çok net olarak tanımlanmayan terimlerden biri ‘önemli işlem’ kavramı.
Her ne kadar bu kavram için detaylı bir açıklama bulunmasa da, ABD Başkanı Trump’ın 20 Eylül 2018’de aldığı kararnamede Çin’in Donanım Geliştirme Dairesi'ne (Equipment Development Department) ve başkanı Li Shangfu'ya yönelik yaptırım kararı uygulaması, bu konuda bir teamül teşkil ediyor.
Zira bu kararname S-400 savunma sistemlerinin alımına ilişkin çıkarıldı.
Yaptırım kararı Başkan tarafından alınıyor
CAATSA’nın 231’inci maddesinin (a) fıkrasına göre ABD Başkanı, söz konusu listedeki kişilerle ‘önemli işlem’ yapanları belirleyerek bunlar için en az 5 yaptırım uygulanmasına karar veriyor.
Yaptırımların belirlenmesi için 180 gün gibi bir kısıtlama ise bulunmuyor. Dolayısıyla Başkan, bu boşluktan yararlanarak hangi yaptırımların uygulanacağını belirlemeyi istediği kadar erteleyebiliyor.
Hangi yaptırımlar uygulanabilir?
Yasanın 235’inci maddesinde, belirlenen kişilere yönelik uygulanabilecek yaptırımlar listeleniyor. Başkan 12 maddelik bu liste içerisinden en az 5 tanesini belirlemek zorunda.
Bu yaptırımlar özetle :
- Söz konusu kişilere ihracat yapanlara Eximbank (ithalat-ihracat bankası) desteği verilmemesi,
- Söz konusu kişilere ihracat yapanlara lisans verilmemesi,
- Söz konusu kişilere Amerikan finansal kuruluşları tarafından 10 milyon doları aşacak kredilerin verilmemesi,
- Söz konusu kişilere uluslararası kuruluşlar tarafından kredi verilmemesi yönünde adımlar,
- Söz konusu kişilere yönelik Amerikan finans sistemi kapsamında kısıtlamalar,
- ABD hükümetinin söz konusu kişilerle hiçbir servis ve mal alış verişinde bulunmaması,
- ABD’nin yetkisi kapsamında söz konusu kişilerin döviz alış verişi yapamaması,
- Söz konusu kişilerin Amerikan bankacılık sistemini hiçbir şekilde kullanamaması,
- Söz konusu kişilerin ABD’de mal edinememesi ve/veya var olan mallarına el konulması,
- Amerikalıların söz konusu kişilere yatırım yapmasının yasaklanması,
- Söz konusu kişilere vize verilmemesi,
- Yaptırımların tüzel kişileri temsil eden gerçek kişilere de uygulanması.
Trump yaptırımları engelleyebilir mi?
ABD Başkanı Trump, yukarıda belirtilen boşluğun haricinde, bazı durumlarda yaptırım uygulanmasını durdurabiliyor.
231’inci maddenin (b) fıkrası gereği ABD Başkanı Trump, belirlediği kişilere karşı yaptırım uygulanmaması için bunun ABD’nin çıkarına olacağını ve Rus hükümetinin siber saldırılarını azalttığını ispatlaması gerekiyor. Ayrıca, aynı maddenin (c) fıkrasına göre Trump, bu durumun değişmediğine dair her 180 günde bir kanıt sunmak zorunda.
Ama bu maddenin haricinde aynı yasanın 236’ncı maddesi, Trump’a daha geniş bir yetki sağlıyor. Buna göre Başkan, ABD’nin milli güvenlik çıkarına uygun olduğunu düşündüğü durumlarda yaptırımları uygulamayabiliyor.
Trump, Ankara'ya yaptırım uygulamama kararı almak isterse bunu CAATSA’nın 236’ncı maddesi (b) fıkrası kapsamında yapabilir. Fakat bu karar için yasanın 216’ncı maddesine göre Amerikan Kongresinin onayı gerekiyor.
Trump’a rağmen yaptırım uygulanabilir mi?
Trump’ın karşısındaki sorunlardan biri de Amerikalı kanun koyucuların Türkiye’ye yönelik yaptırım alınması konusundaki baskıları.
ABD Senatosundan hem Cumhuriyetçi hem de Demokrat senatörler Trump’a bu konuda taleplerini defalarca iletti.
Demokrat Senatör Bob Menendez, Trump'ın CAATSA kapsamında Ankara'ya karşı yaptırım uygulamaması durumunda, Beyaz Saray yönetimine seçenek bırakmayacak bir yasa çıkarabileceklerini söyledi.
Amerikan Kongresi Türkiye’ye karşı yaptırım yasası çıkarırsa, bu yasayı ABD Başkanı veto edebiliyor. Bu veto ise Kongre tarafından üçte ikilik bir çoğunluk elde edilmesi durumda geri çevrilebiliyor.
Kongrenin yasanın çıkmasından sonra tatile girmesi durumundaysa veto kararı geri çevrilemiyor.