Ortadoğu'da aralarında Mısır ve Tunus'un da bulunduğu on iki ülkenin iflas etme ya da borç ödemelerinde temerrüde düşme riskiyle karşı karşıya olduğu bildiriliyor.
Son verilere göre Tunus ekonomisi, Tunus'un milli gelirinin ya da gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 80'inden fazlasına ulaşan kamu borcu başta olmak üzere kronik sorunlarla karşı karşıya. 2010 yılında, Arap Baharı'ndan hemen önce bu oran yüzde 40'ın altındaydı.
Buna ek olarak, küresel enflasyon ve devam eden Rusya-Ukrayna savaşının etkileri nedeniyle temel emtia ve enerji kaynakları gibi ithal malların fiyatları son 18 ayda keskin bir şekilde arttığı için, cari işlemler hesabındaki açık (ticaret dengesi) gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 15'ine tırmandı.
Bu gelişmelerle birlikte ülkedeki enflasyon bu yılın Ocak ayından Nisan ayına kadar yüzde 10'u aşarak rekor bir seviyeye ulaştı.
Tunus ekonomisinin karşı karşıya olduğu zorluklar göz önüne alındığında, temerrüde düşmekten kurtulmak için bir fırsat olup olmadığı incelenmeye değer.
2011 yılında dünyanın büyük bir kısmı Arap Baharı devrimlerine öncülük eden Tunus halkını büyük bir hayranlıkla izledi. Ancak ülkedeki siyasi çalkantının ardından, daha sonra Covid-19 salgınının etkisiyle daha da kötüleşen bir ekonomik yavaşlama yaşandı.
Zayıf yatırımlar ekonomik büyümede veya çıktı artışında düşüşe yol açarak istihdam yaratımında azalmaya neden oldu. Bu zorluklar ışığında ve düzeni ve güvenliği korumak için hükümet, yakıt ve temel mallardaki sübvansiyonları artırmak gibi popülist politikalar uyguladı.
Oldukça güçlü durumdaki Tunus İşçi Sendikası'nın baskısı altındaki hükümetler, ekonomideki çarpıklıkları düzeltmek için gerçek bir plan olmaksızın kamu sektöründe istihdam yaratma yoluna gitti.
Ekonomiyi ele almanın bu dar görüşlü yolunu izlemenin ve Cumhurbaşkanı Kays Said'in kendisine olağanüstü yetkiler vermesinin ardından 2021'den bu yana daha da derinleşen siyasi çatışmalar, ülkeyi ekonomik başarısızlığa doğru hızla sürüklüyor gibi görünüyordu.
Ticaret dengesi açısından Tunus net ithalatçı konumunda, yani ithalatı ihracatından daha fazla. Enflasyon oranlarının dünya genelinde artmasıyla birlikte bu açık son 12 ayda iki katına çıkarak yaklaşık 1.9 milyar dolara ulaştı ki bu miktar Tunus Cumhurbaşkanı tarafından reddedilen IMF kurtarma paketi teklifiyle aynı.
Said, 5 Nisan'da yaptığı konuşmada IMF'nin "diktelerine uymayacağını" ilan etti. Teklifi reddetmesi büyük ölçüde yakıt ve temel mal sübvansiyonlarının yanı sıra, kamu sektörü maaşlarını düşürmek istememesinden kaynaklansa da teknokrat ekibi IMF kredi anlaşmasına devam etmekten başka çare olmadığını ifade etti.
Ülke yetkilileri Tunusluların "kendilerine güvenmeleri" gerektiğini iddia etseler de, bu "asil" hedefe kısa vadede ulaşmak ne yazık ki mümkün değil. Cezayir'den ve/veya Afrika İhracat İthalat Bankası Afreximbank'tan yardım almak gibi bazı seçenekleri düşünebilirler, ancak bu bile Tunus'taki finansman sorununun tamamını çözmeyecektir.
IMF kredisinin, Avrupa Birliği ve Körfez ülkelerinden uluslararası bağışçı ve kreditörlerin Tunus ekonomisine daha fazla yardım etmeleri için bir yeşil ışık olarak görüldüğünü vurgulamakta fayda var. Aslında IMF anlaşmasının mevcut taslağı, uluslararası toplumu Tunus'a daha kapsamlı mali destekte bulunmaya teşvik ediyor. Tunus'un kredi notunu temerrütten bir adım öncesi olan CCC'ye düşüren derecelendirme kuruluşu Fitch'e göre, bu desteğe 2023-2024 döneminde ciddi bir biçimde ihtiyaç duyuluyor.
İleriye giden yol
Özetle, Tunus'un yüksek kamu ücret faturası ve cömert sübvansiyonları, ikincil faktörlerle birlikte, önemli bir genel bütçe açığına yol açmıştır. Bu durum, ülkenin ithalatının ihracatından fazla olması nedeniyle büyük bir ticaret dengesi açığı ile birleşmektedir.
Tunus Merkez Bankası'nın döviz rezervleri tükenmek üzeredir ve bu rezervler 7.8 milyar dolara düştüğü için sadece 90 gün daha yetebilecektir.
Tunus hükümeti finansman planında, ticaret dengesindeki açığı azaltmak, merkez bankası rezervine destek olmak, gıda ve yakıt ithalatını finanse etmek için 2023-2024 yılları için dış taraflardan 5 milyar dolardan fazla kaynağa ihtiyacı olduğunu belirtti.
Planın ayrıca 2023-2024 yıllarında vadesi dolacak bir kredi için AB'ye yapılacak toplam 1.5 milyar dolarlık taksit ödemelerini de karşılaması bekleniyor. Ayrıca hükümet bütçesindeki açıkların kapatılması için Tunus dinarı cinsinden yerel finansmanın arttırılması çağrısında bulunuyor.
Yakın vadede IMF ile bir anlaşmaya varmaktan başka alternatif yok. Bu anlaşma, hem AB hem de KİK ülkelerinin katkıda bulunmasının beklendiği uluslararası bir kurtarma paketinin önünü açacaktır. Nihayetinde Tunus hükümeti, kredi verenlerin genellikle IMF'nin izinden gittiğini ve kurumun onayladı şeyleri onayladığını kabul etmelidir. KİK ülkeleri de Mısır'a aynı kriteri uygulamıştır.
Uzun vadede ekonomiyi düzeltmek için atılması gereken pek çok adım var: Yolsuzlukla mücadele, demokrasi ve şeffaflığın yeniden tesis edilmesi ve geliştirilmesi işleri yoluna koymak için hayati önem taşıyor.
Ekonomiyi idare eden rantiye devlet mantığına son verilmelidir, zira Tunus'un durumunda yetersiz kaynaklar nedeniyle bu yöntem işe yaramamıştır. Bu, emtia ve yakıtlar için devlet sübvansiyonları sistemindeki dengesizlikleri düzeltmeyi ve kamu ücret faturasını düşürürken desteğin hak eden savunmasız sınıflara ulaşmasını sağlamayı ihtiva etmektedir.
Yatırım yasalarında reform yapılması, bürokrasinin azaltılması, güvenliğin artırılması ve ekonominin yüzde 7'sini oluşturan turizm sektöründe reform yapılması da ödemeler dengesi açığının azaltılmasına yardımcı olacaktır.
Hükümet aynı zamanda özel sektörün tarımsal ve endüstriyel kalkınmadaki rolünü de desteklemelidir, zira özel sektör ödemeler dengesi açığını düzeltmek ve dolayısıyla merkez bankası kasalarındaki döviz rezervlerini arttırmak için kilit çözümlerden biri olarak hizmet edebilir.
Velid Ebu Hilal tarafından kaleme alınan ve Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için tercüme edilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.