Venezuela ekonomisi serbest düşüşte. Hiper enflasyon, elektrik kesintileri, gıda ve ilaç kıtlığı milyonlarca Venezuelalının ülkesini terk etmesine yol açtı. Çoğu bu durum için Devlet Başkanı Nicolas Maduro ve hükümetini suçluyor. Peki Venezuela ekonomisi bugünkü kriz koşullarına nasıl geldi?
Venezuela'da yanlış giden ne?
Venezuelalıları günlük hayatlarında en çok etkileyen problem muhtemelen hiper enflasyon.
Muhaliflerin kontrolündeki Ulusal Meclis'in araştırmasına göre Temmuz ayında yıllık enflasyon yüzde 83 bine ulaştı.
Fiyatlar ortalama her 26 günde bir ikiye katlanıyor. Bu yüzden halk gıda ve temizlik malzemesi gibi günlük ihtiyaçları almakta dahi zorlanıyor.
Bir fincan kahve gibi ucuz ürünler bile 2,5 milyon bolivar ettiği için son dönemde nakitle ödeme yapmak zorlaştı.
20 Ağustos'ta para biriminden sıfır atılana kadar Venezuelalılar bir kahve alabilmek için en büyük banknotları olan 100.000 bolivardan 25 taneye ihtiyaç duyuyordu.
Alışverişe bir valiz dolusu nakitle gitmemek için Venezuelalılar gittikçe daha fazla dijital bankacılığa yöneldi.
BBC'nin Caracas'taki Güney Amerika muhabiri, garsonların bahşiş için hesap numaralarını bıraktığına tanık oldu.
Hiper enflasyon nasıl ortaya çıktı?
Temel olarak ürün satın almak isteyen kişi sayısı piyasadaki üründen daha fazla.
Venezuela dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervine sahip. Fakat bu aynı zamanda ekonomik sorunların zeminini oluşturan bir durum.
Çünkü Venezuela, bu kadar fazla petrole sahip olduğu için başka hiçbir şey üretme ihtiyacı hissetmedi.
Ülke petrolünü ihraç ediyor, kazandığı dolarlarla da halkın istediği ürünleri dışardan ithal ediyordu.
Petrol ihracatı ülkenin toplam ihracatının yüzde 95'ini oluşturuyor. Fakat 2014'te petrol fiyatları düştüğünde Venezuela'nın döviz gelirleri de azaldı.
Bu nedenle eskisi gibi ürün ithal edemez oldu ve piyasadaki ithal ürünler azaldı.
Sonuç: Şirketler fiyatları artırdı ve enflasyon yükseldi.
Buna hükümetin para basma arzusunu ve yoksul halkın desteğini almak için asgari ücreti düzenli olarak artırmasını ekleyince paranın değer kaybı daha da hızlandı.
Hükümet bazı borç geri ödemelerini yapamayınca yeni kredi almakta da giderek zorlandı.
Borç verenler Venezuela'ya yatırım yapma riskini almak istemedikçe hükümet daha fazla para bastı ve enflasyon yükselmeye devam etti.
Hükümet ne yapıyor?
Hükümet 20 Ağustos'ta paradan beş sıfır atarak "güçlü bolivar" yerine "egemen bolivar" para birimine geçti.
2, 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500'lük banknotların yanı sıra iki de madeni para bastı.
Yeni para birimi, Venezuela ekonomisinin kötü gidişatını durdurmak için hükümetin "sihirli formül" olarak adlandırdığı "ekonomik önlem paketinin" bir parçası.
Bu paketteki diğer önlemler arasında şunlar da yer alıyor:
- Asgari ücreti 1 Eylül'de 34 katına çıkarmak
- Egemen bolivarı hükümetin yarattığı Petro adlı kripto para birimine çıpalamak
- "Vatan Kartı" sahibi olmayan kişilere petrol sübvansiyonunu kaldırmak
- KDV'yi yüzde 4'ten 16'ya çıkarmak
İnsanların tepkisi nasıl?
Çok sayıda insan tepkisini ülkeyi terk ederek gösterdi.
Birleşmiş Milletler verilerine göre ülkedeki ekonomik sorunların başladığı 2014'ten beri 2,3 milyon Venezuelalı başka ülkelere göç etti.
Göç eden Venezuelalıların çoğu komşu ülke Kolombiya'ya giderken geri kalanı da kıtadaki diğer ülkelere dağıldı.
200 bin kişi ise İspanya'ya gitti. Bunların büyük bir kısmı 1950'ler ve 60'larda İspanya'dan o dönem "fırsatlar ülkesi" olarak görülen Venezuela'ya gelenlerin çocuklarıydı.
Bu, batı yarımküredeki en büyük göç dalgalarından biri oldu.
Venezuela'da kalanları ne bekliyor?
Yeni para birimi bir süreliğine nakit işlemleri kolaylaştıracak olsa da geçiş döneminde kafa karışıklığına yol açtı.
Bazı Venezuelalılar yeni banknotlardan edinmeyi başarsa da diğerleri bankaların önündeki uzun kuyruklardan şikayetçiydi.
Ekonomistler, hiper enflasyona yol açan nedenlerle mücadele etmedikçe aynı sorunların yaşanabileceği uyarısında bulundu.
İşverenler ise 34 kat artacak asgari ücreti nasıl ödeyeceklerini bilmediklerini söylüyor.
Bu sırada süpermarketlerde raflar hâlâ boş ve bazı şehirlerde altyapıya yeterli yatırım yapılmaması nedeniyle elektrik ve su kesintileri yaşanıyor.
Elektrik kesintileri haneler ve işyerleri için sorun yaratsa da halihazırda büyük zorluklarla karşı karşıya olan Venezuela'nın kamu hastanelerinde daha ölümcül sonuçlara yol açıyor.
Ülkeyi terk edenlerin önemli bir kısmı bunu ihtiyaç duydukları sağlık hizmetini alamadıkları için yaptıklarını söylüyor.
Hamile kadınlar çocuklarını doğurmak ve aşılarını yaptırmak için Kolombiya sınırını geçiyor.
Ülkeyi terk edemeyenler ise ihtiyaç duydukları ilacı günlerce, haftalarca aramak zorunda kalıyor.
Gıda kıtlığı nedeniyle besin yetersizliği de rekor seviyeye ulaşmış durumda.