Mısırlılar ve yabancı gözlemciler, bu hafta ülkenin güçlü Genel İstihbarat Servisi'nin (GIS) yönetiminde bir değişiklik yapıldığına dair haberlerin ortaya çıkmasıyla şaşkınlığa uğradı.

Mısır'ın demokratik yollarla seçilmiş ilk cumhurbaşkanına karşı 2013 yılında gerçekleştirdiği darbeden bu yana ülkeyi demir yumrukla yöneten otokrat Cumhurbaşkanı Abdulfettah es Sisi, Tümgeneral Abbas Kamil'i GIS direktörlüğü görevinden alarak cumhurbaşkanlığı özel temsilcisi ve güvenlik servisleri koordinatörü olarak atadı.

Bu kararın gerekçeleri ve zamanlaması belirsizliğini korurken, sosyal medyada ortaya atılan komplo teorilerinin aksine bu bir tenzil-i rütbe değil. Aksine, Kamil'in uzun süredir oynadığı iki rolün kurumsallaşması.

Eski bir askeri istihbarat subayı olan Kamil, Sisi'nin sağ kolu ve istihbarat direktörü olmadan önce yabancı askeri ataşelerle ilgilenen bir birimin başındaydı. O zamandan beri "Sisi'nin gölgesi" ve cumhurbaşkanının "özel elçisi" olarak biliniyor.

Mısır'ın önde gelen liberal uzmanlarından Hisham Kassem, Kamil'in uzun zamandır "emirlerinin hikmetini sorgulamadan Sisi'ye sadakatle hizmet etmeye her zaman hazır bir evetçi olduğunu" söylüyor. "Abbas Kamil'in sahip olduğu tek nitelikler bunlar. Bu yüzden başından beri Sisi'nin yanında kalan tek kişi o oldu. Sisi'nin beyni ve kolaylaştırıcısı oldu."

Kamil'e 2018'de GIS direktörlüğü verildi ve Sisi ve generalleri hakkında muhalif ve uluslararası medyayı dolduran ve muhtemelen hoşnutsuz GIS yetkililerinin eylemleri olan bir sızıntı selinin ardından içeriyi düzene sokmayı amaçladı.

Modern Mısır güvenlik sektörü, milliyetçi ordu subaylarından oluşan eklektik bir grubun Temmuz 1952'de İngiliz destekli monarşiyi devirerek iktidarı ele geçirmesinin ardından, rejimi darbeye karşı korumak için parçalara ayrıldı. Birbirini izleyen yöneticiler için algılanan baskın tehdit her zaman askeri darbe olageldi. Bu da CBS, polis ve ordunun birbiriyle çakışan yetkilerle rekabet halinde olduğu ve neredeyse hiç bilgi paylaşmadığı anlamına geliyordu.

Devletin baş düşmanı

Tarihçi Khaled Fahmy, 2011'den önce Mısırlı yöneticilerin ve güvenlik birimlerinin "bir devrim olabileceğini asla düşünmediklerini" söylüyor:

"Arada sırada bazı karışıklıklar çıkabileceğini ama devrim olmayacağını düşünüyorlardı. Devletin görüşü her zaman halkın bir eylemliliği olmadığı yönündeydi ki bu da sömürgeci bir bakış açısı."

2011 ayaklanması, Mısır'ın generallerini dehşete düşürerek, halkın devletin baş düşmanı olduğunu gösterdi ve 1952'den bu yana ilk kez algılanan baskın tehdit halk ayaklanması oldu. Bu da Sisi'nin 2013'ten sonra güvenlik sektörünü birleştirmek, iş birliğini ve bilgi paylaşımını teşvik etmek için çalışması gerektiği anlamına geliyordu.

Bu koordinasyonu el-Haliyye (Hücre) ya da el-Lecnetü'l-Emniyye (Güvenlik Komitesi) olarak adlandırılan gayri resmi bir organ yürüttü.

Kamil'in Mısır'ın güvenlik hizmetlerinin genel koordinatörü olarak atanması, devletin baskı ajanlarının eylemlerini koordine eden bu idari merkeze resmi bir isim veriyor.

Yeni GIS direktörü Kamil'in yardımcısı Tümgeneral Hasan Mahmud Reşad olacak ki bu ismi pek çok Mısırlı hiç duymadı ve hakkında çok az şey biliniyor. Mısır'ın Askeri Teknik Akademisi'nden mezun olduktan sonra istihbarat servisine katılan Reşad, Mısır içinde istihbarat toplayan Ulusal Güvenlik Ajansı'ndaki uzun kariyeri de dahil olmak üzere yaklaşık 34 yıl boyunca burada görev yaptı.

Reşad, Damietta'daki Swalem köyünden bir tümgeneralin oğlu. Eşi Merve ise Mısır'ın eski içişleri bakan yardımcısı Muhammed Talab'ın kızı. 1986-1990 yılları arasında görev yapan ve agresif polis uygulamalarının geniş çaplı bir İslamcı isyanı ateşlediğine inanılan kötü şöhretli eski içişleri bakanı Zeki Bedir'in polisi suikastlar ve saha infazları yapmaya teşvik ettiğini 2016 tarihli bir BBC belgeselinde rahatlıkla itiraf etmişti.

Talab'ın hatırladığına göre Bedir adamlarına "Sanık istemiyorum" demiş. "Bir sanığın savcıya çıkarılması gerekir ve işkence gördüğünden falan şikayet edebilir. Bu kadarı yeter. Eğer o terörist size saldırıyorsa, işini bitirin. Bu bir savaş."

Beklenmedik randevu

GIS'deki bu değişiklik, geçtiğimiz yaz ordunun üst kademesinde yaşanan ve General Muhammed Zeki'nin savunma bakanlığı görevinden alındığı depremin hemen ardından geldi. Müslüman Kardeşler'e bağlı medya Zeki'nin ayrılışıyla ilgili komplo teorilerini sansasyonel bir şekilde ortaya atarken, Mada Masr benim başka kaynaklardan duyduklarımı doğruladı: Zeki'nin görevden alınmasının nedeni sağlık nedenleriydi.

Zeki, Sisi'nin uzun süredir dostu ve 1977 yılında askeri okuldan mezun olmuş bir sınıf arkadaşıydı. Eski Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi kendisini Cumhuriyet Muhafızları'nın komutanlığına atamadan önce 2011 yılı boyunca Tahrir Meydanı'ndaki devrimcilere yönelik meşhur baskılarda paraşütçü birliklerine liderlik etmişti.

Zeki 2013 darbesinde merkezi bir rol oynamış ve Mursi'yi bizzat tutuklamıştı. Oğullarından biri GIS subayı ve Sisi'nin yine GIS subayı olan güçlü oğlu Mahmud'un yakın arkadaşı.

Zeki'nin yerine Genelkurmay Başkanı Korgeneral Usame Aşkar'ın geçmesi beklenirken, Sisi kamuoyunu (ve kendi subaylarını) şaşırtarak eski Süveyş Valisi General Abdulmecid Sakr'ı bu göreve atadı.

Zeki'nin halefinin bulunmasının geçen Temmuz ayında yeni kabinenin açıklanmasında bir aylık gecikmeye neden olduğu ve Sakr'ın bir son dakika seçimi olduğu bildirildi. Olayın perde arkası belirsizliğini koruyor ancak bu hamle, Sakr'ın başlangıçta rejimin reklamcıları tarafından yerel kalkınma bakanlığı için aday olarak lanse edilmesi ve Süveyş valiliğini üstlenmek üzere görevinden ayrılmış olması gibi çeşitli nedenlerle beklenmedikti.

Emekli bir subayın savunma bakanlığının başına getirilmesi Mısır tarihinde daha önce sadece bir kez gerçekleşmiş, eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek, Kahire valisi olarak görev yapan Yusuf Sabri Ebu Taleb'i, daha önce bu görevi yürüten Abdülhalim Ebu Gazala ile rekabet halindeyken bu göreve atamıştı. Ebu Taleb görevde sadece iki yıl kaldı.

Zeki ve Sisi gibi Sakr da 2013 darbesine öncülük eden 1977 askeri üniversite mezunlarındandı ve sonrasında Mısır askeri polisine komuta etti.

İsrail'in Gazze ve Lübnan'daki savaşlarının yol açtığı bölgesel çalkantılar, küresel güçlerin ve onların Ortadoğu'daki vekillerinin başkentlerinde endişeleri körüklese de Sisi, Mısır'ın "başarısız olamayacak kadar büyük olduğu" kartını iyi oynamayı başardı ve halkın yükselen enflasyonla boğuştuğu ülkede yarattığı ekonomik krizi yönetmek için bölgesel ve uluslararası bağışçılardan sadece bu yıl 57 milyar dolar aldı.

Gözlemciler Mısır'daki son güvenlik değişikliklerinin müsebbibi olarak hemen dış ilişkilere işaret etse de, bu değişiklikler daha çok, liderinin varlık sebebi devleti yıkabilecek her türlü toplumsal muhalefeti bastırmak olan bir rejim için potansiyel iç huzursuzluk endişesinden kaynaklanıyor.

Bu nedenle Sisi, askeri polis geçmişi sayesinde sivil muhalefeti bastırmak için en nitelikli kişi olan eski sınıf arkadaşını savunma bakanı olarak atama ihtiyacı duydu. Bu nedenle GIS'yi yönetmesi için deneyimli bir ulusal güvenlik yetkilisini ataması gerekiyordu. Ve işte bu yüzden sağ kolunun tüm güvenlik kurumlarının koordinasyon sorumlusu rolünü kurumsallaştırması gerekiyordu.

Middle East Eye'da yayınlanan bu değerlendirme Mepa News okurları için Türkçeleştirilmiştir. Değerlendirmede yer alan ifadeler yazarın kendi görüşleridir ve Mepa News'in editöryel politikasını yansıtmayabilir.