Taliban Afganistan'ın kuzeyini ve etnik grupları nasıl kazandı?

The Christian Montior sitesinde Scott Peterson tarafından yazılan makalede "Taliban'ın Kuzey Afganistan'ı kolaylıkla ele geçirmesi ve Afganistan'ın Peştunlar dışındaki etnik toplulukları da kazanması" konusu işlenerek Taliban'ın zaferinin ana sebebinin bunlar olduğu belirtildi.

Taliban'ın Afganistan'ı hakim olmanın ötesinde duygusal olarak da birleştirdiğini belirten Peterson "böyle giderse Taliban'ın yönetimde gayet başarılı olacağı" öngörüsünde bulundu. Yazıda şunlara değinildi:

- Taliban 1990'lı yıllarda ağırlıklı olarak bir Peştun hareketi olarak algılanıyordu. Tacik, Özbek ve Türkmenler gibi diğer bazı ana etnik grupların Taliban'a katılımı sınırlı kalmıştı. Taliban iktidarı 2001'de yıkılmayıp uzasa belki de Taliban'da bir etnik çeşitlenme sağlanacaktı ama iktidardaki Taliban ile ilgili algı buydu.

- Taliban'ın 1996'da Afganistan'ın başkenti Kabil'i ele geçirmesinin ardından aleyhine oluşan Kuzey İttifakı'nın ana motivasyonu aslında açıkça belirtilmese de Peştun karşıtlığıydı. Kuzeydeki etnik grupların liderlerinden oluşan Kuzey İttifakı böylece savaşına bir anlam kazandırmıştı.

İşgalin ardından Taliban'ın etnik çeşitlenme çabası

- 2001'de iktidardan devrilmesinin ardından başlangıçta gerilla taktiklerine dönen Taliban bu sorunu iyi analiz ederek kendisine savaşta bir yol haritası çizmişe benziyor. Gerilla taktiklerinden Afganistan'ın yeniden ele geçirilmesine gidecek süreçte Taliban Afganistan'ı tam olarak birleştirmeye, bunun için de kendisinin Peştunların değil Afganistan'ın tüm halkının hareketi olmasına çalıştı. Bunda da başarılı olduğu için 20 yıl süren savaşta Taliban bütün halde Afganistan'a hakim oldu.

- 2000'li yıllardan itibaren Taliban Tacikleri, Özbekleri, Türkmenleri ve önceki iktidarlarında da kendilerini yoğun biçimde destekleyen Beluçları, Aymakları, Paşaileri, Nuristanlıları kazanmaya özel önem verdi. Liderlik kadrosundan en tabana Taliban etnik açıdan oldukça çeşitlendi. 1996-2001 döneminde Taliban karşıtı güçlerin yoğunlaştığı Tacik ve Özbeklerden de pek çok kimse Taliban'a davet edildi ve katıldı.

Taliban Kuzey Afganistan'ı nasıl bu kadar kolay alabildi?

- Taliban savaş stratejisinde de son yıllarda Afganistan'ın kuzeyinin kritik noktalarını tutmaya özel önem verdi. 1 Mayıs 2021'de başlattığı taarruzda da kuzeyin tutulmasına özel önem verdi. Afganistan'ı eski dinamiklerle düşünenler için Taliban'ın vilayet merkezlerini ele geçirme operasyonlarına kuzeyden başlaması, önce kuzeydeki vilayet merkezlerinin hem de direnişsiz Taliban'a geçmesi şok ediciydi.

- Fakat buna şaşıranlar aslında bölgenin dinamiklerini uzun zamandır takip etmeyenler. Taliban bu bölgelere güneyden Peştun savaşçı taşımış değil. Yıllardır bu bölgede edindiği Tacik, Özbek, Türkmen diğer gruplardan edinip eğittiği mensuplarıyla bu bölgeleri Taliban ele geçirdi. Bu taarruzlara komuta eden Taliban komutanları da genellikle Peştun değildi.

- Zaten vilayet merkezlerinde de Taliban uzun yıllardır propaganda faaliyetlerini örtülü olarak yürütmekteydi. Bu faaliyetleri sonucunda kuzeydeki etnik gruplar halk tabakası bazında da çoğunlukla Taliban safına geçmişti. 

Taliban mensubu bir Özbek ve bir Türkmen'in röportajı

- Taliban'ın zaferinin öncesinde Faryab vilayetinde The Christian Monitor'e konuşan Afganistanlı Özbek bir Taliban komutanı olan Molla Alim "Bu şartlarda çok kolay bir zafer kazanacağız" diyerek olacakları öngörmüştü. Molla Alim bu iddiasını şöyle gerekçelendirmişti. "2008'den itibaren Taliban iyi ve adil yönleriyle Özbekler arasında pek çok taraftar edindi. Gençleri eğitime aldı, onları yıllarca dini, ahlaki ve askeri açıdan eğitti. Gençlerimiz Taliban savaşçısı, halkımız Taliban destekçisi. Fethin her şartı yıllardır olgunlaştırılmış durumda, şimdi olgunlaşan meyveleri toplayacağız." 

- The Christian Monitor'e yine Faryab vilayetinde konuşan Afganistanlı Türkmen bir genç olan 22 yaşındaki Taliban mensubu Hanzala da şunları söylemişti: "10 yıl önce Taliban'ın yerel bir medresesinde eğitime başladım. Askeri, dini, teknik ve her açıdan iyi bir eğitim aldık. En üst seviyede 2 sene özel bir eğitim de aldım. Ardından tamamen cihada yoğunlaştım."

- Taliban böylece Peştun hareketi olarak görülmeyi aştı, Kabil'deki yönetime göre etnik dengelere çok daha dikkat eden bir yapıya büründü. Tabi bunu başarmada büyük bir fikre sahipti: "İslam kardeşliği"

Jennifer Brick Murtazaşvili "Afganistan'ı şu an duygusal olarak ayıran etnisite değil"

- Pittsburgh Üniversitesi'nde Afganistan üzerinde çalışan siyaset bilimci Jennifer Brick Murtazaşvili bir başka önemli noktaya dikkat çekiyor. Murtazaşvili "Yeni dönemde Afganistan'da etnik gerilimler azaldı. İşgalin yol açtığı yıkım ve Kabil'deki yönetimin yolsuzlukları gibi nedenlerle Afganistan'da duygusal olarak insanlar artık etnik gruplara göre değil ezenler ve ezilenler olarak ayrılıyor. Üstelik Kabil'deki yönetim etnik fark gözetmeksizin kuzeyi ihmal etti. Taliban da bu boşlukları başarılı biçimde doldurup kuzeylilerin gönlünü kazandı. Artık Afganistan'ın kuzeyi en az Kandahar kadar Taliban'ın kalesidir" diyor.

Taliban Kuzey Afganistan'ı alarak neyi engelledi?

- Afganistan'ın kuzeyinin komple Taliban kontrolüne geçmesiyle dış dünyayla da bağlantısı olduğundan Batı'dan veya başka bir güçten destek alabilecek yeni bir Kuzey İttifakı ihtimali ortadan kalkmış oldu. 1978'de Afganistan'da savaşın başladığından bu yana ilk kez bir güç tüm ülkeye hakim oldu. 

"Taliban Afganistan'ı birleştirdi"

- Taliban'ın Afganistan'ı görülmemiş biçimde birleştirdiği de söylenebilir. Çünkü 1978 öncesinde ülke yönetiminin ağırlıkla Peştunlarda olması nedeniyle Tacikler başta olmak üzere diğer etnik gruplar kendilerini dışlanmış hissediyorlardı. Fakat Taliban'ın şu an sahip olduğu etnik çeşitlilik ve dengenin Afganistan'ı tam olarak birleştirdiğini söylemek mümkün. Taliban'ın bu siyasetiyle; etnik dengelerle ve yaygın iç desteği çekecek yöntemleriyle devam etmesi durumunda yönetimde gayet başarılı olacağını söylemek kehanet olmaz.

Kaynak: Mepa News