Tarih | Sudan'ın darbelerle şekillenen geçmişi

1956'da bağımsızlığına kavuşan Sudan modern tarihinde pek çok darbe ve darbe girişimi yaşadı. Gerçekleşen yeni darbe, Sudan'ın darbelerle dolu bu tarihini hatırlattı.

1958 Darbesi

1956 yılında Mısır-İngiliz ortak mandasından bağımsızlığını alan Sudan'da ilk darbe 1958 yılında gerçekleştirildi. İlk darbe girişimi ise bağımsızlıktan önce, 18 Ağustos 1955 tarihinde gerçekleştirildi ve başarısız oldu.

17 Kasım 1958 tarihinde, Arap dünyasının ilk başarılı darbesi, Abdullah Halil idaresindeki sivil geçiş yönetiminin, General İbrahim Abbud tarafından devrilmesiyle gerçekleşti. Abbud cuntası anayasayı feshetti, partileri kapattı. Ülke geçiş sürecine götürüldü.

1969 Darbesi

25 Mayıs 1969'da Sudan ordusu içindeki bir grup darbeyle cumhurbaşkanı İsmail Ezheri'nin yönetimine son verdiler. Darbe, Arap milliyetçisi Sosyalist bir grup tarafından, Ezheri'nin Arap milliyetçisi olmaması ve Kapitalist olması gerekçesiyle gerçekleştirildi. Darbeyle tutuklanan Ezheri sağlık durumunun kötüye gitmesiyle Ağustos 1969'da hapiste öldü.

Darbeyi gerçekleştiren Ulusal Devrimci Komuta Konseyi

Bu darbeyle Sudan'ın resmi ismi 'Sudan Cumhuriyeti'nden 'Demokratik Sudan Cumhuriyeti'ne çevrildi. Cafer Numeyri'nin Sudan'ı yöneten askeri konseyin başına geçtiği bu darbenin ardından yeni yönetime karşı 1970'te iki darbe girişimi daha gerçekleşti. Başarısızlıkla sonuçlanan bu darbe girişimleri esnasında gerçekleşen çatışmalarda binlerce kişi öldü.

1971 Darbesi

19 Temmuz 1971'de General Haşim el-Atta öncülüğünde ordu içerisindeki Komünist klik bir darbe girişimi gerçekleştirdi. Güneydeki Hristiyan azınlığın silahlı güçlerinin de katıldığı bu darbe girişimi başlangıçta başarılı olmuş gibi görünüyordu. Fakat Numeyri kendi yandaşlarını harekete geçirerek günlerce süren çatışmalarla darbeci güçleri yendi. Yakalanan Haşim el-Atta ve pek çok darbeci lider idam edildi. Darbenin bastırılmasının ardından ülkede Komünist avına çıkıldı. Başarısız olan bu darbe girişiminde de binlerce kişi hayatını kaybetti.

Haşim el Atta askerlerce tutuklanıyor

Bu darbe girişimini atlatan Cafer Numeyri yönetimi sivilleştirdi ve cumhurbaşkanı oldu. Darbe girişimine katılıp başarısız olan ve bazı liderlerini kaybeden güneydeki Hristiyanlar 1955'ten bu yana devam eden isyanlarında güçsüzleşip 1972'de Sudan yönetimiyle anlaşmak zorunda kaldılar.

1977 Darbe Girişimi

İsrail, Sudan'ı potansiyeli yüksek olması açısından tehlikeli bir Arap ülkesi olarak görmekteydi. Cafer Numeyri'nin 1970'li yıllarda oldukça İsrail karşıtı bir söyleme bürünmesi de İsrail'in Sudan'a yönelik endişelerini artırmıştı. İsrail bu yıllarda Sudan'ın güneyindeki Hristiyan ve pagan muhalefeti örgütleyip desteklemeye başladı.

İsrail'in desteklediği silahlı Hristiyan militanlar İsrail'in organizasyonuyla 1977'de bir darbe girişiminde bulundular. Plana göre önce Güney Sudan'ın merkezi sayılan Cuba ele geçirilecek, eğer mümkün olursa ülkenin başkenti Hartum'da darbe gerçekleştirilecek, bu darbe başarısız olsa dahi yönetim Hartum'da oyalanıp Güney Sudan ele geçirilecek ve bağımsızlığı ilan edilecekti.

Fakat darbenin Hartum'daki ayağı başarısız olduğu gibi, Hristiyan militanlar Cuba'yı da ele geçirilemediler. Ardından isyan tümüyle bastırıldı.

1985 Darbesi

Cafer Numeyri'nin serbest seçimlere gitmeksizin yönetimini uzatması, ülkedeki ekonomik kriz ve yolsuzluklar 1980'li yıllarda Numeyri'nin iktidarını oldukça yıpratmıştı. Numeyri'nin Sosyalist olması da İslami kesimlerin tepkisini çekiyordu. Bu gelişmeler üzerine 1983'te Numeyri, İslam şeriatını yönetime hakim kılacaklarını açıkladı.

Bu karar üzerine güneydeki Hristiyan ve paganlar ayaklandı ve 2005'e kadar sürecek olan ikinci Sudan İç Savaşı başladı.

Cafer el Numeyri

Bu ortamda 6 Nisan 1985'te ordu, ülkedeki siyasi muhalefetin de desteğini alarak General Abdurrahman Zeheb öncülüğünde yönetime el koydu. Ordu, yaptığı açıklamada Numeyri'nin şeriat kararına karşı olmadıklarını ve Sudan'ın İslam'a göre yönetileceğini, Numeyri'nin Sosyalizmine ve kötü yönetimine karşı olduklarını bildirdi.

Numeyri'nin Mısır'a sürgüne gitmesine izin verilirken ülkenin adı tekrar 'Sudan Cumhuriyeti' yapıldı. Nisan 1986'da gerçekleştirilen serbest seçimlerin ardından yönetim sivil hükümete geçti.

1989 Darbesi

Sudan 1986 seçimlerinin ardından siyasi istikrarsızlığa düştü. Sudan İç Savaşı da yönetim açısından başarısızlıkla sürmekteydi. Bir yandan da ülkede büyük bir kıtlık ve açlık sorunu çıkmıştı. Komünistlerin darbe yapmaya hazırlandığının iddia edildiği bir sırada Hasan Turabi ve ülkedeki İslamcıların önemli kısmının desteğiyle General Ömer Beşir 30 Haziran 1989'da kansız bir darbeyle yönetime el koydu.

Ömer el Beşir, 1989

Darbenin gerekçesinin ülkedeki kötü durum ve Komünistlerin darbeye hazırlanması olduğu, eski yönetime bir düşmanlık taşımadıkları ve eski yönetimin tutuklanmayacağı belirtildi. Ömer Beşir İslami bir yönetim, ekonomik kalkınma ve güneydeki isyanı bastırma sözü verdi.

Ömer Beşir'in Sudan ordusu'nu güneye yönlendirdiği bir esnada başkentin korumasız olduğu düşünen bir grup subay 23 Nisan 1990'da darbe girişiminde bulundu ama başarısız olup çatışmalarda öldürüldüler.

1990'lı yıllarda Sudan'da çeşitli darbe girişimlerinin henüz hazırlık aşamasındayken engellendiği belirtildi.

1999 Darbesi

Ömer Beşir yönetiminin manevi rehberi sayılan Hasan Turabi ile Beşir'in arası 1996'dan itibaren açılmaya başladı. 1998'de bu anlaşmazlıkların su yüzüne çıkmaya başladığı gözlemlendi ve dünya basınında yer aldı. 1999'da Ömer Beşir'in sistem içinde yaptığı bir darbeyle Hasan Turabi tutuklandı. Aynı zamanda Sudan yönetiminde bu tarihte tek adam rejimine geçildiği, koalisyona gidilen ülkedeki çeşitli kesimlerin siyasi olarak tasfiyesine çalışıldığı gözlemlendi. Hasan Turabi Ekim 2003'e kadar hapiste kaldı. 

Hasan Turabi kimdir?

Mart 2004 ve Eylül 2004'te Sudan yönetimi iki ayrı darbe girişiminin başarısız olduğunu duyurdu ve bu darbe girişimlerinin Hasan Turabi'den etkilenen subaylarca gerçekleştirildiğini iddia etti. Hasan Turabi bu darbe girişimi iddiaları nedeniyle 2004'te yeniden tutuklandı, 2005'te tekrar serbest bırakıldı.

Sudan yönetimi Kasım 2012'de yeni bir darbe girişimini atlattığını ve engellediğini açıkladı. Fakat kimlerce yapılmaya çalışıldığını belirtmedi.

2019 ve 2021 Darbeleri

30 yıllık Ömer Beşir yönetimi 2018'de başlayan protestolarla sarsılmaktaydı. Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından da desteklenen General Ahmed Avad ibn Avf önderliğinde ordudaki darbeciler 11 Nisan 2019'da yönetime el koyarak Ömer Beşir dönemine son verdiler.

Değişken ittifaklar arasında: Sudan, ABD ile yakınlaşmak istiyor

Darbenin ardından askeri yönetim meşruiyet tesisi amacıyla yönetimin sivil bir kanadını da oluşturdu. Fakat 2021'de iki kanat arasında anlaşmazlık çıktığı gözlemlendi. Sivil kanat yönetimin kendilerine devrini isterken askeri kanat ülkede 2023'te gerçekleştirilmesi planlanan seçimlerin ardından seçilen sivil hükümete yetkileri tam olarak devretmek istediklerinde diretti.

Bu gerilim neticesinde ilk olarak 21 Eylül 2021'de başarısız bir darbe girişiminde bulunuldu.

Gerilimin sürmesi ve sivil kanadın halkı askeri kanada karşı harekete geçirme çabaları üzerine 25 Ekim 2021'de yönetimin askeri kanadı askeri bir darbeyle sivil kanadı devirdi.

Sudan'da darbe sonrası ilk açıklama: Geçici yönetim feshedildi

Ülkede gerilim halen devam ediyor.

Kaynak: Mepa News