Tigray Halk Kurtuluş Cephesi kimdir?

Etiyopya'da Kasım 2020'den bu yana devam eden savaş Tigray Halk Kurtuluş Cephesi'ni (THKC) dünya gündeminin başlarına taşıdı. Etiyopya'nın Tigray bölgesindeki Tigray etnik grubunun temsilcisi olarak sayılan bu oluşum 1970'li yıllardan beri Etiyopya'da başat rol oynayan siyasi grupların da başlarında geliyor.

Etnik ve tarihi arka plan

Etiyopya nüfusunun %6,1'ini oluşturan Tigrayların yaklaşık 7,5 milyonluk bir etnik topluluk olduğu hesaplanmaktadır. Tigraylar 1970'li yıllardan bu yana THKC öncülüğünde nüfuslarına oranla Etiyopya'da oldukça baskın bir rol üstlenmişlerdir.

%95'i Etiyopya'nın yerli mezhebi Monofizit Tevahedo Kilisesi mensubu olan Tigraylar bu kilisenin de "Tigrayların Etiyopya'yı yönetme hakkının" da tarihten bu yana Amharalarca çalındığını iddia etmektedirler.

Geçmişten bugüne Etiyopya dosyası

19. yüzyılda Etiyopya'nın başkentinin Gondar'dan Addis Ababa'ya taşınmasıyla kendilerini iyice dışlanmış hisseden Tigraylar 1880'li ve 1890'lı yıllarda çeşitli isyanlara katıldılar.

Asıl büyük Tigray isyanı ise "Voyane İsyanı" ismiyle 1943'te yaşandı. Etiyopya imparatorluk ordusu bu isyanı kanlı ve zorlu bir biçimde bastırdı. Fakat bu isyanın bastırılması Tigrayların merkezi yönetime olan kızgınlığını daha da artırdı.

THKC'nin kuruluşu ve iç savaş

1960'lı yıllarda Addis Ababa'da üniversite eğitimi gören solcu Tigraylı öğrenciler THKC'nin temelini attılar. Bu öğrenciler kendilerini solcu saysalar da Marksizmin öğretilerinden çok "Tigrayların Amharalardan kurtuluşu" düşüncesini, kısaca bir "ululsal kurtuluş"u önemsemekteydi.

1974'te Etiyopya ordusundaki komünist subaylar darbeyle imparatorluk rejimini devirdiğinde, üniversitede doğan bu Tigray örgütlenmesi başta bunu olumlu bir gelişme olarak gördü. Fakat kurulan yeni rejimin politikaları üzerine fikir değiştirerek yeni rejime de Amharaların egemen olduğunu, Tigraylılara baskıların artacağını belirtip yeni rejime de tavır aldı.

Etiyopya'daki Komünist Derg rejiminin muhaliflerine katliamlara girişmesine tepkiyle başlayan isyanlarla Eylül 1974'te Etiyopya İç Savaşı başladı. Tigray bölgesinin bağımsızlığını hedefleyen Tigray öğrencileri örgütlenmesi Tigray bölgesine geçerek THKC'yi kurdu ve merkezi yönetimle savaşa başladı.

Etiyopya merkezi yönetimi git gide Tigray'da hakimiyetini kaybetti. 1980'li yıllarda Tigray'ı bu kez de büyük bir kuraklık ve kıtlık felaketi vurdu.

1987'den itibaren yenilmeye yüz tutan merkezi yönetime karşı büyük askeri başarılar kazanan THKC Tigray bölgesini kurtardığı gibi başkente yönelip rejimi devirmeyi hedefledi. 1991'de 17 yıl süren iç savaş muhaliflerin zaferiyle bitti. Savaşta 500 binden fazla kişi doğrudan çatışmalar sebebiyle, 1,2 milyon da savaş esnasındaki kıtlıklar nedeniyle öldü. Rejimin devrilmesinde THKC'nin başat rol oynaması Tigraylara nüfuslarına oranla ülkede büyük bir güç kazandırdı.

THKC'nin iktidarı

THKC lideri Meles Zenavi, Tigrayların kazandığı güce istinaden Tigray bölgesinin bağımsızlığı yerine Tigrayların tüm ülkeyi yönetmesini hedefledi. Bu nedenle Tigray, iç savaşın bitiminde bağımsızlık gücüne sahip olsa da bağımsızlık ilan etmedi.

Meles Zenavi, THKC'nin resmi sol ideolojisini tamamen geri plana iterek savaş sonrasında ABD ile ittifak kurdu. Anlaşmaya göre ABD Meles Zenavi'ye destek verecek, Meles Zenavi de Afrika'nın en önemli ülkelerinden biri sayılan Etiyopya'da ABD çıkarlarını koruyacaktı.

Yeni dönemde Etiyopya'yı tarih boyunca yöneten Amharaların dışlandığı bir Oromo-Tigray ittifakı kuruldu. ABD'nin desteğiyle 1991-1995 döneminde Etiyopya cumhurbaşkanı olan Zenavi, 1995-2012 döneminde de başbakan oldu ve ölümüne kadar bu makamda kaldı.

Zenavi döneminde Tigraylar devlet kadrolarında, özellikle ordu, polis ve istihbaratta kadrolaşmaya özen gösterdiler.

Abiy Ahmed ve Tigrayların dışlanması

Etiyopya'da 2018'de başbakan seçilen baba tarafından Oromo, anne tarafından Amhara olan Abiy Ahmed ülkede 1991'den beri hüküm sürmekte olan siyasi dengeleri değiştirmeye karar verdi. Ülkedeki ittifakları yeniden belirleyen Abiy Ahmed, Oromolarla Amharaları yakınlaştırmaya, Tigrayların gücünü nüfusa oranlarıyla sınırlandırmaya, Tigray kadrolaşmasını tasfiye etmeye karar verdi.

2020'de bu sürecin iyice aşikar olmasıyla Tigray bölgesi ve THKC lideri olan Debretsion Gebremichael yönetimden ve başkentten tamamen çekilme kararı aldı. 2020 yazında THKC zaten öncesinde de Etiyopya federal bir sistemle yönetildiği için yönettiği Tigray bölgesini fiilen Etiyopya'dan bağımsız bir duruma getirdi.

2020 yılı Kasım ayında Tigray bölgesinde yaşanan çatışma ve saldırılar ise savaşın fitilini ateşleyecekti.

Tigray Savaşı (Kasım 2020-)

Abiy Ahmed Kasım 2020'de Tigray'ın Etiyopya'dan kopuşunun kabul edilemez olduğunu belirterek Etiyopya ordusunun Tigray'a harekat başlattığını duyurdu. Eritre de Etiyopya'nın yanında bu savaşa dahil oldu.

Başlangıçta Etiyopya güçleri Tigray'ın merkezi Mekelle'yi ve Tigray'ın pek çok diğer şehrini ele geçirse de 2021'in ilerleyen aylarında THKC savaşı lehine çevirip kaybettiği yerleri geri almayı başardı. 

Haziran 2021'de THKC'nin Mekelle'yi ele geçirmesi Tigray bölgesinde zafer kazandığı şeklinde değerlendirildi. Bu savaş nedeniyle Tigray bölgesi ağır bir yıkıma uğradı. Etiyopya ordusu Tigraylara yönelik büyük katliamlar gerçekleştirerek Tigrayların nefretini artırdı. Benzer şekilde Tigraylar da kendileri dışındaki etnik gruplara, özellikle Amharalara yönelik katliamlarla suçlandı.

Tigraylılar 2021 yazında Tigray bölgesini ele geçirmekle yetinmeyerek 1991'de olduğu gibi Addis Ababa'daki yönetimi devirmeye karar verdiler ve güneye yöneldiler. Tarihi düşmanları Amharaların bölgesinde Etiyopya ordusunu ve Amhara milislerini yenerek ilerleyen THKC zorlu savaşlarla Addis Ababa'ya ilerlemeyi sürdürdü. Bu ilerleyiş kapsamında 2021 yılının Ağustos ayında THKC, Oromo Kurtuluş Ordusu (OKO) ile de ittifaka gitti.

Tigray güçlerinin 1991'den farklı olarak Addis Ababa'ya zafer kazanarak girmesi ise daha zor görülüyor. 1991 zaferi rejim muhalifi tüm grupların ittifakıyla gerçekleşirken Tigraylar bugün bu kadar kapsamlı bir ittifaka sahip değil. Tüm Tigray etnik grubunun nüfusu 7,5 milyon civarında iken THKC'nin on binlerden oluşan milis güçlerinin nüfusu 6 milyona ulaşan Addis Ababa'yı kontrol altına alması da güç görünüyor.

Ancak 2021 yılının son döneminde Oromo, Afar, Agew, Sidama, Benishangul gibi bölgelerden gruplar da Tigray'a destek olmaya başlamış durumda. Bu durumun savaşı Tigray'ın lehine çevirebileceği ifade ediliyor.

Bununla birlikte son savaşın Tigray bölgesinin geleceğini tamamen THKC'nin eline geçirdiğini, Addis Ababa'ya girme planı boşa çıksa dahi THKC'ni Tigray'ın bağımsızlığını ilandan Etiyopya merkezi yönetiminin alıkoyamayacağını ortaya koyduğu değerlendirmeleri yapılıyor.

Kaynak: Mepa News