Türkiye'deki Suriyeliler hakkında neler biliyoruz?

İstanbul'da yaşayan ancak kaydı başka illerde olan Suriyeli sığınmacılara kayıtlı oldukları illere dönmeleri için tanınan süre bugün doluyor. Temmuz ayında İstanbul Valiliği'nden yapılan açıklamada 20 Ağustos'a kadar kayıtlı oldukları yerleşim yerlerine dönmeyen Suriyelilerin İçişleri Bakanlığı talimatı doğrultusunda İstanbul'dan kayıtlı oldukları illere sevk edileceği belirtilmişti.

İstanbul Valiliği'nin düzensiz göçle mücadele gerekçesiyle kent çapında operasyon başlatmasıyla, Suriyeliler konusu daha da önemli bir gündem maddesi haline geldi.

2011 yılından bu yana kamuoyunda, özellikle de sosyal medyanın etkisiyle Suriyelilerle birçok bilgi dolaşıyor. Ancak bu bilgilerin bir bölümü gerçeği yansıtmazken bir bölümü ise güncel verilerden oluşmuyor.

Türkiye'deki Suriyelilerle ilgili merak edilenleri çeşitli kurum ile kuruluşların verilerini kullanarak, buralardaki kaynaklarla konuşarak, teyitli olarak ve güncel bilgiler üzerinden bir araya getirdik.

Türkiye'de ne kadar Suriyeli yaşıyor?

2011 yılında Suriye'de başlayan çatışmaların ardından Türkiye'ye gelmeye başlayan Suriyeliler, ülkede geçici koruma statüsüyle yaşıyor. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, ülkede bu statüyle yaşamlarını sürdüren Suriyelilerle ilgili en güncel verileri 25 Temmuz'da açıkladı. Buna göre, Türkiye'de kayıtlı olarak 3 milyon 649 bin 750 Suriyeli yaşıyor. Bu rakam 2011'den bu yana her yıl artıyor.

Geçici koruma statüsüyle Türkiye'de bulunanlar dışında bir de oturma izni ile Türkiye'de bulunan Suriyeliler var. Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha iyi olan Suriyelilerden oluşuyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nün 2018 yılındaki verilerine göre bu izinle Türkiye'de 99 bin 643 Suriyeli bulunuyor.

Üçüncü bir grup olarak ise düzensiz göçmen konumundaki Suriyeliler.

Yasa dışı giriş, giriş koşullarının ihlali veya vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden o ülkedeki hukuki statüden yoksun kişilere düzensiz göçmen deniyor. Suriyelilerin geçici koruma statüsünden doğan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor. Bu yüzden Suriyeli düzensiz göçmenlerin, başka bir ülkeye yasa dışı yollarla göçün de aralarında olduğu hedeflerle hareket ettiği ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düşünülüyor.

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nün verilerine göre 14 Ağustos 2019 itibariyle yıl içinde 21 bin 988 Suriye uyruklu düzensiz göçmen yakalandı. 2014'te 24 bin 984, 2015'te 73 bin 422, 2016'da 69 bin 755, 2017'de 50 bin 217, 2018'de ise 34 bin 53 düzensiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.

Suriyelilerin ne kadarı kamplarda yaşıyor?

Suriyelilerin kaldığı kampların resmi adı, geçici barınma merkezleri.

Bu merkezler; Şanlıurfa, Adana, Kilis, Kahramanmaraş, Hatay, Osmaniye, Malatya ve Gaziantep'te bulunuyor. Merkezlerde 25 Temmuz 2019 itibarıyla 87 bin 464 bin Suriyeli yaşıyor. Veriler, kayıtlı Suriyelilerin yalnızca yüzde 2,4'lük kısmının bu merkezlerde yaşadığını gösteriyor.

Suriyelilerin ne kadarı, hangi kentlerde yaşıyor?

Kayıtlı Suriyelilerin yüzde 97,6'sı kamplarda değil şehirlerde yaşıyor. Yani 3 milyon 552 bin 4 Suriyeli, yaşamlarını kentlerde sürdürüyor.

İstanbul, en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Şehirde 547 bin 716 Suriyeli yaşıyor. Bu, İstanbul nüfusunun yüzde 3.64'ünün Suriyelilerden oluştuğu anlamına geliyor.

İstanbul'u, geçici barınma merkezlerinin de bulunduğu Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Adana takip ediyor. Gaziantep'te 445 bin 154, Hatay'da 431 bin 98, Şanlıurfa'da 430 bin 237, Adana'da 240 bin 752 Suriyeli yaşıyor. Türkiye'de en az Suriyelinin yaşadığı kent ise Bayburt. Şehirde sadece 25 Suriyeli bulunuyor. Bayburt'u takiben Artvin'de 35, Tunceli'de 55, Iğdır 86, Erzincan'da 100 Suriyeli yaşıyor.

Nüfusla karşılaştırıldığında Suriyelilerin en yoğun ve en seyrek yaşadığı yerler nereler?

Yerleşik nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en yoğun yaşadığı kent, Kilis. Resmi verilere göre bugün Suriyelilerin, Kilis'te yaşayan yerleşik nüfusuna oranı yüzde 81,31.

Suriyelilerin yerleşik kent nüfusuna oranı ne? (En yoğun oldukları kentler)

Kaynak: Göç İdaresi Genel Müdürlüğü

Yine resmi verilere göre Suriyeliler, yerleşik Hatay nüfusunun yüzde 26,78'ine, yerleşik Gaziantep nüfusunun yüzde 21,94'üne, yerleşik Şanlıurfa nüfusunun yüzde 21,13'üne, yerleşik Mersin nüfusunun yüzde 11,11'ine, yerleşik Adana nüfusunun yüzde 10,84'üne ve yerleşik Mardin nüfusunun yüzde 10,54'üne denk geliyor.

Suriyelilerin yoğunluğunun en az olduğu şehir ise Artvin. Artvin'de yaşayan Suriyelilerin yerleşik kent nüfusuna oranı sadece yüzde 0,02. Suriyelilerin yerleşik Bayburt nüfusuna oranı yüzde 0,03; yerleşik Erzincan, Iğdır ve Giresun nüfuslarına oranı yüzde 0,04; yerleşik Kars, Tunceli ve Sinop nüfuslarına oranı ise yüzde 0,06 düzeyinde.

En az Suriyelinin bulunduğu kentler

Kaynak: Göç İdaresi Genel Müdürlüğü

Suriyelilerin yaş ve cinsiyet dağılımı nasıl?

Ülkede yaşayan Suriyelilerin 1 milyon 970 bin 516'sı yani yüzde 54,15'i erkeklerden, 1 milyon 668 bin 768'i yani yüzde 45,85'i ise kadınlardan oluşuyor.

Türkiye'deki Suriyelilerin cinsiyete göre dağılımı

Yaş dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir bölümünü oluştururken, 30'lardan sonra yaş ilerledikçe sayı düşüyor.

0 ile 14 yaş arasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 417 bin 311. 15-18 yaş diliminde 273 bin 228 Suriyeli var. Yani, Türkiye'de yaşayan Suriyelilerin yüzde 46.45'i 0-18 yaş arasında.

19-24 yaş arasında 547 bin 684, 25-29 yaş arasında 352 bin 17, 30-34 yaş arasında 294 bin 122, 35-39 yaş arasında 214 bin 766 Suriyeli bulunuyor.

40 ila 49 yaş arasındakilerin sayısı 263 bin 812, yaşı 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 159 bin 268. Yaşı 60'dan büyük Suriyeli sayısı ise 117 bin 79.

Türkiye'de doğan Suriyeli sayısı ne kadar?

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran ayında yaptığı açıklamada Türkiye'de 450 bin Suriyeli çocuğun doğduğunu belirtti. Türkiye'de yaşayan 0-4 yaş arasındaki Suriyeli çocukların sayısı 536 bin 820, 5-9 yaş arasındaki çocukların sayısı ise 495 bin 346.

Bugüne dek kaç Suriyeliye Türk vatandaşlığı verildi?

Sosyal medyada Suriyelilere yoğun olarak vatandaşlık verildiğine dair dolaşan iddialar herhangi bir somut veriye dayanmıyor. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun açıklamasına göre Türkiye'de 2 Ağustos 2019 tarihi itibarıyla 92 bin 280 Suriyeliye vatandaşlık verilmiş durumda.

Suriyeliler oy kullanabiliyor mu?

Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor. Sadece vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor.

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 31 Mart 2019 yerel seçimleri öncesinde yaptığı bir açıklamada ise, vatandaş olan Suriyelilerden reşit olmayanlar çıkarıldığında, oy kullanabilecek Suriyeli sayısının 53 bin 99 olduğunu açıkladı.

Kaç Suriyelinin çalışma izni var? Kaçı kayıtsız çalışıyor?

Suriyeli işçilerin Türkiye'de çalışabilmeleri için çalışma iznine sahip olmaları gerekiyor. Çalışma izni başvurusu işverenler tarafından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na yapılıyor.

İşverenin bu süreçte belirli bir çalışma izin harcı da ödemesi gerekiyor. İşe alımdan sonra ise işçiye en az asgari ücret tutarında ödeme yapılmalı.

Bu alanda belli bir istihdam kotası bulunuyor. Bir işverenin Suriyeli işçi çalıştırması için işyerinden en az bir Türk personelinin olması şartı bulunuyor. Fabrikalarda ise çalışacak Suriyeli sayısının toplam personelin yüzde 10'undan fazla olmaması gerekiyor. Suriyeli bir işçiye bakanlıkça çalışma izni verilmesi halinde bu izin, işçinin geçici korunma kararı ile kalmasına izin verildiği iller için geçerli oluyor.

Mevsimlik tarım işi ya da hayvancılıkta muafiyet bulunuyor. Bu işlerde çalışmak isteyen Suriyelilerin çalışma izni muafiyeti almak için, geçici koruma sağlanan il valiliğine başvurmaları gerekiyor. Sağlık meslek mensupları için Sağlık Bakanlığı'ndan, eğitim meslek mensupları için Milli Eğitim Bakanlığı'ndan veya Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı'ndan ön izin alınması gerekiyor.

Türkiye'de aralarında avukatlık, eczacılık, diş tabipliğinin de aralarında bulunduğu bazı mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 31 Mart 2019'da yapılan açıklamaya göre Türkiye'de çalışma izni verilen 96 bin 972 yabancıdan Suriyeli olanların sayısı 31 bin 185 kişi.

Bazı işverenlerin maliyetten ve evrak işlerinden kaçınmasının, Suriyelileri işsizlik korkusuyla düşük maaşlarla kayıt dışı istihdama yönelttiği anlaşılıyor.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 2018'de hazırladığı "Göçmen İşçilik" raporunda yaklaşık 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığını öne sürdü. Parti, Suriyelilerin birçoğunun tarım, tarıma dayalı sanayiler, imalat sanayi ve inşaat sektöründe zor koşullarda ve oldukça düşük ücretlerle çalıştırıldığını belirtiyor. CHP'ye göre kayıt dışı Suriyeli çalışanların yaklaşık beşte biri, 15 yaş altı çocuklardan oluşuyor.

Suriyeliler işçiler ne kadar maaş alıyor, hangi sektörlerde çalışıyor?

Kızılay ve Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı'nın (WFP) bu yıl yayımladığı "Refugees in Turkey: Livelihoods Survey Findings" (Türkiye'deli Mülteciler: Geçim Kaynakları Araştırması Sonuçları) raporu, Suriyelilerin emek gücü içindeki yerlerine dair veriler sunuyor. Her ne kadar araştırma sadece Suriyelilerle ilgili hazırlanmamış olsa da, araştırma için görüşme yapılanların yüzde 95,6'sı Sosyal Uyum Yardımı'na başvuru yapmış Suriyelilerden oluşuyor.

Rapora göre düzenli işi olmayan mülteciler ayda 1058 TL, düzenli işi olan mülteciler ise 1312 TL alıyor. En yüksek maaş aylık 1332 TL ile tekstil sektöründe, en düşük maaş ise 756 TL ile tarım sektöründe veriliyor.

Araştırmaya katılanların yüzde 84'u düzenli veya düzensiz işlerde çalıştıklarını belirtirken bu kişilerden sadece yüzde 3'ü kayıtlı çalıştığını aktarmış.

Araştırmada mülteci kadınların işsizlik oranının yüzde 32 olduğu, yani erkeklerinkinin iki katından fazla olduğu belirtiliyor.

En fazla işsizlik oranları yüzde 51 ile Samsun, yüzde 36 ile Kayseri ve yüzde 30 ile Hatay'da çıkarken, en az işsizlik oranları ise yüzde 4 ile İzmir, yüzde 7 ile İstanbul ve yüzde 9 ile Bursa'da çıkmış.

Suriyeliler Türkiye'de ne kadar şirket kurdu?

Ticaret Bakanlığı'nın açıklamasına göre 26 Şubat 2019 tarihi itibarıyla en az bir ortağı Suriye uyruklu olan şirket sayısı 15 bin 159. Bakanlık, söz konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa'da bulunduğunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiğini aktarıyor.

Suriye uyruklu şirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiği belirtiliyor.

Suriyelilerin suça karışma oranı nedir?

Bu konuda 2019 yılına ait net bir veri bulunmamakla birlikte Türk yetkililer, dönem dönem yaptıkları açıklamalarla Suriyelilerin suça karışma oranının Türk vatandaşlarının suça karışma oranından daha fazla olmadığını belirtiyor.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürü Abdullah Ayaz 28 Ağustos 2018'de yaptığı açıklamada, Türkiye'de 2014-2017 yılları arasında yaşanan asayiş suçları içerisinde, Suriyelilerin karıştığı olayların genel olaylar içindeki payının yüzde 1,32 olduğunu, bu rakamın 2018'de düştüğünü söyledi.

İçişleri Bakanı Soylu Ekim 2018'de, "2018 yılının ilk 9 aylık rakamlarını veriyorum. Toplam nüfusa oranla Türkiye'de işlenen suçların oranı yüzde 2,5. Suriyelilerin ise yüzde 0,8" açıklamasını yaptı.

Bakan Soylu, 7 Temmuz 2019'da yaptığı açıklamada ise "Ortalama bir Suriyelinin suça karışma oranı, Türk vatandaşlarımızın yarısından daha az olmasına rağmen bu insanları suç makinesi gibi göstermeye çalışan, bununla ilgili provokatif yayınlar ortaya koyan merkezler var" dedi.

Suriyeliler kamu kurumları üzerinden nasıl mali yardım alıyor?

Suriyeliler kamu kurumları vasıtasıyla farklı yardımlardan yararlanabiliyor.

Çok amaçlı bir nakit yardım programı olan Sosyal Uyum Yardımı Programı (SUY) bunların en önemlisi. Avrupa Birliği tarafından fonlanan SUY, WFP, Kızılay ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ortaklaşa yürütülüyor.

SUY kapsamında, yardım için uygun bulunan ailelere Kızılay üzerinden bir kart veriliyor ve ailede kayıtlı her fert başına ayda 120 TL yardım yapılıyor.

Kızılay'ın Haziran ayında yayımladığı rapora göre Türkiye'de 1 milyon 646 bin 888 yabancı SUY'dan yararlanıyor. Bu kişilerin yüzde 88.5'i yani 1 milyon 456 bin 942'si Suriyeli.

Rapora göre Aralık 2016 ile Haziran 2019 tarihleri arasında toplam 4.4 milyar TL'lik yardım yapıldı.

Yaşa göre yardımdan yararlananlara bakıldığı en büyük bölümün çocuklardan oluştuğu görülüyor. Buna göre 0-17 yaş arasındaki 991 bin 161 yararlanıcı, toplam yardım alanların yüzde 60'ını oluşturuyor. 60 yaş üzerindekiler 48 bin 633 bin kişiyle yalnızca yüzde 3'lük bir kesimi oluştururken kalan yüzde 37'lik kesim ise (607 bin 94 kişi) 18-59 yaş arasındakilerden oluşuyor.

Suriyeliler illerde bulunan valilikler tarafından koordine edilen sosyal yardımlardan da faydalanabiliyor. Valiliklerin idaresinde bulunan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV); tek seferlik nakit yardımı, gıda dışı ihtiyaç malzemeleri yardımı, kömür yardımı, eğitim, barınma, sağlık, vb. yardımı talebiyle hazırlanan dilekçeleri değerlendiriyor.

Belediyeler de Suriyelilere yardım sağlayabiliyor. Hangi kriterlere göre yardım verildiği, bu yardımların türü ve yoğunluğu belediyelere göre değişiklik gösterebiliyor.

Suriyeliler, Şartlı Eğitim Yardımı'ndan (Ş.E.Y.) da yararlanabiliyor. Bu program, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Türk Kızılayı ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) iş birliğiyle uygulanıyor ve Avrupa Birliği, Norveç ve ABD tarafından finanse ediliyor. Ş.E.Y. kapsamında kamp dışında yaşayan mültecilerin ailelerine, çocuklarının düzenli okula devam etmeleri koşuluyla nakit yardımı yapılıyor. Buna göre ilköğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 35 TL, kız öğrencilere 40 TL, ortaöğretime devam eden erkek öğrencilere aylık 50 TL, kız öğrencilere aylık 60 TL ödeme yapılıyor.

Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri kapsamındaki Sosyal Hizmet Merkezleri de sosyo-ekonomik destek ve engellilere yönelik evde bakım hizmeti programlarıyla ilgili başvuruları kabul ediyor. Sosyo-ekonomik destek, çocukları risk altında olan ailelere ve veya tek ebeveynlere belirli bir süre için sağlanıyor.

Engellilere yönelik evde bakım hizmeti, günlük ihtiyaçlarını engelli aile ferdinin bulunduğu ailelere sağlanıyor ve bununla, engelli bireyin bakımından sorumlu kişiye düzenli olarak mali yardım sunuluyor.

Ülkesine dönen Suriyeli sayısı ne kadar?

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 21 Temmuz 2019'da yaptığı açıklamada ülkesine temelli dönen Suriyeli sayısının 337 bin 729 olduğunu açıkladı. Soylu, bu akışın devam ettiğini belirtti.

Yetkililer, İstanbul Valiliği'nin son operasyonunun kayıtsız kaçak göçmenler ve başka şehirde kayıtlı olup İstanbul'da yaşayan Suriyelilere yönelik olduğunu belirtiyor.

Aralarında çeşitli insan hakları örgütlerinin de bulunduğu gibi bazı sivil toplum kuruluşları ise bazı göçmenlere zorla gönüllü geri dönüş belgesi imzalatıldığını, bazılarının ise toplu halde sınır dışı edilerek can güvenliklerinin olmadığı savaş bölgelerine gönderildiğini öne sürüyor.