Türkiye'ye ambargo uygulayan Avrupa Suudi Arabistan'a neden uygulamıyor?

Türkiye'nin Suriye'nin kuzeyinde başlattığı Barış Pınarı Harekatı sebebiyle Avrupa Birliği Ankara’ya silah ambargosunda anlaşamadı ancak neredeyse tüm önde gelen Avrupa ülkeleri bireysel olarak Türkiye’ye silah satışını askıya aldı.

Harekatın dördüncü gününde Almanya ve Fransa Türkiye'ye silah satışını durdurduğunu duyurdu. Finlandiya, Norveç, Çekya, İtalya, İspanya, Hollanda, İsveç ve İngiltere de aynı yönde karar alarak Türkiye’ye silah satışlarına son verdiklerini açıkladı.

Peki, Suriye harekatı sebebiyle Ankara’ya silah ambargosu açıklayan Avrupa ülkeleri Suudi Arabistan’ın Yemen’de gerçekleştirdiği operasyon nedeniyle Riyad'a neden ambargo uygulamadı? Yine Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın Suudi Arabistan'ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda katledilmesinin ardından Avrupa’nın silah ambargosu konusunda pozisyonu ne olmuştu?

ABD'den sonra en çok silah silah satan İngiltere ve Fransa

Açıklama ve uygulamalarına bakıldığında Avrupa ülkelerinin Suudi Arabistan’a silah ambargosu uygulamadığı aksine silah satışına devam ettikleri görülüyor. Sadece Almanya Riyad yönetimine karşı tavır alırken yine de bu ülkeden Suudi Arabistan’a silah satışları tamamen durmadı. ABD'nin ardından İngiltere ve Fransa, Suudi Arabistan'a en çok silah satan ülkeler. İşte Avrupa ülkelerinin Suudi Arabistan’a silah satışı politikaları:

Fransa'nın üçüncü büyük müşterisi Riyad

Fransa Yemen operasyonu veya gazeteci Kaşıkçı cinayetinin ardından Riyad’a silah satışını ne askıya aldı ne de durdurdu. Son 10 yıla bakıldığında Suudi Arabistan Fransa’dan 11 milyar euro değerinde silah satın aldı. Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü (SIPRI) uluslararası silah ticareti trendi raporuna göre 2014-2018 yılları arasında Suudi Arabistan, Fransa’nın en büyük üçüncü silah müşterisi konumunda. Fransa toplam silah satışının yüzde 7,4’ünü bu ülkeye gerçekleştirdi. Suudi Arabistan’ın en fazla silah aldığı ülke açık ara ABD (yüzde 68). Fransa ise yüzde 4,3 ile üçüncü sırada.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Mayıs 2019’da yaptığı açıklamada Suudi Arabistan’a satılan silahların sivillere karşı kullanılmayacağının garantisini aldıklarını savunuyor. 2018’de Fransa Riyad’a 1 milyar eurodan fazla silah sattı.

İspanya baskı üzerine geri adım attı

İspanya ilk başta Suudi Arabistan’a silah satışını askıya alacağını açıklasa da bir kaç hafta sonra geri adım attı. Sebebi ise Suudi Arabistan’ın İspanya’nın güneyinde yapımı devam eden gemilerle ilgili tehdidiydi. Yaklaşık 6 bin kişi işsiz kalacağı için yapılan gösterilerin de etkisiyle İspanya fikrini değiştirdi.

SIPRI’nın 2014-2018 yıllarını kapsayan raporuna göre Suudi Arabistan, İspanya’nın en büyük üçüncü müşterisi. Madrid’in sattığı silahların yüzde 8,3’ünü Riyad aldı. Uluslararası Af Örgütü’nün tahminlerine göre 2015-2017 yılları arsında İspanya Riyad’a 932 milyon euro değerinde silah attı.

İspanya Savunma Bakanlığı’nın verilerine göre ise 2017 yılında Suudi Arabistan’ın satın aldığı silahların yüzde 3’ü İspanya’dan geldi.

İngiltere'nin satışının yüzde 44'ü Suudi Arabistan'a

Körfez sermayesinin yoğun olduğu ülkelerden biri olan İngiltere de Suudi Arabistan’a silah ambargosu getirmedi. 2014-2018 yılları arasında İngiltere, Suudi Arabistan için en büyük ikinci silah kaynağı oldu. Riyad’ın bu dönemdeki silah ithalatının yüzde 16’sı İngiltere’den gerçekleşti.

İngiltere ise sattığı silahların neredeyse yarısını Suudi Arabistan’a yolladı. Bu dönemde İngiltere’nin silah ihracatının yüzde 44’ü Riyad’a gerçekleşti.

İngiltere Parlamentosu’ndaki bir rapora göre 2014-2018 yılları arsında İngiltere Riyad’a 5,5 milyar euro değerinde silah satışı için lisans Verdi.

Almanya ambargo kararı aldı ama tam uygulamadı

Almanya, Yemen savaşından dolayı Suudi Arabistan’a silah ambargosu getirdi. Cemal Kaşıkçı’nın katledilmesinden sonra da Başbakan Angela Merkel “bu olay çözülünceye kadar Suudi Arabistan’a silah ihracatı olmayacağını” açıkladı. Yasak kararları bir kaç defa uzatıldı ve son yasak Mart 2020 sonunu kapsıyor. Ancak ambargo kararına rağmen silah satışları sürüyor.

Resmi rakamlara göre Ocak-Ekim 2018 döneminde Almanya bu ülkeye 160 milyon euro değerinde silah sattı.

Alman haber ajansı DPA’ya göre Almanya 2019 yılında 1 Ocak-5 Haziran tarihleri arasında Suudi Arabistan’a 831 bin euroluk satışa onay verdi. Alman yetkililere göre bu satış zırhlı araç ticaretini içeriyor. Aynı dönemde Yemen’de Suudi Arabistan’ın müttefiki olan Mısır’a ise 801,8 milyon euro silah satışını onayladı.

İtalya'dan yasak yok

İtalyan hükümeti RWM Italia firmasına silah satışları için lisans verdi. Sardunya merkezli bu firmanın sahibi Alman Rheinmetall grubu. Bu firma İtalya’da kayıtlı olduğu için Almanya’nın aldığı ambargo kararından da etkilenmiyor.

AB ülkeleri Türkiye'ye silah ambargosu uygularken neden Suudi Arabistan'a uygulamıyor?

Bunun arkasında birçok neden olabilir ama iki tanesi öne çıkıyor: Ticaret ve ittifaklar.

Fransa, Almanya, İngiltere, İspanya ve İtalya'nın hepsi dünyanın ilk 10 savunma sanayi ihracatçısı arasında ve Suudi Arabistan da dünyanın en büyük savunma sanayi ithalatçısı.

Türkiye ise bu sıralamada on üçüncü konumda.

SIPRI verilerine göre 2013-2017 yılları arasında Suudi Arabistan'a en fazla silah ihraç eden ülke yüzde 61'lik payla ABD oldu. Ama onu yüzde 23 ile İngiltere, yüzde 3,6 ile Fransa, yüzde 2,4 ile İspanya, yüzde 1,8'er parla İsviçre ve Almanya, yüzde 1,5 ile İtalya takip etti.

SIPRI'nin kıdemli araştırmacılarından Peter Wezemen bu tabloya bakarak ülkelerin sadece ekonomik nedenlerle en büyük müşterilerinden vazgeçmek istemeyeceği sonucuna ulaşmanın yanıltıcı olabileceğini belirtiyor.

Wezeman "Türkiye daha az önemli bir müşteri mi diye sorabilirsiniz. Fakat en azından Almanya için durum öyle değil. Çünkü Türkiye uzun süredir Almanya'nın önemli bir müşterisi." diyor

Öte yandan AB ülkelerini Suudi Arabistan'la uzun yıllara dayanan bir ittifakı var ve Husilerle böyle bir ilişkileri bulunmuyor.

NATO üzerinden Türkiye ile ittifak içerisinde olan AB ülkelerinin aynı zamanda IŞİD'le mücadele kapsamında YPG ile de ittifakı bulunuyor.

Wezeman'a göre ülkeler hangi tarafta duracaklarına her zaman rasyonel olarak karar vermiyorlar.

Normal şartlar altında coğrafi yakınlık ve NATO'daki önemi nedeniyle AB ülkelerinin Suudi Arabistan yerine Türkiye'ye yaptırım uygulamasını beklemezsiniz ama Wezeman YPG ile kurulan ittifakın AB ülkelerinin silah ihracatını durdurma kararında kesinlikle etkili olduğunu düşünüyor.